Neerlandia. Jaargang 99

[p. 14]

Muziek
De wederopstanding van de Nederlandstalige popmuziek
Toeval, kwaliteitsverbetering, commercialisering of Paul de Leeuw-effect?

Michèl Hulsink

Michèl Hulsink (1967) is cultuurredacteur bij OOG-radio in Groningen, bestuurlid van de Stichting Groninger Pop=Prima en A & R-manager bij platenlabel Future Music

Twee jaar geleden zat de Nederlandstalige popmuziek nog in een historisch dal. Nu sneuvelen de records aan de lopende band. Marco Borsato heeft de bestverkochte cdsingle aller tijden op zijn naam staan (Dromen zijn bedrog); De Dijk is geliefder dan ooit en René Froger is verhuisd van de Ahoy naar de Kuip (Feyenoord-stadion) Toeval, commercialisering, het Paul de Leeuw-effect of gewoon een kwestie van kwaliteitsverbetering?

De Dijk, Marco Borsato, De Scene, Gordon, Van Dik Hout, De Tröckener Kecks en René Froger. Wat deze namen met elkaar verbindt, is dat ze populair zijn en zingen in hun moerstaal. Een zootje ongeregeld dat in platenland door het leven gaat onder de noemer ‘Nederlands Populair’. Een genre dat er wel eens beroerder voor heeft gestaan.

Records, chauvinisme en uitbundig vlagvertoon

Vorig jaar oktober maakte de Stichting Mega Top 50 melding van een historische gebeurtenis. Voor het eerst in de geschiedenis van de hitparade was de top 3 van de Mega Top 50 geheel Nederlandstalig: 1. Marco Borsato (Dromen zijn Bedrog) 2. Paul de Leeuw (Voorbij) 3. De Dikke Lul Band (Dikke Lul). Het oude record stamt uit 1971 toen ‘Zou het erg zijn lieve opa’ van Vader Abraham en ‘Manuela’ van Jacques Herb de lijst aanvoerden.

Voeg daaraan toe dat ‘Dromen zijn bedrog’ inmiddels te boek staat als bestverkochte cd-single aller tijden (200 duizend exemplaren). Dat De Dijk hun grootste hitsingle ooit maakten met ‘Als ze er niet is’. Dat René Froger in navolging van Prince, Madonna en de Stones de Kuip heeft afgehuurd. Dat Van Dik Hout heeft bewezen dat eigentijdse rock 'n roll in het Nederlands niet persé lachsalvo's over zich af hoeft te roepen en dat Hepie & Hepie sinds hun borstoperatie weer voorkomen in alle natte plattelandsdromen. Je zou als chauvinistische Nederlander haast gaan huilen van geluk.

De Nederlandstalige muziek maakt onmiskenbaar een bloeitijd door, maar de kille cijfers geven tot dusver geen reden tot uitbundig vlagvertoon. De omzet van het Nederlandstalige produkt vertoont inderdaad een stijgende lijn, maar het aantal artiesten dat veel verkoopt is slechts beperkt. Dat is de categorie van Paul de Leeuw, De Dijk en Marco Borsato. Vergeleken met tien jaar geleden valt de huidige omzet van Nederlands Populair zelfs behoorlijk tegen. In 1983 bedroeg het aandeel van de totale omzet nog 25 procent. Dat aandeel zakte tot een dieptepunt in 1989 met 12 procent. In 1993 steeg het aandeel Nederlands Populair weer enigszins tot 18 procent, wat stabiliseerde in 1994. Het gaat weer bergopwaarts met het Nederlandstalige produkt, maar het is nog te vroeg om de vlag uit te hangen.

Hoe valt de wonderbaarlijke herrijzenis van de Nederlandstalige popmuziek te verklaren? De kenners houden er verschillende meningen op na, maar een eenduidige verklaring valt niet te geven. De toevalsfactor is onmiskenbaar aanwezig, maar is een onbevredigende verklaring voor de recente opleving van het Nederlandstalige produkt. Valt een waterdichte verklaring niet te geven, er zijn wel een aantal factoren aan te wijzen die van invloed zijn op de opleving van de Nederlandstalige muziek in de jaren negentig.

[p. 15]

Toeval en trendvorming

In de eerste plaats is er nooit sprake geweest van een coherente muziekstroming. Nederlandstalige popmuziek is een allegaartje van stijlvormen die slechts met elkaar gemeen hebben dat ze geen van allen oorspronkelijk genoemd kunnen worden. Derk Jolink van CBS-records verwoordde dit als volgt: ‘Het enige specifieke aan de Nederlandstalige popmuziek is de Nederlandse taal’ (Vrij Nederland 4 augustus 1984). Scoort een Nederlandstalige groep toevalligerwijze een hit dan krijgen anderen het voordeel van de twijfel: succes genereert succes.

