Neerlandia. Jaargang 102

[p. 13]

Taal

foto: Davidsfonds

Dictee, één of twee
● Jan De Laet

Wat voor sommigen vroeger een bron van vreugde kon zijn, is omgeslagen in een brok ergernis: het dictee van de Nederlandse taal. Want, als het de taal is die Nederlanders en Vlamingen bindt, hoe kan het dan dat die taal voor menigeen nu een breekpunt is geworden? Een breekpunt dat wordt veroorzaakt door de efficiënte organisatie van ‘het Dictee’, zowel in Nederland als in Vlaanderen.

't Is merkwaardig hoe sommige woorden en namen, die men lang niet meer gehood heeft, soms een hele lade herinneringen opentrekken. ‘Dictee’ bijvoorbeeld. Nederlands dictee was 60 jaar geleden goed voor een prijskamp -nu noemen ze dat een ‘toets’-, waarvoor je eigenlijk niet veel kon studeren; je moest gewoon wéten hoe je de woorden moest schrijven, een controle in het Groene Boekje -dat nog lang niet bestond- was er niet bij. Je moest weten dat ‘ruischen’ (van het ranke riet) met ‘sch’ geschreven werd en het ‘bruisende’ leven met een ‘s’. Dat ‘weten’ kon je verwerven door veel boeken te lezen en je visuele geheugen te trainen. Zo nu en dan was er in de zogenaamde zevende latijnse een dictee-oefening. In dat overgangsjaar van het Lager Onderwijs naar het Middelbare werd nagegaan wie van de leerlingen geschikt was om het daaropvolgende jaar de Grieks-Latijnse Humaniora te gaan volgen en wie niet. De laatste groep ging dan naar de Moderne Humaniora of... veranderde van school. Nederlands was de oprit naar de studie van Latijn en Grieks: spraakkunst, ontleding en dictee waren dus belangrijke vakken.

Ik zie het nog voor mijn ogen: vooraan in de klas stond een verplaatsbaar bord. Gewoonlijk moest degene die

[p. 14]

meestal weinig fouten maakte en die goed leesbaar op het bod kon schrijven, aan de achterkant van het bord plaatsnemen en, onzichtbaar voor de andere leerlingen, het dictee opschrijven. De leraar dicteerde al rondwandelende in de klas. Aan het einde van de opdracht werd het bord omgedraaid en iedereen corrigeerde zijn tekst, terwijl de leraar uitleg gaf over de valkuilen die hij in de tekst verwerkt had.

Spellingwedstrijd

Het plezier dat ik in die dertiger jaren beleefd heb aan Nederlands dictee is mij bijgebleven. De kennis van onze taal en de juiste schrijfwijze ervan zijn mij blijven interesseren. Voor een journalist is dat trouwens maar vanzelfsprekend. En ik erger mij nu dus aan de vele drukfouten, onjuiste splitsingen van woorden en van eigennamen, waarvan het dagelijks in onze kranten wemelt als gevolg van de moderne druktechnieken (zegt men). Logisch dus dat de organisatie van een wedstrijd met de naam Groot Dictee der Nederlandse Taal mijn aandacht kreeg.

Het idee om Vlamingen en Nederlanders onderling te laten uitmaken wie het best weet hoe het Nederlands geschreven

foto: Davidsfonds

moet worden, is, vermoed ik, geïnspireerd door en overgenomen uit Frankrijk. Daar wist de bekende televisiemaker Bernard Pivot de juiste schrijfwijze van het Frans tot aanleiding en onderwerp van een nationale wedstrijd en van een veel bekeken televisieprogramma te maken.

In de Lage Landen zijn het twee kranten, de Volkskrant en De Standaard, die het initiatief hebben genomen tot het organiseren van een jaarlijks terugkerende spellingwedstrijd.

Het bericht dat in december jl. het Groot Dictee der Nederlandse Taal voor de achtste keer plaats had in Den Haag, wekte mijn ongenoegen op. Van iemand die bijna 28 jaar lang niet alleen bevoorrechte getuige, maar evenzeer actief medewerker is geweest van de uitbouw van de na-oorlogse Belgisch-Nederlandse samenwerking, in het bijzonder op cultureel gebied, kon bezwaarlijk iets anders verwacht worden. Was, ten tijde van het Belgisch-Nederlands Cultureel Akkoord, de toerbeurt niet een van de grondregels die naar buitenuit de evenwaardigheid van de partners tot uitdrukking moest brengen? De Technische Commissie ter uitvoering van bovengenoemd akkoord, geleid door de Vlaming Julien Kuypers en de Nederlander Henk Reinink, vergaderde om beurten in Brussel en in Den Haag. De Conferentie der Nederlandse Letteren, de omroepbestuurders van Hilversum en Brussel, e.a., kwamen eveneens beurtelings in Vlaanderen en in Nederland bijeen.

