Neerlandia. Jaargang 100

Antwerpen bezette stad

Op 22 februari was het 100 jaar geleden dat de auteur Paul van Ostaijen in de Lange Leemstraat in Antwerpen geboren werd. Hij zou niet oud worden, amper 32. Hij stierf op 18 maart 1928 in een sanatorium in Miavoy-Anthée. De versregel ‘Die geboren in een havenstad wil slechts sterven aldaar’ werd voor hem geen werkelijkheid. Hij liet een belangrijk oeuvre - gedichten, grotesken, prozastukken, essays - na dat ook vandaag de dag nog zeer genietbaar is. Hij debuteerde in 1916 met Music-Hall. Twee jaar later volgde Het Sienjaal, de eerste Vlaamse uiting van humanitair expressionisme. Eind 1918 vluchtte hij naar Berlijn om te ontkomen aan een gevangenisstraf voor collaboratie met de bezetter. Hij belandde er in de communistische en dadaïstische revolutie en schreef er de bundels De Feesten van Angst en Pijn en Bezette Stad. In 1921 kwam hij naar Antwerpen terug en kreeg amnestie. Hij werd kunsthandelaar en schreef grotesken onder de titel Het bordeel van Ika Loch' en De Trust der vaderlandsliefde.

Maurice Gilliams omschreef Van Ostaijen als ‘de dandy, de lord in het machtig grauwe Antwerpen’, maar gaf hem ook de eretitel ‘de definitieve dichter’. Geert Buelens, assistent moderne Nederlandse Literatuur aan de Universitaire Instellingen Antwerpen, noemt hem (met enige overdrijving?) ‘niet alleen de belangrijkste schrijver uit de eerste helft van deze eeuw, maar ook een modernist van Europees formaat’. Maar wellicht is Van Ostaijen voor velen de dichter gebleven van verzen als ‘Dag ventje met de fiets op de vaas met de bloem ploem ploem’ en

Paul van Ostaijen in beeld. Grafiek en tekeningen van tijdgenoten

‘Onder de maan schuift de lange rivier’.

Van Ostaijens honderdste verjaardag wordt dit jaar in Antwerpen uitgebreid gevierd met een haast eindeloze reeks manifestaties: tentoonstellingen, publikaties, theatervoorstellingen, films, lezingen, wandelingen enzovoort. ...Wellicht krijgt Van Ostaijen dit jaar meer belangstelling dan hem in zijn hele leven te beurt is gevallen. ‘Paul van Ostaijen 100 wil eerst en vooral een bruisend, prikkelend en actueel programma zijn,’ aldus Eric Antonis, schepen voor Cultuur in Antwerpen.

[p. 36]

Standbeeld van Paul van Ostaijen in Antwerpen Foto: Guido Logie

De kunstenaar is nu in zijn vaderstad, waar hij ooit stadhuisklerk was, blijvend aanwezig. Op de dag van zijn honderdste verjaardag werd op de Pottenbrug, nabij de Minderbroedersrui, zijn standbeeld onthuld. Zelfbewust en wat uitdagend kijkt de kunstenaar vanaf zijn sokkel de passant aan. Het monument werd door de jonge beeldhouwer Wilfried Pas vervaardigd, die ook al eerder een ander beroemd Antwerps literator, namelijk Willem Elsschot, vereeuwigde.

In het Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven (AMVC), Minderbroedersstraat 22, loopt de literair-do-cumentaire tentoonstelling ‘Paul van Ostaijen. Wegwijzers naar de werkelijkheid.’ Het AMVC bezit een unieke collectie documenten van en over de bekende kunstenaar. Voor de expositie, die chronologisch opgezet werd, is daar rijkelijk uit geput. Brieven, foto's, portretten, handschriftelijke fragmenten en publikaties - ook actuele - zijn de voornaamste ingrediënten. Het pronkstuk is ongetwijfeld het originele manuscript van het postuum gepubliceerde De Feesten van Angst en Pijn. Ontroerend zijn de documenten van rond het overlijden van de dichter, onder andere de brief van de behandelend arts aan vader Van Ostaijen. Bij de tentoonstelling hoort een fraaie, rijk geïllustreerde catalogus, die niet alleen geëxposeerde stukken uitvoerig beschrijft, maar ook een kroniek van het leven van Antwerps beroemde kunstenaar bevat. Samenstelling: George Wildemeersch, Geert Buelens, Marc Somers en Dirk Aerts. Uitgeverij Pandora.

Een andere tentoonstelling ‘Paul van Ostaijen in beeld. Grafiek en tekeningen van tijdgenoten’ is te bezichtigen in het Stedelijk Prentenkabinet aan de Vrijdagmarkt 22. Ook hier is uitgegaan van de eigen collecties. De expositie, zoals de titel suggereert, beoogt de tijd - Eerste Wereldoorlog en twintiger jaren - en het werk van Paul van Ostaijen op te roepen via tekeningen en grafiek van tijdgenoten die in de havenstad werkten en slaagt daar ook uitstekend in. De werken werden gegroepeerd rond een aantal thema's dat uit Van Ostaijens werk gelicht werd: Music-Hall, de vrouw, de stad en de haven, het antiklerikalisme, het pacifisme en de oorlog. Enkele van de kunstenaars die hier hangen, hadden op een of andere manier persoonlijk met de dichter te maken: Oscar en Floris Jespers, Paul Joostens en Jos Léonard. Daarnaast werd ook nog geput uit verzamelingen van prominente grafici als Henri van Straten, Josef en Jan Frans Cantré en Joris Minne. Het is een goed gestructureerde expositie geworden die de documenten van de AMVC-tentoonstelling als het ware tot leven wekt. De Van Ostaijen-fan mag in dit herdenkingsjaar deze twee tentoonstellingen niet missen. De catalogus ‘Paul van Ostaijen in beeld’ bevat, behalve de reprodukties van de werken, essays van Jean F. Buyck en Geert Buelens. Francine de Nave en Marijke Hellemans namen de eindredactie waar en zorgden voor de vormgeving van de expositie.

Uit de vele manifestaties van het Van Ostaijen-jaar vermelden we nog ‘De zomeravonden van de poëzie,’ een reeks van zeven lezingen over de kunstenaar. Radio-man Frans Boenders bij de spits af op 24 juni en handelt over ‘Paul van Ostaijen in Antwerpen en Vlaanderen’, Henri-Floris Jespers heeft het op 5 augustus over ‘Paul van Ostaijen in Nederland’ en op 19 augustus spreekt Geert van Istendael over ‘Jan van Nijlen en Paul van Ostaijen’. Te gelegener tijd komen we op deze voordrachten terug.

Voor informatie over ‘Paul van Ostaijen 100’ kunt u terecht op nummer (03) 232 84 28 (Culturele Stad Anwerpen).