Neerlandia. Jaargang 100

ANV-Conferentie te Hasselt
Jean Marie Staelens

De Cultuurparagraaf ter discussie

Een talrijk opgekomen publiek uit Noord en Zuid was getuige van een interessante namiddag waarin de discussie over de herziening van art. 128 (de ‘cultuurparagraaf’) in het Verdrag van Maastricht (betreffende de Europese Unie) centraal stond.

Nadat bestendig afgevaardigde mevrouw Frieda Brepoels als gastvrouw van het Limburgse Provinciebestuur, de aanwezigen had verwelkomd, leidde ANV voorzitter André de Beul het dagthema in. Bij de herziening van het Verdrag van Maastricht mag de discussie over cultuur niet uit het oog worden verloren. Voor Vlaanderen en Nederland is waakzaamheid geboden, aldus de heer De Beul.

Jean Marie Staelens, stafmedewerker van de Vlaamse Culturele Koepel, leidde het debat in met een uiteenzetting over het standpunt van de Vlaamse Culturele Koepel over de voor- en nadelen van de cultuurparagraaf, en enkele suggesties voor aanpassingen van het Verdragsartikel 128 en andere artikels die verband houden met het zogenaamde identiteitsprobleem.

Jean-Marie Staelens
Foto: Jaak Cuppens

Hierna volgde een boeiend en bij tijden geanimeerd debat, gemodereerd door journalist en publicist Michaël Zeeman, waaraan de Europarlementsleden Jessica Larive en Marianne Thyssen deelnamen.

Tot slot werd de namiddag afgerond door de heer Jaak Cuppens,

[p. 39]

Debat tussen Marianne Thyssen, Jessica Larive en Michaël Zeeman
Foto: Jaak Cuppens

bestuurslid van de ANV afdeling van de beide Limburgen.

In het kort een overzicht van enkele discussiepunten:

De Cultuurparagraaf, ja maar...

Artikel 128 herzien? Staelens benadrukte de vernieuwingen van artikel 128: cultuur wordt binnen de werkingssfeer van het Verdrag gebracht, maar de Unie wordt slechts een aanvullende taak toebedeeld (en mag dus niet op het terrein van de Lidstaten treden, én slechts optreden daar waar de Lidstaten geen actie ondernemen). Communautaire actie op cultureel gebied kan slechts worden genomen met eenparigheid van stemmen in de Ministerraad, na advies van het Comité der Regio's. Daarenboven moet de Gemeenschap bij haar optreden uit hoofde van andere bepalingen van het Verdrag rekening houden met de culturele aspecten. Dit laatste is van belang: louter economische overwegingen kunnen niet in aangelegenheden die verband houden met cultuur.

Toch zouden een aantal verbeteringen in het Verdrag kunnen worden ingeschreven. Zo zouden taal en cultuur in één adem genoemd kunnen worden, naar analogie met het onderwijsartikel.

Een herziening van art. 128 zit er volgens Larive en Thyssen niet in. Het blijkt nogmaals dat Europa blijkbaar meer begaan is met economische dossiers... Daarenboven - zo stelden Larive en Thyssen - biedt het artikel 128 in de huidige vorm genoeg troeven, en zou een mogelijke discussie over nieuwe tekstvoorstellen voor aanpassing (door bijvoorbeeld de expliciete verwijzing naar ‘taal’) juist de cultuurparagraaf kunnen afzwakken. In geval van betwisting kan het Hof van Justitie definiërend optreden, al rijst hier de bedenking dat de rechtspraak van het Hof aan evolutie onderhevig is (dus: wat vandaag zeker is, is daarom nog niet morgen, overmorgen...).

Taalgebruik binnen de Unie

Staelens wees erop dat de uitbreiding van de Unie met nieuwe Lidstaten de discussie over de officiële talen en werktalen opnieuw zal doen oplaaien. Het is van belang dat Vlaanderen en

[p. 40]

Nederland samen op de bres springen om onze taal te handhaven als officiële én als werktaal in de Unie. Mevrouw Larive wees op het verschil tussen officiële stukken/wetteksten en werkstukken die ter voorbereiding van de vergaderingen worden gemaakt. Wat de eerste categorie betreft, gaat zij akkoord met het behoud van de officiële talen. Voor overige documenten, stemt zij in met een beperking van de werktalen, louter en alleen al om redenen van besparingen. André de Beul repliceerde dat, als Europa raakt aan de taal van de burgers, het tegelijkertijd raakt aan hun identiteit, en daardoor de geloofwaardigheid in Europa een ernstige (wellicht niet te herstellen) deuk zou krijgen. Vanuit de zaal werd voorgesteld om het talenprobleem op te lossen door als werktaal het Esperanto in te voeren.

Het Comité der Regio's

Staelens en de Vlaamse Culturele Koepel stellen dat het Comité anders dient samengesteld. Nu zitten vertegenwoordigers van deelstaten met exclusieve bevoegdheden (bijvoorbeeld Vlaanderen) naast vertegenwoordigers van intermediaire bestuurslagen en zelfs gemeenten. Er dient direct opgemerkt dat het definiëren van een criterium geen eenvoudige zaak is; momenteel bepalen de Lidstaten zélf wie ze in het Comité toelaten.

Naast het probleem van de samenstelling, kennen we ook dat van de invloed van het Comité. Is de raad bereid met de adviezen rekening te houden, én zal het Comité door de kwaliteit van de adviezen gezag houden? Thyssen en Larive stellen dat de werking van het Comité antwoord zal moeten brengen op deze vragen. Als het nieuw orgaan ‘eenmaal zijn draai gevonden heeft’, zal blijken of het genoeg kwalitatieve adviezen kan voorstellen, waarmee rekening dient te worden gehouden. Er wordt in deze context gewezen naar ECOSOC (het Economisch en Sociaal Comité), dat frequent geraadpleegd wordt, maar wiens adviezen niet steeds gevolgd worden.

Uit de namiddag bleek dat thema's als taal en cultuur de aanwezigen zeer nauw aan het hart liggen. Antwoorden op vele vragen hangen af van de evolutie van de Unie (toekomstige uitbreiding; welke plaats krijgen de deelstaten?) als van deze binnen de Lidstaten (bijvoorbeeld welke invloed zal een volgende staatshervorming in België hebben op de positie van de deelstaten tegenover de Unie?). Vragen betreffende de herziening van de cultuurparagraaf hangen samen met de verdere ontwikkelingen binnen de Unie, en dus ook met de toekomst van Europa.

Toch blijft een wat wrange nasmaak na afloop van deze namiddag: zowel mevrouw Thyssen als Larive (beiden trouwens pleitbezorgers in Europa voor behoud van taal, cultuur, enz.) stelden onomwonden vast dat het Europees Parlement andere noten te kraken heeft dan de herziening van art. 128. De weg van de minste weerstand mag dan politiek gezien de beste zijn, het is wellicht de langste en de minst zekere met uitzicht op spoedige veranderingen.