Neerlandia. Jaargang 102

[p. 10]

Politiek
Vreemde buren
● Wim Couwenberg

Het ANV, dat al meer dan 100 jaar streeft naar verbetering en uitbreiding van de Vlaams-Nederlandse betrekkingen, ja zelfs naar culturele integratie tussen Noord en Zuid, stuit daarbij op hardnekkig gebleken weerstanden die alle te maken hebben met niet onaanzienlijke verschillen in mentaliteit en in politieke en ambtelijke cultuur en bestuurlijk-juridische structuren. Juist wanneer men naar culturele integratie streeft, is het heel verstandig als men zich goed rekenschap geeft van die verschillen. Een uitstekende beschrijving, analyse en verklaring daarvan vinden we in het pas verschenen boek van de in België werkzame Nederlandse journalist Derk Jan Eppink, getiteld Vreemde buren (Uitg. Contact, Amsterdam). Tussen Nederlanders en Belgen, zo besluit Eppink zijn boek, leiden de eerste contacten snel tot misverstanden, verwijten en zelfs verwijdering. Dit komt omdat men wel dezelfde taal gebruikt, maar daarmee vaak heel iets anders uitdrukt. Willen we wat minder vreemde buren voor elkaar worden, dan moeten we over en weer goed beseffen dat we anders geprogrammeerd zijn.

Eppink heeft een zeer te waarderen bijdrage geleverd tot bewustwording van dit besef. Hij is in 1995 als journalist overgestapt van NRC Handelsblad naar De Standaard. In een zich verenigend Europa met o.a. de vrijheid om in andere lidstaten van de Europese Unie te gaan werken, zou dit langzamerhand als heel gewoon ervaren moeten worden, zeker als het om twee buurlanden gaat waar ten dele dezelfde taal gesproken wordt. Toch wekte de overstap van Eppink zowel in Nederland als in België veel bevreemding op, en in België zelfs argwaan. Dit feit is op zichzelf al veelzeggend. Het enige motief van Eppink om die overstap te maken was om via participerende waarneming als journalist het voor hem, ondanks eerdere bezoeken, betrekkelijk vreemde buurland van binnenuit beter te leren kennen en begrijpen. In zijn boek doet hij op boeiende wijze verslag van deze waarnemingen, al valt hij hier en daar wel eens teveel in herhaling. Maar al bij al is dit boek een ‘must’ voor ieder die wil begrijpen waarom Belgen in veel opzichten zo anders zijn en zo anders reageren. Op indringende wijze en met een lange reeks van voorbeelden analyseert hij het optische bedrog dat in de Vlaams-Nederlandse betrekkingen zo vaak optreedt, doordat achter dezelfde taal een heel andere politieke mentaliteit en werkelijkheid schuil gaan.

Verschillen

In tegenstelling tot Nederland kent België een laag staatsbesef, een extreme particratie, wordt de staat daar gekoloniseerd door partijen, zuilen en regio's, is regeren meer een kwestie van arrangeren dan van het ontwikkelen van beleid overeenkomstig vastgestelde procedures, en behoort sjoemelen en ritselen tot de normale politieke gebruiken. De zwakte van de Belgische staat is een gevolg van drie ingrijpende breuklijnen: de tegenstelling katholiek-vrijzinnig, die tussen kapitaal en arbeid en die tussen Nederlandstalig en Franstalig. Die breuklijnen beheersen de Belgische politiek sinds lang en maken haar voor de buitenstanders vaak zo moeilijk te doorgronden, ook voor Nederlanders die een heel andere politieke cultuur gewend zijn.

Wanneer we de verschillen de revue laten passeren die Eppink signaleert - b.v. in de relatie tussen staat en samenleving (partij, zuil en streek), tussen regering en parlement en tussen journalistiek en samenleving (partij en zuil), op allerlei beleidsterreinen zoals buitenlandse politiek, minderheden- en drugsbeleid, bij de verwerking van oorlogsverleden en na-oorlogse dekolonisatie en bij de wijze waarop met politieke schandalen wordt omgegaan - dan hebben die praktisch allemaal te maken met twee factoren: het historische gegroeide verschil in godsdienstige achtergrond - calvinistisch Nederland versus katholiek België - en

