Neerlandia. Jaargang 102

[p. 7]

Maatschappij
Nederland en het barstende België
● Guido Logie

Het begon met een voordracht van prof. em. S.W. Couwenberg in Rotterdam voor het gewest Groningen, Holland en Zeeland van de Orde van de Prince in mei 1997. Thema van de lezing: Nederland en de toekomst van Vlaanderen. Uit het gesprek achteraf over de vorm waarin de voordracht gepubliceerd zou worden, groeide het idee om aan een aantal ter zake kundige Nederlanders en Vlamingen te vragen hun visie op het onderwerp neer te schrijven, en de stukken dan te bundelen in een boek. Zo ver is het nu. Het boek, uitgegeven door Kok Agora in Kampen en Pelckmans in Kapellen, bevat een achttal boeiende maar sterk uiteenlopende stukken. De vlag - lees: de titel - dekt niet helemaal de lading. De toekomst van Vlaanderen is vandaag de dag allesbehalve duidelijk en de auteurs voelden zich niet geroepen om koffiedik te kijken. Het boek vertelt vooral veel over de verhouding van en de samenwerking tussen Vlaanderen en Nederland, en slechts sporadisch wordt een voorzichtige blik op de gezamenlijke toekomst van de beide landen geworpen. Zoals wel vaker het geval is, lijkt de wens de vader van de gedachte. In het voorwoord schrijft Orde-president Willem van de Wardt dat men wellicht kan stellen dat ‘na de tweede helft van de 16e eeuw de omstandigheden voor een nauwe samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen nimmer gunstiger zijn geweest dan thans in toenemende mate het geval is.’ In september eerstkomende zal het boek als ‘basisdocument’ dienen voor een symposium van de Orde van de Prince in Breda.

Wim Couwenberg

In zijn ‘redactionale inleiding’ schetst prof. Couwenberg vrij volledig de stand van zaken aangaande de verhouding en de samenwerking Nederland-Vlaanderen. Hij is niet blind voor de problemen die ter zake in beide landen opduiken. Nederland heeft tot nu toe nog nauwelijks aandacht geschonken aan de discussie in Vlaanderen over de toekomst van België in het algemeen en van Vlaanderen in het bijzonder. Hij acht het van vitaal belang dat de Vlaamse

prof. Wim Couwenberg. Foto: Guido Logie.

[p. 8]

professor Ludo Abicht
foto: Guido Logie

identiteitspolitiek ‘zich principieel distantieert van iedere neiging zich af te zetten tegen alles wat niet-Vlaams is en dus tegen alles wat naar xenofobie en racisme zweemt.’

W. Couwenberg bespeurt de laatste tijd een kentering in de relatie tussen Nederland en Vlaanderen. ‘De vroegere terughoudendheid en afzijdigheid van Nederlandse zijde maken langzamerhand plaats voor meer culturele, economische en politieke belangstelling en betrokkenheid.’ Daar zijn twee redenen voor. Enerzijds werd Vlaanderen een vrij autonome deelstaat, anderzijds verliest Nederland als staatsnatie aan gewicht door o.a. de Europese integratie. Couwenberg onderschrijft de uitspraak van de historicus E.H. Kossmann dat Vlaanderen en Nederland twee culturen naast elkaar zijn, niet in gesprek met elkaar. Hij stelt wel de pertinente vraag: moeten we daarin berusten? Aan degenen die dromen van een staatkundige hereniging van Nederland en Vlaanderen laat hij horen dat het nog maar de vraag is of er in Nederland voldoende belangstelling en steun is voor zo'n project.

