Neerlandia. Jaargang 99

[p. 35]

Onderwijs
Kernachtig Onderwijs

Wie kent ze niet, de rijtjes die erin gestampt moesten worden op school. Bij Duitse les waren dat de naamvallen, mit nach nebst samt bei seit von..., of bij Nederlands de grammaticaregels. Het schijnt dat die manier van lesgeven aan de wilgen wordt gehangen. In Nederland en Vlaanderen is men al jaren bezig met het formuleren van prioriteiten in het onderwijs. Wat is nu eigenlijk belangrijk om te leren, wat is rol van de school in de samenleving, hoe kan je leerlingen het beste voorbereiden op de rol die ze uiteindelijk in de maatschappij moeten vervullen. Want de rol van het instituut school als leerfabriek waar veel kennis opgedaan moet worden, is allang uitgespeeld. Ouders zijn niet meer de enige opvoeders, huwelijk en kerk zijn geen vaststaande gegevens meer en de multi-etnische samenleving vereist andere manieren van leren en communiceren.

Al meer dan vijftien jaar wordt er over de school nagedacht door onderwijsmensen in en uit praktijk. Op basis daarvan zijn er prioriteiten in het onderwijs vastgesteld. In Nederland worden deze prioriteiten de kerndoelen genoemd, in Vlaanderen de eindtermen. Deze prioriteiten zijn een weerslag van de nieuwe manier van denken over onderwijs, de invulling van het vakkenpakket en de rol van de school in de samenleving.

26 April jl. hield de afdeling Limburg van het ANV een studiedag over dit thema. 150 Onderwijsmensen uit Nederland en Vlaanderen kwamen bijeen om te praten over hetgeen ze van elkaar zouden kunnen leren en wat er nog veranderd zou moeten worden. De redactie sprak met de organisatoren van deze dag, Jaak Cuppens en Jan Schrakamp. We hadden het over het vak Nederlands, de taalontwikkeling in het onderwijs en de rol van het ANV daarin.

Wat was het doel van deze bijeenkomst?

Schrakamp: ‘Je moet weten dat de afdeling Limburg de enige Nederlands-Vlaamse afdeling is. Daarom kozen we het vlak onderwijs voor een bijeenkomst. De Nederlandse taal en cultuur is gemeenschappelijk, en er verandert veel. De scholen moeten zich daaraan aanpassen. De twee Limburgen zouden hier een platform voor kunnen bieden.’

Hoe zit dat dan met die Nederlandse taalontwikkeling in het onderwijs in Nederland en Vlaanderen?

Cuppens: ‘Er is een grote bezorgdheid. Het loopt blijkbaar niet zo goed, want er verschijnen veel kritische artikelen over de taalontwikkeling. Maar dit is moeilijk vast te stellen. Er zijn wel wat recente onderzoeken die een teruglopende taalontwikkeling suggereren, maar vergelijkend onderzoek ontbreekt. Zeker over Vlaanderen kan je niets zeggen.’

Wat verandert er zoal in het onderwijs?

‘De Nederlandse taalontwikkeling neemt een centrale plaats in het onderwijs in. Het werd echter te theoretisch, te taalbeschouwend gevonden. Dit is ook één van de zaken die met de kerndoelen zullen veranderen. De nieuwe grote doelstelling is namelijk de taal te kunnen gebruiken in praktische situaties: het mondig maken van de scholier en het werken aan de individuele ontplooiing. Taal moet operationeel zijn in maatschappelijke situaties. Het ontleden en de spelling zijn opgeofferd aan het praktisch nut.’

Maar is dat dan wel zo'n verbetering? Jongeren krijgen nu al zoveel klachten over hun taalvaardigheid en slechte spelling...

Beiden zijn het erover eens: ‘Dit is wel zeker een verbetering. In het oude systeem werd er juist veel teveel aan spelling gedaan. Nu gaat het erom dat spelling een functioneel karakter heeft. Het moet in dienst staan van de communicatie. Deze communicatievaardigheden zijn de rode draad binnen de kerndoelen, als het nu gaat om spreken, lezen of schrijven.’

Moet je zoiets niet thuis leren dan. Ik heb daar ook nooit les in gehad, maar ik zit hier toch maar mooi met jullie te communiceren.

Jaak Cuppens: ‘Dat is wel zo, maar ik voelde mij na mijn schooltijd helemaal niet voorbereid op het

[p. 36]

maatschappelijke leven. Ik had nog nooit hoeven spreken voor publiek.’ Jan Schrakamp valt hem bij: ‘Wat dacht je van sollicitatiegesprekken. Daar schijn je nu cursussen voor te moeten volgen. Dat zou je op school heel goed, bijvoorbeeld door middel van rollenspellen, kunnen oefenen.’