[p. 11]

een verschillende historische ontwikkeling. Nederland vroegtijdig bevrijd van vreemde overheersing en sindsdien zelfbewust zijn eigen weg gaand en België veel langer door vreemde mogendheden overheerst, waardoor daar een bezettingsmentaliteit is gegroeid met alle daarbij behorende reflexen. Terwijl Nederland vanuit een hoog ontwikkeld moreel zelfbewustzijn als domineesland sterk moralistisch denkt en reageert, trekt de Belg op pragmatische wijze zijn plan, ook in de buitenlandse politiek. Terwijl Nederland hoog van de morele toren blaast in zijn buitenlands beleid en zich vaak vastbijt in eigen moreel gelijk, pleegt België de kat uit de boom te kijken en kiest het de kant van wie gelijk krijgt en de lakens uitdeelt. Nederlanders gaan ervan uit dat zij vrij zijn van nationalistische smetten in tegenstelling tot Vlaanderen. Maar Eppink ziet in dat Hollandse morele zelfbewustzijn, dat geruisloos overgaat in morele zelfverheffing, een typisch Hollandse versie van nationalisme. Ik heb die versie eerder als missionair nationalisme benoemd.

Kloof?

Dat de tijdelijke hereniging van Noord en Zuid in 1815 spoedig op een mislukking is uitgelopen, wordt nu door menigeen betreurd. Het had voorkomen kunnen worden als men, zoals Eppink betoogt, gekozen had voor een sterk gedecentraliseerde politieke structuur. In 1830 werd overigens

Vlaams Parlement. Foto: Ars Luminis - Mechelen

[p. 12]

Jean-Luc Dehaene, de grote roerganger
foto: Isopress Sénépart, Brussel

niet direct gedacht aan een complete scheiding, maar aan een (con)federale structuur. De meerderheid was daar zelfs voor. Toch is het op een scheiding uitgedraaid. De huidige discussie over de toekomst van België herinnert volgens Eppink in bepaalde opzichten aan de discussie in 1830 over de toekomst van het Verenigd Koninkrijk. Hij ziet daartussen opmerkelijke parallellen.

Is er tussen Nederland en België een politiek-culturele kloof gegroeid die diepe historische wortels heeft, tegelijk groeit er in België zelf steeds meer een cultuur- en welvaartsgrens tussen Vlaanderen en Wallonië. Al is de Vlaamse deelstaat de erfgenaam van de Belgische politieke cultuur en werkt die cultuur daar nog in zekere mate door, toch probeert de Vlaamse politiek zich te bevrijden van die geërfde Belgische reflexen en neemt men de Nederlandse politieke cultuur meer en meer tot voorbeeld. Eppink illustreert dat met tal van voorbeelden. Al moet men in Vlaanderen nog wel rekening houden met Belgische politieke verhoudingen, b.v. bij de vorming van politieke coalities, toch is er sprake van een groeiend kwalitatief verschil.

Vlaamse partijen oriënteren zich nu ook meer op de politieke stijl van hun politieke vrienden in Nederland. De culturele kloof tussen Vlaanderen en Nederland wordt daardoor kleiner.

De politieke openheid in Nederland die Eppink contrasteert met de beslotenheid en geheimzinnigheid van de Belgische politiek, dateert overigens pas van de laatste decennia. Tot de culturele omwenteling van de jaren '60 voltrok de politiek in Nederland zich, evenals nu nog in België, ook veel meer achter de schermen. Al vindt er dus tussen Nederland en Vlaanderen een toenadering plaats, de relatie tussen beide is over en weer nog heel ambivalent. Wat Vlaanderen betreft is er bewondering voor de wijze waarop in Nederland alles zo goed geregeld is, maar ook een afkeer van de Hollandse morele arrogantie en betweterigheid.

Al is de Belgische staat bijzonder kwetsbaar en is zijn legitimiteit gering, toch is het België-gevoel, aldus Eppink, veel taaier dan menig Vlaams en Waals nationalist denkt. Men moet de België-reflex in positieve en negatieve zin daarom niet onderschatten. Dat België-gevoel steunt thans vooral op een opvallende coalitie, t.w. die van de oude conservatieve Brusselse bourgeoisie en links-intellectuele en artistieke milieus in Vlaanderen dat in hun ogen te dorps, te rechts en kleinburgerlijk is. Zij zetten zich daarbij nog steeds af tegen een katholiek Vlaanderen dat volgens Eppink niet meer bestaat. Hoe dit zij, het oude in verval zijnde België behoudt in bepaalde kringen nog een zekere emotionele waarde als een land, waar men naar hartelust kan rommelen en ritselen, manipuleren en arrangeren, als een zondebok ook waarop men eigen falen en eigen schuld makkelijk kan afschuiven.