Neerlandia. Jaargang 99

[p. 29]

Radio
Radio Vlaanderen Internationaal viert vijftigste verjaardag
Guido Logie

De internationale radio-omroep van de BRTN, die nu de naam Radio Vlaanderen Internationaal (RVI) draagt, viert dit jaar zijn vijftigjarig bestaan. De Vlaamse regering bedacht de RVI voor de gelegenheid met de titel ‘Cultureel Ambassadeur van Vlaanderen 1995’. Een paar maanden na de bevrijding al, op 31 januari 1945, richtte het Belgisch Instituut voor Radio-Omroep NIR/INR een zogeheten Werelddienst - letterlijke vertaling van het Franse Service Mondial - op met twee afdelingen: één in Brussel en één in Leopoldstad. De evenaar is immers de beste plek om via de kortegolf een groot deel van de wereld te bereiken.

Drie jaar na de oprichting werd de Werelddienst geconfronteerd met noodzakelijke besparingen. Directeur Zoete reageerde hierop met het ontwikkelen van een aantal nieuwe initiatieven die gericht waren op een specifiek kortegolfpubliek. In die tijd ontstonden de beroemde groetenprogramma's voor zeelui en voor nonnen en paters in de missie.

In de jaren zestig en zeventig verkeerde de radio in een diepe crisis. Alle aandacht ging naar de televisie. De Wereldomroep leefde een verborgen bestaan, boven in de toren van het mooie omroepgebouw aan het Brusselse E. Flageyplein. Alleen een schare trouwe luisteraars in den vreemde volgde nog de uitzendingen.

Midden in de jaren zeventig, naar aanleiding van de golflengteconferentie in Genève, ontstond de gedachte een gemeenschappelijk Nederlands-Vlaamse omroep te creëren onder de naam Radio Delta. Deze omroep zou twee functies te vervullen krijgen: de culturele integratie in beide landen bevorderen en informatie over Noord en Zuid verstrekken in Europa. Enkele jaren werd er vergaderd en gepalaverd, doch uiteindelijk mislukte het hele project. De toenmalige minister van CRM André van der Louw verklaarde naderhand dat het niet opging een dergelijke omroep te willen opzetten in een periode dat er fors bezuinigd diende te worden. Het te verwachten verwijt van ‘zuinige Ollander’ wou hij dan wel op de koop toe nemen.

In de jaren tachtig bracht een nieuwe generatie een nieuwe dynamiek. In die tien jaar volgden bij de Wereldomroep vijf directeuren elkaar snel op. ‘Het voordeel was, dat elke directeur met nieuwe ideeën aankwam, en die ook uitvoerde, zonder tijd te krijgen om in zijn job te verstarren,’ aldus Jacques Vandersichel, de voorlopig laatste directeur van RVI. Toen in 1992 de Franstalige openbare omroep RTBf zijn internationale Radio Quatre opdoekte, veranderde de Vlaamse Wereldomroep zijn naam in Radio Vlaanderen Internationaal.

In zijn boekje ‘50 Jaar vriendschapsbode’ (uitgeverij Scoop) vertelt Jacques Vandersichel over het wel en wee van de Belgische internationale radio gedurende de voorbije vijftig jaar. De ‘mijlpalen’ uit de geschiedenis van RVI werden op een cd samengebracht door Wim Wylin. We hadden in Brussel een gesprek met directeur Vandersichel.

U heeft uw boek ‘Vijftig jaar vriendschapsbode’ als titel gegeven. Ziet u het als de voornaamste functie van een internationale radio om een vriendschapsbode te zijn?

[p. 30]

‘Ja, dat is zo. Onze luisteraars, vooral de anderstalige luisteraars, vormen een zeer specifiek publiek. Een publiek dat van kortegolfbeluistering zijn hobby maakt. Het luistert - en zeker in ontwikkelingslanden is dat zo - in eerste instantie om kennis op te doen van het land dat uitzendt. Dat blijkt zeer duidelijk uit de brieven die we overal vandaan ontvangen. Dit geldt voor alle internationale radio's. Luister bijvoorbeeld maar eens naar de brievenrubriek van de BBC World Service. De programmamakers kennen hun luisteraars, en omgekeerd. Er is een hechte onderlinge band. Dat is zeer typisch voor alle kortegolfradio's, behalve diegene die in de loop van de geschiedenis opgericht zijn voor zuivere propagandadoeleinden. Je kon de radio van Goebbels moeilijk een vriendschapsbode noemen, en radio Moskou en The voice of America waren dat ook niet. Die hadden de bedoeling over de grenzen heen the hearts and minds, maar vooral de minds van de tegenstander te beïnvloeden.’

