Neerlandia. Jaargang 102

[p. 17]

Dialecten
Taol of Taal? De rekkelijken en de preciezen
● Guido Logie

In het najaar van 1997 wijdde de ANV-afdeling van de beide Limburgen, in samenwerking met Veldeke-Limburg, in de Landcommanderij Alden Biesen haar negende academische zitting aan de positie van het dialect in Nederlands- en Belgisch-Limburg onder de titel Taol of taal? De aanleiding was de officiële erkenning van het Limburgs in Nederlands-Limburg. In Nederlands-Limburg bloeit het dialect, in Belgisch-Limburg maakt het daarentegen moeilijke tijden door, zo constateerden de organisatoren. In hun folder schreven ze dat in Nederlands-Limburg in het dialect ‘gedicht, gepubliceerd, gespeeld en gezongen’ wordt als nooit tevoren. Als treffende illustratie vermeldden ze dat de toneelvereniging De Bron Shakespeare speelt in het Noorbeeks!

Op hun academische zitting kwam een viertal sprekers aan het woord: dr. Pierre Bakkes, mr. Evrard Raskin, dr. José Cajot en licentiaat Rob Belemans. De lezing van Raskin werd integraal gepubliceerd in Neerlandia 1997/5.

De gewezen voorzitter van het ANV-Vlaanderen toonde zich een fel tegenstander van het gebruik van dialect, en uiteraard ook van een eventuele officiële erkenning van het Limburgs in Belgisch-Limburg. Zoveel stelligheid vroeg om tegenspraak. De andere sprekers waren eerder voor het dialect. Van Rob Belemans van het Instituut voor Naamkunde en Dialectologie van de K.U. Leuven kreeg Raskin meteen lik op stuk.

Formele erkenning

‘Ik ervaar dan ook plaatsvervangende schaamte, wanneer ik in een lezersbrief van enkele jaren geleden de heer Raskin zie beweren: “Het Limburgs is nu eenmaal geen cultuurtaal” en hem in een adem “particularisme, carnavalen hoempapacultuur en cultus van het dialect” zie gelijkstellen. Hij heeft m.i. hiermee alvast bewezen dat “nestbevuiling” geen exclusiviteit van de politiek is, maar ook in culturele vorm voorkomt,’ aldus een polemische Belemans. Het dialect is in de visie van Raskin een bedreiging

Geert van Istendael, auteur van ‘Het Belgisch labyrint’: een patent genomen op ‘verkavelingsvlaams’? (foto: BRT-persdienst)

van het algemeen Nederlands dat in Vlaanderen een historische achterstand heeft. ‘Men mag het dialect niet op een troon zetten, waardoor het een prestige kan verwerven dat voor het algemeen Nederlands in Vlaanderen een slechte zaak is,’ aldus Raskin.

Nee, zei Belemans, ‘ik durf hier vandaag zelfs te beweren dat het erkennen van de dialecten in Vlaanderen kan bijdragen tot de betere beheersing van het algemeen Nederlands.’ De dialectoloog is voorstander van een formele

[p. 18]

erkenning van alle dialecten ‘van aan de

Dr. Pierre Bakkes

kust tot aan de Maas’ als officiële streektalen.

Belemans' argumenten zijn talrijk. Ik noem er enkele.

1.	Het Vlaamse dialectlandschap is een terra neglecta, omringd door binnen- en buitenlandse regio's waar de dialecten de voorbije jaren wel zo'n formele status hebben gekregen.
2.	De dialecten in Vlaanderen behoren tot het cultuurpatrimonium en bestudering ervan draagt wezenlijk bij tot een beter inzicht in de geschiedenis van het Nederlands.
3.	Een formele erkenning plaatst de bestaande steun van de Vlaamse regering en de Vlaamse provincies voor dialectonderzoek in een formeel kader en draagt zodoende bij tot de motivatie en verantwoording ervan. (Via het Impulspro- gramma Humane Wetenschappen steunt de Vlaamse overheid van 1997 tot en met 1999 de drie grote regionale dialectwoordenboeken die in Nijmegen, Leuven en Gent gemaakt worden, met een aanzienlijk bedrag.)
4.	De dialecten in Vlaanderen verdwijnen snel en moeten derhalve dringend opgetekend worden.