Waarom weer Den Haag?

Wanneer er over het algemeen beurtelings vergaderd wordt, waarom moeten de Vlamingen dan altijd op stap naar Den Haag om aan het Groot Dictee te kunnen deelnemen? Waarom wordt dat dictee niet eens in Brussel georganiseerd, bv. in het Vlaamse Parlement?

En Vlaanderen heeft ook uitstekende stemmen, de VRT-radio heeft er een hele voorraad van; die tekstlezers zullen niet de indruk wekken dat ze de deelnemers aan het Dictee erin willen luizen. Ik zag in de hele gang van zaken -misschien ten onrechte- een bewijs dat er nog altijd Nederlanders -wellicht ware beter ‘Hollanders’- zijn, die rondlopen met een meerderwaardigheidscomplex ten overstaan van de Vlamingen. De tijd dat de secretaris van de Nederlandse Radio Unie de organisatie van een gemeenschappelijke Vlaams-Nederlandse hoorspelwedstrijd afwees, omdat het taaltje dat de Vlamingen spraken en schreven toch niet als Nederlands bestempeld kon worden, is, gelukkig, lang voorbij, zeker in ‘Hilversum’! Maar ook in ‘Den Haag’? En ik besloot een lezersbrief te sturen naar De Standaard met een pleidooi voor een beurtrol bij de organisatie van wat ik dacht het enige dictee der Nederlandse taal te zijn.

[p. 15]

foto: Davidsfonds

Behalve van enkele bevriende lezers van De Standaard kwamen er geen reacties; jammer want er was alle reden om mij terecht te wijzen. Er wérd immers al jaren in het Vlaams Parlement in Brussel een dictee georganiseerd, niet door de organisatoren van ‘Den Haag’, maar door het Davidsfonds. Ja, hoe heb ik dat niet geweten? Jarenlang heb ik beroepshalve elke dag vele Vlaamse en Nederlandse kranten gelezen. Toen kon een bericht over dit genre manifestaties mij niet ontsnappen. Maar nu ik gepensioneerd ben, zijn ook die vele kranten verdwenen...

Pleidooi voor één Dictee

Nu ik weet dat er twee ‘Nederlandse Dictees’ zijn, met verwarringwekkende namen: ‘Groot Dictee der Nederlandse Taal’ en ‘Groot Nederlands Dictee’, wordt mijn wens voor een herstel van de toerbeurt-traditie een pleidooi voor EEN Dictee, georganiseerd door of onder auspiciën van de Taalunie en beurtelings gehouden in Brussel en Den Haag.

Een vergelijking met de wielersport ligt voor de hand. Het ‘Groot Dictee der Nederlandse Taal’ is te vergelijken met het wereldkampioenschap: een ééndags-koers, waarvan vele deelnemers elkaar nog nooit gezien hebben en waaraan ook een aantal publiekstrekkende vedetten deelnemen, o.a. om de televisie-uitzending aantrekkelijk te maken.

Het ‘Groot Nederlands Dictee’ van het Davidsfonds is te vergelijken met de Wereldbeker. Zoals de lezers van dit tijdschrift hebben kunnen lezen in het nummer van november 1997 (blz. 39) gaat het Davidsfonds er prat op, dat zijn taalwedstrijd de grootste is in Vlaanderen en Nederland.

Het is een wedstrijd met een grote geografische spreiding, waarin de spanning geleidelijk wordt opgevoerd: ruime preselecties in 44 plaatsen in Vlaanderen, daarna halve finales met de 120 beste deelnemers en tenslotte de finale met 40 deelnemers, die elkaars sterke kanten ondertussen hebben leren kennen, maar zonder vedetten, dus: minder televisie-kansen. De winnaar is dan wel geen wereldkampioen, maar over het gehele jaar genomen is hij de regelmatigste.

Het Davidsfonds zou als organisator van een spellingtest, maar ook als Vlaamse uitgever, wel aan geloofwaardigheid winnen, indien het inzake spelling een consequent en gecoördineerd beleid zou voeren. Het kan toch niet, dat een organisatie die een wedstrijd organiseert om de spelling van anderen te testen, zelf boeken uitgeeft met tientallen druken taalfouten en zonden tegen het Groene Boekje...

Uitdaging voor de Taalunie

Besluit: voor wie écht bekommerd is om de culturele samenwerking in het gehele Nederlandse taalgebied en om de zuiverheid van de Nederlandse taal moet het toch niet zo moeilijk zijn om toe te treden tot een formule waarin jaarlijks door de Taalunie slechts één ‘Groot Dictee’ wordt georganiseerd, beurtelings in Vlaanderen en in Nederland. Met zo'n voorbestemde naam moet de Taalunie deze uitdaging aandurven en aankunnen!

Jan De Laet is ex-correspondent van het Agentschap Belga in Den Haag en ex-permanent vertegenwoordiger van de BRT in Hilversum