Neerlandia. Jaargang 102

[p. 47]

Agenda
Geloven in verdraagzaamheid?

‘Geloven in verdraagzaamheid?’ Het is de titel van een tentoonstelling die, in het kader van de herdenking van de Vrede van Münster, nog tot en met 26 juli in het museum Catharijneconvent in Utrecht loopt en die een beeld poogt op te hangen van de veelkleurige religiositeit in de jonge Republiek. ‘Geloven in verdraagzaamheid?’ Het vraagteken wijst op zijn minst op twijfel, want de mens is doorgaans (fanatiek) overtuigd van zijn eigen grote gelijk. Al leefden calvinisten en katholieken toen nogal tolerant naast elkaar, en al waren er verder heel wat sekten actief (‘Het land is er zo vol mee als een zomer vol muggen,’ schreef iemand in 1614), religieuze verdraagzaamheid was zeker niet van harte. In tekeningen en schilderijen, in woord en geschrift, bekampte men elkaar dat het een lieve lust was. Eucharistieviering, communie, avondsmaalviering waren o.a. elementen waar de discussie om draaide. (Er is niets nieuws onder de zon.) De calvinisten hadden het voordeel tot de officiële godsdienst te behoren, de katholieken waren tweederangsburgers die hun geloof beleden in schuilkerken.

● Guido Logie

Wat valt er te zien op de tentoonstelling? Uiteraard een aantal tableaus die duidelijk maken hoe men elkaar bestreed. Het stevige schip der kerk en in zee de ketters Luther, Calvijn...; de dubbelkop van de roomse opperherder: paus en duivel; een weegschaal met een lichte en een zware zijde, en natuurlijk wegen de ‘anderen’ te licht. Veel omvangrijke bijbels. De eerste druk van de Statenbijbel werd op 17.9.1637 aangeboden. De kist met de autografen en drukproeven wordt om de 3 jaar gecontroleerd door een groep speciaal benoemde predikanten. Ook is er een smuiger gebouwd: de bijbeltegels in Delfts blauw zijn naar tekeningen van Jan Luyken.

Hugo de Groot droomde van de hereniging van de kerken en Dirk Volkertsz. Coornhert was een belangrijk voorvechter van de verdraagzaamheid.

De geloofsbeleving binnen de huiskring wordt uitvoerig getoond. In het calvinistische gezin wordt aan tafel uit de bijbel gelezen. Katholieken kennen de rozenkrans en andere devotiepraktijken. Rijke gelovigen laten zich op een schilderij vereeuwigen als bijbels figuur. Verhalen over martelaren spelen een grote rol in de verkondiging van het geloof. Zowel bij de calvinisten als bij de katholieken wordt de rol van de vrouw als moeder centraal gesteld. Seksualiteit is op procreatie gericht: uw vrouw zal zijn als een vruchtbare wijnstok.

Verder is er aandacht voor Philippus Rovenius (1574-1651), apostolisch vicaris van het ‘missiegebied’ dat de Republiek is, en voor de belangrijke protestantse theoloog Gisbertus Voetius (1589-1676).

De expositie eindigt met een selectie van kerkelijke rijkdom: kerkschatten die voor eucharistie-, respectievelijk avondmaalsviering gebruikt worden.

‘Geloven in verdraagzaamheid?’ illustreert vooral de betrekkelijkheid van veel stelligheid, en is daarom alleen al de moeite waard.

Die verrekte umlaut

Munster of Münster? Is de Vrede van Münster in het Nederlands met of zonder umlaut? De hoofdredactie heeft geöpteerd voor Münster, dus mét umlaut, en dit na het inwinnen van het advies van twee taaladviseurs, te beginnen met de taaladviseur binnen de redactie, Marianne van Scherpenzeel. (En wonder boven wonder, de twee specialisten brachten onafhankelijk van elkaar, een eensluidend advies uit.)

Het Groene Boekje vermeldt Münster niet, de Nieuwe Spellinggids geeft de twee vormen, Verschueren plaatst een umlaut.

Wat voor mij de doorslag gaf is de vermelding in de inleiding bij de Landenlijst van de Nederlandse Taalunie dat er een steeds grotere voorkeur bestaat voor het overnemen van de oorspronkelijke vorm van een aardrijkskundige naam.

In elk geval leek het me ook wenselijk om in éénzelfde blad te pogen steeds dezelfde schrijfwijze te hanteren. (G.L.)