Andries Postma en Manu Ruys

De meest optimistische bijdrage in de bundel is die van prof. Andries Postma. (Hij komt ook in dit nummer in het dossier over de Nederlandse verkiezingen aan het woord). We beleven wondere tijden, constateert hij. Grenzen smelten als sneeuw voor de zon en overal ontstaan nieuwe nationale staten. Er is steeds meer convergentie tussen Vlaanderen en Nederland op vele terreinen: de politiek, de taalkunde, de economie, de media, het onderwijs, de cultuur. Ten aanzien van de (gezamenlijke) toekomst van Vlaanderen en Nederland, is Postma zeer bondig. De samenwerking hoeft niet noodzakelijk tot een politiek-juridische structuur te leiden. Wordt daar toch voor gekozen, dan is het confederale model het meest aangewezen.

Manu Ruys gaf zijn stuk als titel: ‘Een moeizame, maar onomkeerbare toenadering’, en dat is klare taal. Hij schetst de evolutie van de staatkundige structuur van België gedurende de jongste decennia. Van de tijd toen federalisme een taboewoord was tot vandaag de dag, nu onafhankelijkheid van de deelstaat Vlaanderen steeds sterker lijkt te worden. Blijkt voor België in de toekomst een confederaal model niet haalbaar, dan moet Vlaanderen een zelfstandige natiestaat worden binnen de Europese Unie. Een samenvoegen van Vlaanderen en Nederland wijst Ruys af. ‘Vlaanderen wil niet opgaan in een territoriaal uitgebreid Nederland,’ schrijft hij. Om de samenwerking tussen de twee landen te bevorderen, moet, volgens de gewezen hoofdredacteur van De Standaard, een open en permanente dialoog gevoerd worden waarin Nederlanders en Vlamingen ‘de problemen, meningsverschillen en wrijvingspunten frank en vrij aankaarten’, in de opiniepers, de parlementen en de verenigingen die met de Vlaams-Nederlandse dialoog begaan zijn. Ruys vermeldt de Orde van de Prince. Ondergetekende voegt daar graag het Algemeen-Nederlands Verbond aan toe.

Ludo Abicht en Ludo Beheydt

Ook voor professor Ludo Abicht is de ontwikkeling van België naar een confederaal model onvermijdelijk, maar eer het zover is, moet nog een lange en moeizame weg afgelegd worden. Niet het geringst zijn de interne Vlaamse problemen. De neiging bijvoorbeeld om zich in zichzelf terug te trekken, en elke ‘vreemde’ invloed te weren, zoals het geval bij extreem-rechts, of het verschil in visie op de toekomst van de hoofdstad Brussel, of het gebrek aan zelfbewustzijn en -vertrouwen. Uiteraard bemoeilijkt deze situatie de samenwerking met Nederland. Abicht gaat er terecht van uit dat alleen ‘een economisch en intellectueel, sociaal en politiek sterk autonoom Vlaanderen de basis voor goede onderhandelingen met Nederland kan vormen.’ Er is inderdaad ‘een zee van verschil tussen iemand die om hulp vraagt en iemand die een voor beide kanten voordelige ruil komt voorstellen.’ De relatie Vlaanderen-Nederland moet niet uitmonden in een stormachtig huwelijk, aldus Abicht, maar eerder in een bedachtzaam partnerschap. Een LAT-relatie dus waarbij beide partners enerzijds de nodige zelfstandigheid voor zichzelf behouden, maar anderzijds elkaar in voldoende mate aantrekkelijk en boeiend vinden om heel wat met elkaar te delen.

[p. 9]

De bijdrage ‘Vlaamse identiteit versus Belgitude’ van professor Ludo Beheydt is een bezinning op culturele identiteit. Hij pakt daarbij vooral de opvattingen aan van enkele ‘linkse intellectuelen’ (G. van Istendael, B. Barnard, S. de Schaepdrijver...) die zich graag afzetten tegen de Vlaamse autonomie en identiteit zoals die o.a. door de regering-Van den Brande gepropageerd wordt, en van de weeromstuit dan maar een vaag cosmopolitisme en de ‘belgitude’ huldigen. De sterkte van hun opvattingen is omgekeerd evenredig met de vurigheid waarmee ze die verkondigen.