Het is Belemans niet te doen om het verplicht aanleren van het dialect op school, noch om de verplichting het in formele en officiële situaties te gebruiken. Deze maatregelen hebben in ons taalgebied volgens hem alleen zin voor het Fries, ‘maatschappelijk een volwaardige taal’, maar niet voor de afkalvende dialecten.

Verkavelingsvlaams

Over een zaak zijn Raskin, Belemans en Cajot het in elk geval met elkaar eens: de manier waarop de Vlamingen het Nederlands hanteren, laat veel te wensen over. ‘De hoogste talige prioriteit van de Vlaming is op dit ogenblik nog steeds de verwerving van het Nederlands en zijn betrachting om ook in alledaagse situaties van een ongedwongen taalbeheersing blijk te geven,’ stelde dr. José Cajot van de Brusselse Hogeschool voor Wetenschap en Kunst zeer terecht. Hij herinnerde eraan hoe in de dertiger jaren het identiteitsgevoelen van de intellectuele middenklasse zo ver geëvolueerd was dat ze aanvoelde dat een inhaalbeweging nodig was om met de andere Europese taalgebieden te kunnen wedijveren. Er werd geijverd voor het ABN en het dialect werd gestigmatiseerd. De opvatting van Raskin gaat dus al enkele decennia mee.

Voor het gebruik van de standaardtaal in Vlaanderen is een nieuw obstakel opgedaagd: het verkavelingsvlaams. Alle sprekers, met uitzondering van Bakkes, hadden het erover. Het woord is bedacht door auteur en journalist Geert van Istendael (en laten we hopen dat hij er een patent op genomen heeft). ‘Het is de taal die gesproken wordt op de verkavelde grond van onze verminkte dorpen.’ ‘Een soort halfslachtig regiolect,’ noemde dr. Cajot het. En R. Belemans definieerde: ‘een mengvorm van AN met dialectverschijnselen die regionaal of landelijk voorkomen.’ Hij vindt het bestaan en de uitbreiding van die tussentaal ‘de werkelijke barrière voor de algemene verspreiding van de standaardtaal in Vlaanderen’. Maar die tussentaal - sterk verspreid door de commerciële zender VTM - heeft geen recht van bestaan en moet met alle mogelijke middelen bestreden en uitgeroeid worden.

Juist het erkennen van de dialecten kan een zeer geschikt middel zijn in de strijd tegen het verkavelingsvlaams. Door het dialect een officiële erkenning te geven ontstaat een duidelijkere talige situatie die bipolair is: aan de ene kant een erkende normtaal als formele pool, aan de andere kant de erkende dialecten als informele pool. J. Cajot vindt dat de Nederlander beter dan de Vlaming in staat is standaardtaal en dialect uit elkaar te houden. Op die manier, zegt hij, beleeft de Nederlands-Limburger zijn Nederlandse en Limburgse identiteit. Het Limburgs boet wel aan dialectologie in, m.a.w. het wordt steeds Limburgser en Nederlandser.

Vooroordelen

Dr. Pierre Bakkes, leraar Nederlands HBO, is een absoluut voorstander van het gebruik van dialect. Hij ontwikkelde volgende stelling: ‘Overal en altijd moet er plaats zijn voor de thuistaal van de taalgebruiker: mondeling en schriftelijk. Er is maar één argument dat het gebruik van een andere taal rechtvaardigt: de verstaanbaarheid.’

Hij schoof twee hoofdargumenten naar voor. Een vanuit de ontwikkelingspsychologie. ‘Mensen komen het beste tot hun recht als ze vanuit hun eigenheid kunnen optreden en accepterend benaderd worden.’

Een tweede vanuit cultureel oogpunt. Wie alleen maar oog heeft voor de cultuur van die ene aanvaarde taal, ziet de evenwaardige cultuur van andere talen niet.

Het is veelzeggend dat Bakkes zijn lezing begon met een aantal vooropmerkingen. Ongetwijfeld zijn ze gebaseerd op aan den lijve ondervonden vooroordelen. ‘Ik voel me een goed vaderlander,’ zei hij. En: ‘Ik respecteer de Nederlandse taal.’ En: ‘Fascisme en bloed- en bodemtheorie zijn mij vreemd.’

Hij zei ook: ‘Plaats geven aan talen in de openbare samenleving is een maatschappelijk probleem (geen taalkundig!) dat door politieke besluiten richting gegeven wordt.’ Maar in Vlaanderen weet men daar alles van.