Neerlandia. Jaargang 100

[p. 16]

Taal
Ludo Beheydt
Taalattitude en taalpolitiek

De toekomst van het Nederlands zal in eerste instantie worden bepaald door de taalattitude van de taalgemeenschap. Als de Nederlandtatige gemeenschap de toekomst van het Nederlands behartigt, zal de taal ook in het nieuwe Europa haar plaats behouden, maar als de taalwil ontbreekt zal het Nederlands moeten wijken. Het zal van de taalgemeenschap afhangen of de Nederlandstalige politici zich op het Europese forum sterk zullen maken om de positie van het Nederlands te vrijwaren. Er is in die zin een causaal verband tussen taalattitude, taalpolitiek en overheidssteun.

De overheid zal de positie van het Nederlands alleen maar officieel gaan steunen als er voldoende pressie is bij de achterban. De politici van het Nederlands zullen het Nederlands slechts als prioriteit in hun beleid opnemen als hun kiespubliek hun die prioriteit opdringt. Dat is door recente perikelen rond het Nederlands voldoende bewezen. De ommekeer in het gedrag van de politici na reacties van de taalgemeenschap zijn in dit verband tekenend.

Toen in 1993 de Europese ministerraad een regeling had uitgewerkt voor het taalgebruik van het Europees Merkenbureau, hadden de toenmalige Belgische minister van Buitenlandse Zaken Claes, premier Dehaene en de Nederlandse premier Ruud Lubbers, zonder tegenstribbelen ingestemd met een beperking van het aantal talen waarbij het Nederlands uit de boot viel. Onder druk van het alom geuite ongenoegen over deze ‘kaakslag voor de Vlaamse publieke opinie’ zoals die in de Vlaamse kranten werd genoemd, kwamen meteen een aantal politici in het verweer en het is opvallend en tezelfdertijd hoopgevend te merken hoe snel ook de aanvankelijke dissidenten weer bijdraaien. Dat is gemakkelijk te illustreren met de letterlijke uitspraken van betrokken politici.

Toen het Nederlands in 1993 uit het Merkenbureau geweerd werd, noemde Lubbers dit een ‘praktisch noodzakelijke concessie’, minister Claes noemde de oplossing ‘de meest werkbare’ en Dehaene verklaarde dat ‘dit compromis noodzakelijk was om uit de impasse te geraken’.

Gelukkig kwam er meteen reactie. In Nederland was het wegmoffelen van het Nederlands in het Merkenbureau zo slecht gevallen dat het Nederlandse parlement premier Lubbers de opdracht gaf nieuwe onderhandelingen te beginnen over het gebruik van het Nederlands in het Merkenbureau. In Vlaanderen schreef minister-president Luc van den Brande ogenblikkelijk een brandbrief aan Willy Claes: ‘De positie van het Nederlands moet in alle instellingen van de Europese Unie worden verzekerd.’ De felle reacties hebben kennelijk indruk gemaakt. Niet alleen zien we dat de aanvankelijke dissidenten zijn bijgedraaid, maar ook dat heel wat politici zich genoodzaakt zien expliciet voor het Nederlands op te komen.

Premier Dehaene had al in zijn antwoord aan Van den Brande op 29 oktober 1993 verklaard dat hij zich ervoor zou inzetten dat ‘alle talen van de Gemeenschap, zowel bij het begin als op het einde van de procedures kunnen worden gebruikt’. Later, tijdens een nieuwjaarstoespraak voor de Franse Kamer van Handel en Industrie in België, verklaarde hij heel expliciet: ‘De geloofwaardigheid van de Europese constructie bij de burgers van de Unie vereist dat zij er zich allemaal thuis voelen en dus hun taal kunnen gebruiken. Wie de huidige taalregeling op losse schroeven zet, zet Europa op losse schroeven’ (Gazet van Antwerpen, 12-1-95).

Ondertussen heeft ook de Nederlandse minister-president Wim Kok zich openlijk als verdediger van het Nederlands opgeworpen. In een gemeenschappelijke verklaring met de Vlaamse minister-president Luc

[p. 17]

van den Brande onderstreepte hij ‘het belang van de volwaardige erkenning van de Nederlandse taal in de Europese Unie’ (De Standaard 18-1-95) en in zijn eigen toespraak zei hij ‘er grote waarde aan te hechten dat Vlaanderen en Nederland in deze discussies gezamenlijk optreden in de bepaling van de standpunten ten aanzien van het Nederlands als één van de Unie-talen.’ Ook Aad Nuis heeft gezegd: ‘Daarnaast dient de positie van de eigen taal samen met Vlaanderen waakzaam te worden verdedigd, ook in de Europese vergaderzalen.’ Kennelijk hebben de andere Europolitici de boodschap begrepen. De Belgische Karel van Miert verklaarde nog in januari 1995 dat hij het helemaal niet eens is met de voorstellen van de Franse minister van Europese Zaken Alain Lammassoure: ‘We moeten absoluut vasthouden aan de gelijkwaardigheid van alle talen. Dat kost geld, maar het is de prijs die we moeten betalen om de mensen te overtuigen dat het ons menens is met het respect voor de identiteit. Over het principe van de gelijkwaardigheid van de talen is geen discussie mogelijk’ (Knack 18-1-95). Binnen het Europees Parlement is ondertussen op initiatief van de Vlaamse Marianne Thyssen en de Nederlandse Hedy d'Ancona, met steun van onder meer Magda Aelvoet, Jaak Vandemeulebroucke, Philippe De Coene en Karel Dillen voor Vlaanderen en Jessica Larive, Ria Oomen-Ruijtten en Leen van der Waal voor Nederland een resolutie goedgekeurd die de beperking van het aantal Europese werktalen afwijst (De Standaard 20-1-95). Opmerkelijk is dat ook de Nederlandse Eurocommissaris Hans van den Broek zich geroepen voelde om openlijk zijn instemming te betuigen met deze resolutie.

Zeer recent heeft ook ex-premier Lubbers zich laten ontvallen dat ‘er naar een oplossing moet worden gezocht om het Nederlands zijn volwaardige plaats in Europa te laten behouden’ (Clingendael 7-12-95).

Het is dus duidelijk dat als de taalwil van de bevolking sterk genoeg is, ook de politici zich haasten om ‘de stem van het volk’ te vertolken.