Beheydt is niet de enige die hen op de korrel neemt. Couwenberg en Abicht doen dat ook. ‘Hoewel hun stellingen en diatriben intellectueel niet kunnen overtuigen, beïnvloeden ze toch een gedeelte van het politieke discours en de media’, schrijft Abicht vriendelijk. Beheydt weerlegt uitvoerig hun zwakke argumenten. Voor hem is tolerantie niet in tegenspraak met een uitgesproken besef van culturele eigenwaarde. Daarenboven ziet hij voor Vlaanderen een middel om aan het doembeeld van het enge nationalisme te ontsnappen door zich met Nederland als één cultuurgemeenschap te profileren.

Joep Baartmans, Paul Beugels en Flip Droste

Joep Baartmans-Van Den Boogaart en Paul Beugels komen het meest kritisch uit de hoek. Eerstgenoemde - voorzitster van het Algemeen-Nederlands Verbond in Nederland - hekelt vooral de traagheid en de manifeste onwil van de Nederlandse overheid. Het Nederlandse Parlement had lange tijd nodig om het Cultureel Verdrag met Vlaanderen te behandelen. Niet om het grondiger aan te pakken, maar uit gebrek aan animo, aldus Baartmans. Het feit dat er in Brussel maar geen Vlaams-Nederlands Centrum komt, noemt ze ‘een staaltje van politieke onwil’, van Nederlandse kant dan. Dat de Nederlandse overheid geen cent beschikbaar stelde voor de studiedag op 19 april 1997 over de grensoverschrijdende samenwerking, een gezamenlijk initiatief van het Belgisch-Nederlands Grensoverleg (Benego) en ANV, vindt ze beneden alle peil. Bij de behandeling van het Cultureel Verdrag hadden beide parlementen sterk aangedrongen op inschakeling van het particulier initiatief bij de uitvoering ervan! Als er in de contacten tussen Vlaanderen en Nederland een richting valt aan te wijzen, dan is het voor J. Baartmans die ‘van incident naar structuur’. Voor haar is het zonneklaar: de politiek is het aan zichzelf verplicht om beleden betrokkenheid om te zetten in betrokken beleid.

Paul Beugels constateert dat het met de culturele samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen momenteel vrij goed gaat. Aan weerszijden van het ravijn tussen Essen en Roosendaal bloeien duizend bloemen. Zodra de culturele bondgenoten evenwel in hun beider buitenland moeten optreden, lijken ze plots verre vrienden, aldus Beugels. Zijn

Joep Baartmans-Van den Boogaart, voorzitster van het Algemeen-Nederlands Verbond in Nederland

analyse: ‘Het meest fundamentale tekort, de oorzaak der oorzaken, is het ontbreken van de politieke wil en wilsovereenstemming om onze samenwerking te smeden tot een hechte culturele coalitie die buiten de grens de kracht van een strategische alliantie kan aannemen.’ Veel hindernissen zijn voor hem te vinden ‘in de krochten van de bureaucratie’. De totstandkoming van het Cultureel Akkoord noemt hij ‘een bijna spookachtig proces’. Beugels was voorstander van een coherent Cultureel Verdrag met het Taalunieverdrag als ‘harde kern en dragende structuur’. Hij zet nog eens de voornaamste betrachtingen van het Comité Buitenlands Cultureel Beleid op een rijtje. Hij beëindigt zijn verhaal met een vurig pleidooi voor een sterk Europa van de regio's, waarin de diverse culturen ten volle aan bod komen. Nederland en Vlaanderen moeten daarin een ideaal stel vormen.

Het buitenbeentje in het boek is het artikel van prof. em. Flip G. Droste, een ‘koele vergelijking’ van een noordelijk en een zuidelijk verhaal, De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch en Het verdriet van België van Hugo Claus. Die twee titels ‘tonen helder de culturele identiteit van twee volken, die verwant zijn in hun taal maar verschillen in hun levensstijl.’