Neerlandia. Jaargang 100

Aal, gier, beer, zeik... wat hebben deze woorden, behalve stank, nog meer gemeen?
Woordenboek van de Vlaamse Dialecten
Nieuwe aflevering: Bemesting

Op 18 november 1995 werd in Ieper de recentste aflevering van het Woordenboek van de Vlaamse Dialecten, afgekort WVD, voorgesteld. Thema is ‘Bemesting’, voorwaar actueel nu de mestoverschotten zowel in Vlaanderen als in Nederland hoog op de politieke agenda blijven staan.

Dialectwoordenboek

Het WVD werd in 1972 op het getouw gezet als wetenschappelijk project aan de Gentse universiteit. Het was en is de bedoeling dialectwoorden te verzamelen in een gebied dat omschreven kan worden als het oude graafschap Vlaanderen en zich dus uitstrekt over West-, Oost-, Zeeuws- en Frans-Vlaanderen.

Zusterprojecten van het WVD zijn het Woordenboek van de Brabantse dialecten (WBD) en het Woordenboek van de Limburgse Dialecten (WLD) van de universiteiten Nijmegen en Leuven.

Al deze woordenboeken bevatten niet zomaar een alfabetische opsomming van woorden zoals we dat in de meeste traditionele woordenboeken gewoon zijn, maar zijn thematisch opgebouwd. Per thema wordt telkens een ‘aflevering’ uitgegeven waarin de woorden die met het thema verband houden, worden vermeld.

Een eerste reeks afleveringen (deel 1) behandelt de landbouwwoordenschat. Een tweede reeks (deel 2) bespreekt de woordenschat van de traditionele beroepen. Een derde reeks (deel 3) heeft het over de algemene woordenschat.

Afleveringen

De aflevering ‘Bemesting’ vormt de 13e uitgave in de reeks. Wat de landbouwwoordenschat betreft, verschenen eerder bijdragen over ‘Akkerland en weiland’, ‘Behuizing’, ‘Het Erf’, ‘Ploegen’, ‘Rund’ en ‘Spitten, eggen, rollen.’

Wat de niet-agrarische vaktalen betreft, kwamen aan bod: ‘De mandenmaker’, ‘De strodekker’, ‘Handspinner en touwslager’, ‘De kuiper en de hoepelmaker’ en ‘De Molenaar’.

Alles samen zijn zo'n 5000 bladzijden verschenen, waarin zo'n 40.000 dialectwoorden zijn opgenomen, met vermelding van de streek of plaats waar ze voorkomen en van de uitspraak. Daarnaast zijn nog een 850 woordkaarten gepubliceerd (zie illustraties).

Arbeidsintensief

Het materiaal voor het WVD wordt verzameld via op ruime schaal verspreide vragenlijsten en mondelinge interviews, aangevuld met schriftelijke bronnen en studies. Voor het invullen van de vragenlijsten kan het woordenboek een beroep doen op 200 tot 300 vrijwillige medewerkers.

Sinds kort is Magda Devos, al jaren verbonden aan de vakgroep Nederlandse Taalkunde van de Universiteit Gent en al jaren bezig met het Woorden-

[p. 39]

boek van de Vlaamse Dialecten, projectpromotor van het woordenboek. Zij volgde Johan Taeldeman op, die bijna 10 jaar als hoofdpromotor fungeerde. Wetenschappelijke medewerkers zijn Hugo Ryckeboer, Jacgues van Keymeulen en Krista van der Sypt.

Financiering

De geschiedenis van het Woordenboek van de Vlaamse Dialecten wordt gekenmerkt door een voortdurende zoektocht naar middelen. Het WVD wordt gesubsidieerd door de provinciebesturen van West- en Oost-Vlaanderen en Zeeland, door het Nationaal fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek, de dienst Programmatie Wetenschapsbeleid van de Vlaamse Gemeenschap, de Gentse universiteit en de Nederlandse Taalunie. Onder impuls van de Taalunie bestaat er ook al enkele jaren een gestructureerd overleg REWO (‘Regionale Woordenboeken’). Het WVD speelt daar een voortrekkersrol.

Om de publikaties mogelijk te maken, kwam er geregeld ad hoc steun van het Belgisch Interuniversitair Centrum voor Neerlandistiek en van de Universitaire Stichting.

Bemesting

De aflevering over ‘Bemesting’ werd samengesteld door Hugo Ryckeboer en Krista van der Sypt. Het is interessant om enkele woorden uit te kiezen en na te gaan waar ze worden gebruikt.

Stalmest

Neem nu het woord vette, de in West-Vlaanderen algemeen voorkomende term voor stalmest. In Frans-Vlaanderen, Zeeuws-Vlaanderen en Oost-Vlaanderen gebruikt men niet het woord vette, maar mes (in Zeeuws-Vlaanderen als mis uitgesproken). Het oorspronkelijke woord in Vlaanderen was inderdaad mes. In West-Vlaanderen werd mes verdrongen door vette, maar buiten deze provincie gebeurde dat niet.

Kunstmest

Het woord vette is niet onbekend in Oost-Vlaanderen, Zeeuws-Vlaanderen en Frans-Vlaanderen, maar heeft er de betekenis van kunstmest in plaats van stalmest.

Voor kunstmest worden ook de woorden chimieke-, korte-, kunst-, strooi- en zakjesvette gebruikt. In Frans-Vlaanderen heeft men voor kunstmest een eigen woord gemaakt: betering(en) en korte beteringen.

In Zeeuws-Vlaanderen heeft het Algemeen Nederlands de dialecten al meer verdrongen dan in de andere Vlaamse regio's. Zo worden de termen kunstmes(t) en meststoffen er vrij algemeen gebruikt.

Gier

Voor vloeibare mest wordt alleen op sommige Zeeuwse plaatsen het Algemeen-Nederlandse gier gebruikt. Op andere plaatsen in Zeeuws-Vlaanderen heeft men het over beer of zeik. In West-Vlaanderen spreekt men vooral van beer (in het noorden)



en van aal (in het zuiden). In de Westhoek en in Frans-Vlaanderen komen nog de zeer oude vormen bold en boud voor. In Oost-Vlaanderen vinden we vooral beer (in het noorden) en zeik en aal (vooral in het zuiden).

Projectleider Magda Devos wees bij de voorstelling van de aflevering ‘Bemesting’ op het grote belang van het woordenboek. ‘Nu er in Vlaanderen een Stichting Ons Erfgoed is opgericht, om waardevolle landschappen en gebouwen te bewaren, moet er misschien een gelijkaardig initiatief komen voor de dialectwoordenschat,’ aldus Devos. Met de dialecten gaat immers een belangrijk cultureel erfgoed verloren, ‘niet door bouwwoede en luchtvervuiling, maar wel onder toenemende en onomkeerbare invloed van de Nederlandse standaardtaal. De inventarisatie van die uitstervende woordenschat moet onverwijld gebeuren, nu het nog net kan.’

Wilfried Vandaele