Wat zijn momenteel de voornaamste taken van RVI?

‘Ten eerste moeten we contact leggen en contact houden met Vlamingen en “Nederlands-verstaanden” die om een of andere reden niet hier zijn. Er zijn hoe langer hoe meer mensen op reis voor korte of lange periodes. In de jaren veertig, vijftig was dat veel minder het geval. Nu gaat iedereen al eens een paar dagen of een paar weken op reis naar elders. We zijn een klein land en zodra je hier tien km over de grens bent, lees, hoor of zie je er in de lokale media niets meer van. Je bent volledig afgesneden van alles wat in je eigen land gebeurt. De tweede functie van RVI, even belangrijk als de eerste, is aan de wereld en zeker aan Europa laten horen wat Vlaanderen is, kan en doet. Als je niet over jezelf vertelt, zal niemand anders het in jouw plaats doen. Dat is nu eenmaal zo. Dus doen wij dat in de vijf grote wereldtalen: Frans, Engels, Duits, Spaans en Arabisch.’

Als ik zeg, verbreiding van de eigen cultuur, is dat niet een beetje te hoogdravend uitgedrukt?

‘Nee, helemaal niet, maar u moet cultuur dan wel in zeer ruime zin zien. Cultuur is een levenswijze. Een goede biersoort maken is ook een uiting van cultuur.’

Was het vanaf de start de bedoeling de eigen cultuur te bevorderen?

‘Eigenlijk heeft dat altijd meegespeeld, maar toch, in de eerste jaren, tussen 1945 en 1955, bestempelde men die uitzendingen in vreemde talen voornamelijk als “émissions de propagande”. Dat was nog onder de invloed van de oorlog natuurlijk. Vandaag de dag zouden we het hebben over public relations. Propaganda-uitzendingen zijn het zeker niet meer. Je kan een publiek alleen maar bereiken als je geloofwaardig bent. En die geloofwaardigheid kun je alleen maar opbouwen als je eerlijke journalistiek bedrijft. Er is geen enkel aspect van het leven in Vlaanderen dat wij

Jacques Vandersichel, directeur van de RVI. Foto: BRT

[p. 31]

‘Toe jongen, zeg het maar!’. Opname familiegroet. Foto: BRT Persdienst

met de mantel der liefde zouden verhullen, integendeel. Wij doen gewoon aan journalistiek, punt. Zoals dat hoort bij een openbare omroep. En dat komt onze geloofwaardigheid ten goede.’

Bent u optimistisch over de toekomst van RVI?

‘Ik ben optimistisch, ja. We gaan naar een medialandschap waarin een commerciële strijd uitgevochten zal worden. Dat is onvermijdelijk. De markt is zich aan het positioneren. Iedereen is met zijn ellebogen aan het werken om een plaatsje op die markt te krijgen. Maar als er nu één domein is waarop niet zal gevochten worden, dan is dat het onze. Ik geloof niet dat wij ooit beducht moeten zijn voor commerciële concurrentie op het gebied van de internationale radio. Wat dat betreft staan we er veel gunstiger voor dan de nationale omroepen. Natuurlijk, niets is eeuwig. We hebben nu uitzendingen in het Engels. Als over tien jaar zou blijken dat het Chinees een belangrijker taal wordt dan het Engels, dan zullen wij uiteraard in het Chinees uitzenden en niet meer in het Engels. Maar principieel is het bestaansrecht verworven, denk ik.’

En het financiële zwaard van Damocles?

‘Wel, we werden voor onze verjaardag toch met een paar mooie cadeaus bedacht. In 1994 kregen we een satellietkanaal. Dit jaar ontvingen we extra kredieten om de kracht van onze kortegolfzenders op te voeren. Het succes is trouwens enorm. Alle brieven die we toegestuurd krijgen, bevestigen dat de ontvangst uitstekend is. Het is dus nog nooit zo goed geweest. We kregen ook geld om een contract af te sluiten met World Radio Network in Londen, waar ons Engels programma ‘Brussels calling’ dezelfde dag nog op satelliet overgenomen werd in Europa en Noord-Amerika. En we krijgen ook nog een klein beetje geld toegestopt om ons Internet-imago te verbeteren. Dus ik klaag niet, nee. Wij zijn niet rijk, maar de hele BRTN is niet rijk. Met één jaarbudget van de BBC World Service moet ik 125 jaar programma's maken.