Denken meer onderwijsmensen daar zo over, of zien ze het als het zoveelste nieuwtje van de overheid?

Cuppens: ‘Tja, het is wel zo dat men in onderwijsland meer dan genoeg heeft van al de veranderingen die per minister doorgevoerd worden, maar hierover zijn ze het in Nederland en Vlaanderen toch aardig eens. Iedereen voelt wel dat het oude systeem niet meer werkt en niet meer past bij deze tijd.’

Hoe hebben de kerndoelen zich ontwikkeld?

‘Het is een heel langdurig proces geweest. Nederland is al veel langer met de ontwikkeling daarvan bezig dan Vlaanderen. Bovendien is er een enorm verschil aan begrippen en definities in Nederland en Vlaanderen. Zo zie je dat de kerndoelen in Nederland in Vlaanderen eindtermen genoemd worden. Nederland is eerst begonnen met de formulering van “eindtermen”, later hebben ze die term veranderd in “kerndoelen”. Maar Vlaanderen had inmiddels, omwille van de continuïteit de term “eindtermen” al overgenomen. Dit werkt heel storend. Dus communiceren over onderwijs is moeilijk. Nou is er ook wel verschil tussen de kerndoelen en eindtermen.’

Wat voor verschillen?

Schrakamp: ‘De eindtermen in Vlaanderen zijn geformuleerd voor leerlingen tot ongeveer 14 jaar. In Nederland zijn de kerndoelen voor de basisvorming, niet te verwarren met basisonderwijs (= lagere school), dat is van 12 tot en met 15 jaar. In Vlaanderen zijn de eindtermen concreet geformuleerd, in Nederland zijn ze vaag omschreven. Daarbij zijn de eindtermen in Vlaanderen consecutief opgebouwd, waardoor er een samenhang tussen verschillende onderwijsniveaus ontstaat. In Nederland werden de kerndoelen van basis- en voortgezet onderwijs vrij onafhankelijk van elkaar ontwikkeld. Daardoor is er een slechte samenhang tussen de niveaus.’

Hoe is dit zo ontstaan?

Cuppens: ‘In Vlaanderen is het zuilensysteem nog heel sterk. Het onderwijs is daar georganiseerd in netten. De grootste zuil is het Vrije (Katholieke) Onderwijs dat 95% van het onderwijs uitmaakt. Elke zuil heeft een koepel die leerplannen opstelt voor de scholen binnen hun net. In die leerplannen worden de eindtermen verwerkt. Het gevolg hiervan is dat de eindtermen per opleidingsniveau op elkaar aansluiten. Deze eindtermen worden bewaakt door inspecteurs.

In Nederland is het examensysteem landelijk geregeld via het centraal schriftelijk (CITO). Hoe de scholen de kerndoelen willen uitvoeren moet ze helemaal zelf weten. De inspectie bekijkt per school in welke mate ze de kerndoelen realiseren. Of die school dat op een andere manier doet dan de school er naast, maakt niets uit. Vandaar dat grote verschillen kunnen optreden.’

Wat heeft het ANV hiermee te maken?

Schrakamp: ‘Een bezorgdheid van het ANV is natuurlijk de functie van taal binnen Europa. Er moet een zekere taalbewustheid gecreëerd worden. De gemeenschappelijkheid van Nederland en Vlaanderen horen daarbij. En gemotiveerd taalgebruik. Dit is voor het ANV, maar ook voor de Taalunie een doel dat niet in de eindtermen/kerndoelen geformuleerd is. We wilden mensen uit het onderwijs bij elkaar brengen, om zo een stuwing van beneden naar boven te krijgen. Het beleid moet geholpen worden, onder andere door het maken van handboeken. Er zijn grote kwantitatieve verschillen tussen Nederland en Vlaanderen in het onderwijs. Met meer handboeken over en voor het Nederlandse taalgebied zou je daar iets aan kunnen doen.’

Ik lees uit de aantekeningen die ik van jullie gekregen heb, dat van de 150 onderwijsmensen er heel weinig Nederlanders bij waren. Hoe kan dat?

Besmuikt lachen de Limburgers: ‘Dat is gedeeltelijk een planningsfout. De bijeenkomst viel in de paasvakantie. En je weet hoe leraren gesteld zijn op hun vakanties.’

Inez Groen

Eindtermen: door de Gemeenschap vastgestelde doelstellingen die minimaal door de school voor de meerderheid van de leerlingen, studenten en cursisten moeten gerealiseerd worden aan het einde van de niveaus.
Kerndoelen: beschrijvingen van kwaliteiten van leerlingen op het gebied van kennis, inzicht en vaardigheden die de school bij haar onderwijsactiviteiten in elk geval als doelstelling moet hanteren.