Neerlandia. Jaargang 99

[p. 25]

Feestrede 9 juni
Pionierswerk
George Strasser

Ik zou het 100-jarige Algemeen-Nederlands Verbond willen bedanken voor de rol die het in de loop van zijn geschiedenis heeft willen spelen, namelijk die van voortrekker en pionier op het terrein van de Nederlands-Vlaamse betrekkingen.

Nu anno 1995 kunnen we eigenlijk beter spreken van Nederlands-Vlaamse samenwerking. Deze term geeft reeds aan hoezeer onze betrekkingen zich ten goede hebben gekeerd en in welke mate onze onderlinge verhouding zich kenmerkt door het feit dat wij eraan gewend raken om als gelijkwaardige partners de handen ineen te slaan. Toch is dit niet altijd zo geweest. Zeker in de periode die volgde op de splitsing in 1830 was dit geenszins het geval.

In die tijd was er in Vlaanderen een afkeer voor de noorderburen en bestond er in Nederland nauwelijks

Taal is samenwerking, één van de thema's op de academische zitting te Brussel, 9 juni jl. Foto: Dann, Brussel

enige belangstelling voor Vlaanderen. In feite is de eenheid van de Nederlandse Taal te danken aan het werk van een serie Taal- en Letterkundige Congressen die vanaf 1844 plaatsvonden en die aan de oprichting van het ANV voorafgingen. Vervolgens heeft het ANV de fakkel overgenomen en heeft het - eerst alleen, later samen met anderen - ervoor gezorgd dat de mentaliteit in beide landen langzamerhand veranderde. Zo hebben we kunnen zien dat, terwijl de eenheid van onze taal in de 19e eeuw nog niet geheel onomstreden was, onze twee landen, in de 20e eeuw, te weten 1980, een Taalunie-verdrag hebben kunnen afsluiten, waarbij, uitgaande van de eenheid van de Nederlandse Taal, werd beslist dat zij voortaan alle taalaangelegenheden door middel van een gezamenlijke intergoevernementele organisatie zou besturen. Het is belangrijk er hier en vandaag op te wijzen dat het ANV

[p. 26]

een belangrijke rol heeft gespeeld bij de gedachtenvorming die aan het sluiten van dit verdrag vooraf ging.

Verdragen en verdraagzaamheid

Na het afsluiten van het Taalunieverdrag 15 jaar geleden, heeft zich op 17 januari van dit jaar een nieuwe belangrijke ontwikkeling in de Nederlands-Vlaamse verhoudingen voorgedaan. Onze twee landen sloten op die datum een aantal verdragen af; enerzijds een groep verdragen die algemeen bekend staan als ‘de waterverdragen’, waarmee jarenlang slepende spanningen met betrekking

Een gevulde zaal te Brussel Foto: Dann, Brussel

tot de Schelde en Maas tot een oplossing werden gebracht. Daarnaast werd er een Gemeenschappelijke Verklaring en een Nederlands-Vlaams Cultureel Verdrag ondertekend. Gaarne wil ik bij gelegenheid van deze eeuwfeestviering vandaag uw aandacht vragen voor dit culturele verdrag. Het gaat hier specifiek over een ‘verdrag inzake de samenwerking op het gebied van cultuur, onderwijs, wetenschappen en welzijn.’

Art. 3 van dit verdrag luidt: ‘De verdragsluitende partijen streven naar onderlinge afstemming en coördinatie en waar mogelijk en wenselijk naar een gemeenschappelijk beleid.’

Het betreft hier dus een doel dat aanzienlijk verder reikt dan een gemeenschappelijk taalbeleid. Thans gaat het om een streven, waar beiden dat mogelijk en wenselijk achten, naar een gemeenschappelijk beleid op terreinen als het onderwijs, de wetenschappen, de kunsten en welzijn. Ook hier heeft het ANV, met name vanaf de zestiger en zeventiger jaren, bijgedragen aan de gedachtenvorming die tot het sluiten van het cultureel verdrag heeft geleid. Dit blijkt duidelijk uit de beschrijving van de betreffende periode in het boek: ‘Tussen Cultuur en Politiek’, dat het ANV ter gelegenheid van zijn 100-jarig bestaan het licht heeft doen zien.

Met dit nieuwe verdrag treden Vlaanderen en Nederland over de drempel van een nieuwe periode. In het verleden werden onze culturele betrekkingen gekenmerkt door kennismaking en uitwisselingen, die veelal nog door de overheid gesteund werden. Door de open grenzen, het vrije verkeer en de vrije markt is deze situatie - enkele uitzonderingen daargelaten - thans duidelijk achterhaald. Het doel dat onze beide landen zich nu stellen is veel ambitieuzer: ‘een gemeenschappelijk beleid’, zoals het cultureel verdrag heeft vastgelegd.