Als men zoveel investeringen doet, zal men niet zo gauw geneigd zijn de internationale radio op te doeken.

‘Ja, precies. Het zijn natuurlijk bescheiden investeringen. Het gaat om bedragen waar je bij de televisie één programma mee maakt. Naar radionormen - radio is een zeer goedkoop medium - is dat heel behoorlijk en ik voel me daar niet ontevreden over. Wat de Astra-satelliet betreft, wij zijn voor één keer onze Nederlandse collega's anderhalf jaar vóór geweest...’

Als ik het verhaal van Radio Delta lees, heb ik eigenlijk de indruk dat het toch vooral de politieke wil was die ontbrak om er iets van te maken. Is dat zo?

‘Dat is natuurlijk wel zo, maar ik heb toch het gevoel dat wij hoe langer hoe meer twee volkeren zijn die gescheiden worden door dezelfde taal, zoals men dat van de Engelsen en de Amerikanen zegt. Een politieke beslissing is tenslotte ook

[p. 32]

Op 5 oktober 1944 sprak Jan Moedwil vanuit Londen ‘een woord tot Nederland’. Het slot van zijn kroniek luidde in zijn barokke taal als volgt.
‘Weest en blijft uzelf, ook gedurende deze barre trage dagen die uw uiteindelijke bevrijding voorafgaan. Houdt stand, buigt niet! Redt uit de felle katastroof van dezen oorlogsstorm, uit de wraakzuchtige vijandschap van het watergeweld, uw hardnekkige wil, uw ongebroken tegenstand, uw taaiste vertrouwen. Gij hebt aan de wereld, gij hebt aan Uzelf bewezen, wat voldragen weerstand door een geestkrachtig volk beteekent.
Houdt verbeten stand, het oorlogsgetij zal ook ten uwen bate keeren, en in afwachting van dat opperste uur “zult gij handhaven”!
Het weze zóó!
Goeden avond, volk van Nederland!’

maar een emanatie van heersende onderliggende stromingen. En ik heb vrij sterk het gevoel dat wij hoe langer hoe meer uit elkaar groeien. En ik mag dat zeggen, ik ga zeer veel naar Nederland. Mijn oudste zoon woont er, mijn twee kleinkinderen wonen er en die groeien dus op als Nederlanders. Wij beginnen een totaal verschillende taal te spreken. Niet alleen met andere klanken - klanken zijn tenslotte maar bijzaak - maar ook met andere denkpatronen, andere terminologie, ander idioom. En dat wordt hoe langer hoe sterker.’

Samenwerking Vlaanderen - Nederland, dat ziet u niet zo zitten?

‘Ik zeg niet dat ik dat niet zie zitten, natuurlijk kunnen wij samenwerken. Dat is nogal duidelijk. Wij zouden heel gemakkelijk kunnen samenwerken op het gebied van de infrastructuur bijvoorbeeld. Waar wij de benadeelde partij zijn, want in de kortegolf is de Nederlandse structuur beter dan de onze. Maar een gemeenschappelijk programma maken, nee.

Ik ontmoet mijn Nederlandse collega's heel vaak, in alle vriendschap en in alle collegialiteit. We hebben zeer goede contacten. En als het nodig is, zullen we aan hetzelfde zeel trekken. Ik denk dat de luisteraars in Nederland en Vlaanderen het ook niet meer zouden nemen. Er zich niet thuis bij zouden voelen, laat ik het zo zeggen.’

Is het volgens u nodig dat die twee gemeenschappen die het Nederlands als cultuurtaal hanteren, zo intens mogelijk samenwerken om op het Europese niveau overeind te blijven?

‘Dat is nogal duidelijk, maar dat is niet de taak van de omroep. Dat is de taak van de Nederlandse Taalunie.’

Maar kan een omroep daarin geen rol spelen?

‘Natuurlijk spelen wij daar een rol in. Alleen al als wij Europa bewust kunnen maken van het feit dat de taal die wij hanteren het Nederlands is, en dat dat dezelfde taal is die in het Noorden en in het Zuiden wordt gesproken Dan doen wij al heel veel. Ik bedoel alleen maar dat de mentaliteit, de levenswijze, de denkwijze, zodanig uit elkaar groeien, dat dat zich weerspiegelt in het taalgebruik. Want het taalgebruik is de spiegel van een levenswijze, van een levenscultuur. En dat wordt, ik voel dat instinctief aan, hoe langer hoe meer merkbaar in brede maatschappelijke lagen.

Het adres van RVI is: Postbus 26, B-1000 Brussel.