Niet vanzelfsprekend

Een gemeenschappelijk beleid zal veelal ‘waar mogelijk en wenselijk’ een zekere mate van integratie en/of op elkaar aansluiten van onze culturele, onderwijskundige en wetenschappelijke structuren met zich meebrengen. Iets dergelijks zien we bijvoorbeeld gebeuren met de verschillende GENT-akkoorden, die op onderwijsgebied werden afgesloten, met de bedoeling om Vlaanderen en Nederland, met name op het terrein van

[p. 27]

het hoger onderwijs tot één onderwijskundige ruimte te maken.

Ik wil echter de indruk wegnemen alsof een dergelijke ‘symbiose’ een vanzelfsprekende en automatische ontwikkeling zou zijn.

In de eerste plaats dient er voor een dergelijke ontwikkeling in Vlaanderen en in Nederland een politiek draagvlak te bestaan, dat richting geeft aan de beslissingen van de politieke verantwoordelijkheden. Een dergelijk politiek draagvlak is echter ondenkbaar zonder een maatschappelijk draagvlak, met andere woorden een streven naar een zekere gemeenschappelijkheid bij de bevolking van onze twee landen. Daarom lijkt het me van groot belang dat Nederlanders en Vlamingen elkaar nog beter leren kennen, niet blijven steken in oppervlakkige indrukken, nieuwsgierig zijn, zowel naar ons wat verbindt als naar onze eigenheden en eigen-aardigheden. Want slechts door elkaar diepgaand te leren kennen en elkaars eigenheid te erkennen en te respecteren, zullen we vooruitgang kunnen boeken op de weg naar gemeenschappelijkheid.

In de tweede plaats zal aan dit nieuwe culturele verdrag inhoud gegeven moeten worden. Wil het verdrag niet vervlakken tot een louter symbool dan zullen we moeten aangeven op welke specifieke terreinen wij in de loop van de komende jaren tot een hechtere eenheid van visie en optreden willen en kunnen komen. Daarbij is het misschien nuttig een voorbeeld te geven, dat ik ontleen aan contacten die de ambassade onderhoudt met personen die de Vlaams-Nederlandse samenwerking ter harte gaat. Zo kan her en der de wens worden vernomen dat de Vlaamse en de Nederlandse media, met name de elektronische media meer en meer met elkaar gaan samenwerken. Wanneer men bovendien bedenkt dat de openbare omroepen in onze beide landen in een steeds moeilijker positie komen te verkeren dan lijkt verdergaande samenwerking duidelijk voor de hand te liggen. Evenwel, de historische ontwikkeling van de omroep is verschillend in Noord en Zuid, alsmede de daaruit voortgekomen omroepstructuren. Men zou zich de vraag kunnen stellen of binnen het culturele verdrag, in het kader van zijn toekomstige werkmethoden, niet een aantal onafhankelijke personen aan het werk zouden kunnen worden gezet om een aantal creatieve voorstellen te formuleren ten behoeve van al diegenen, die binnen en buiten de overheid, verantwoordelijkheid dragen voor omroep-aangelegenheden.

Jeugdig elan van de honderdjarige pionier

Ik ben ervan overtuigd dat er verschillende andere terreinen bestaan waar een vergelijkbare vraagstelling naar meer gemeenschappelijkheid nuttig, mogelijk en noodzakelijk zou kunnen zijn. Het zou daarom ook wenselijk zijn dat er een openbare discussie zou plaatsvinden over waar en op welke wijze aan de doelstelling van het cultureel verdrag inhoud zou kunnen worden gegeven. En op die manier kom ik vanzelf weer terug bij het 100-jarige Algemeen Nederlands Verbond. Evenals dit in het verleden is gebeurd zou het ook nu van belang zijn wanneer het Verbond, en andere organisaties van een vergelijkbare aard, het terrein voor het toekomstige ontwikkelingen zouden gaan verkennen, de discussie zouden aandurven en creatieve voorstellen zouden doen. En ook waar het erom gaat dat Vlamingen en Nederlanders elkaar en elkaars maatschappelijke, intellectuele en culturele structuren beter en meer diepgaand zouden leren kennen, lijkt mij voor het Verbond een duidelijke taak weggelegd. De samenwerking tussen onze beide landen is bepaald niet in de eerste plaats een aangelegenheid van de overheid. Het is veeleer een zaak van de burgers in al hun verschillende geledingen. Initiatieven, impulsen, signalen zullen moeten komen van het particuliere veld, van de mensen die dagelijks in de praktijk te maken hebben met de inhoud en vormgeving van onze cultuur. Hier zal het maatschappelijk draagvlak gestalte moeten krijgen waarop de toekomst van de Vlaams-Nederlandse samenwerking dient te worden gebouwd. De rol van het ANV hierbij lijkt mij die van een pionier. In het vast vertrouwen op het jeugdig elan en de creativiteit van onze honderdjarige spreek ik de wens uit dat het Verbond deze opdracht ten volle zal willen vervullen.