Het meest markante voorbeeld hiervan is Doe Maar dat eind jaren zeventig uit het niets de hitlijsten beklom en vervolgens de ene monsterhit na de ander scoorde. Doe Maar bewees dat er met Nederlandstalige pop goed geld te verdienen viel en de concurrerende platenmaatschappijen zochten naarstig naar lucratieve tegenhangers. In het kielzog van Doe Maar ontstond een geheel nieuwe stroming Nederlandstalige bands zoals Het Goede Doel, Toontje Lager, De Frank Boeyen Groep, Hans de Booy, De Dijk, Het Klein Orkest, Drukwerk, De Jan Van De Grond Groep, Braak, Bram Vermeulen & de Toekomst, Noodweer en de Janse Bagge Band. Deze namen roepen ongetwijfeld vage herinneringen op, maar slechts enkele van deze groepen hebben de tand des tijds kunnen weerstaan.

De Dijk Foto: Ben van Duin

Het aanbod van Nederlandstalige pop was in het begin van de jaren tachtig gigantisch. Hit na hit werd gescoord. Het leek niet op te kunnen, maar vóór iemand er erg in had was de markt verzadigd. Na het uiteenvallen van Doe Maar in 1984 stortte de markt voor Nederlandstalige pop in, om pas begin jaren negentig weer aan te trekken. De opportunistische platenindustrie holde inmiddels alweer achter de volgende trend aan, wat leidde tot de teloorgang van veelbelovende bands als Toontje Lager en Het Goede Doel. Het succes van Marco Borsato en De Dijk in jaren negentig heeft in navolging van Doe Maar, de weg vrijgemaakt voor een nieuwe generatie Nederlandstalige muzikanten. De platenindustrie heeft weer oog voor het nationale produkt: een nieuwe trend is gezet en de Nederlandstalige muziek beleeft een tweede hausse.

Kwaliteitsverbetering

Toch valt de opleving van de Nederpop niet alleen toe te schrijven aan het toeval en trendvorming. Het Nederlandstalige muziekprodukt is gewoonweg beter geworden, althans volgens de kenners. Daar valt nattuurlijk over te twisten, maar in ieder geval is de produktie de laatste jaren enorm verbeterd. Het Nederlandstalige produkt klinkt niet meer alsof het op een achteraf gelegen zolderkamertje in elkaar is geflanst. Bij tijd en wijle kan zelfs de concurrentie met de internationale elite worden aangaan.

Bovendien heeft de Nederlandstalige rock & roll zich de afgelopen tien jaar - zij het enigszins in de schaduw - gestaag ontwikkeld, zodat er zo langzamerhand sprake is van een eigen Nederlandstalige popmuziekcultuur. Tot het eind van de jaren zeventig was er sprake van een cabaretcultuur zonder Nederlandstalige poptraditie. Nederlandstalige rock & roll werd bij voorbaat ‘verdacht’ gevonden, waardoor veel popmuzikanten een enorm minderwaardigheidscomplex hadden ten aanzien van het gebruik van de Nederlandse taal. Groepen als De

[p. 16]

Scene en de Tröckener Kecks hebben inmiddels bewezen dat popmuziek en Nederlands samen kunnen gaan zonder gebruik te maken van populistische slogans en quasi-intellectueel taalgebruik.

Door met bewonderingswaardige inzet en geduld het clubcircuit te doorlopen, hebben De Dijk, De Scene en de Tröckener Kecks eveneens gezorgd voor de broodnodige geloofwaardigheid. Kwamen veel bands uit het Doe Maar-tijdperk uit het niets naar voren, tegenwoordig hebben bovengenoemde bands hun plaatsje in de muziekwereld veroverd met bloed, zweet en tranen. Daarmee hebben ze tevens het pad bereid voor nieuwe Nederlandstalige cult-bands.

Het levende bewijs daarvan is Van Dik Hout, een jonge Nederlandstalige rockband die voortborduurt op de eigentijdse ‘grunge’-rock van Nirvana en Pearl Jam. Zij zijn omhooggeklommen door zoveel mogelijk te spelen in kroegen, jongerencentra en underground-clubs. Werd je vroeger resoluut de deur gewezen als je vertelde dat je in het Nederlands zong, tegenwoordig wordt er in het clubcircuit driftig geëxperimenteerd met moderne muziek - rap en vuige rock - en Nederlandse teksten. Nog steeds is het merendeel van de moderne muziek Engelstalig, maar je wordt niet meer met de nek aangekeken als je in het Nederlands zingt.

Commercialisering en vervlakking

De commercialisering van het omroepbestel heeft meer ruimte gecreëerd voor Nederlandstalige muziek. De auteursrechtenbehartigers Buma/Stemra waren in de jaren tachtig dermate verontrust over de neerwaartse spiraal van het Nederlandstalige produkt dat ze het station Radio Noordzee Nationaal in de ether hielpen.

Het radiostation draait voor 88 procent nationaal produkt en voor 12 procent buitenlands. Sinds 1 april 1994 - de dag waarop de minister etherfrequenties uitdeelde aan commerciëlen - is de luisterdichtheid van Radio Noordzee verviervoudigd. Met een marktaandeel van zeven procent - anderhalf miljoen luisteraars - kan gerust gesteld worden dat de zender een hit kan maken. Radio Noordzee Nationaal is bijna in haar eentje verantwoordelijk voor het succes van ‘Dromen zijn bedrog’, de miljoenenklapper van Marco Borsato.

Met de komst van de commerciële zenders wordt er meer Nederlandstalige muziek de ether ingeslingerd. Een nadeel van de commercialisering van het omroepbestel is de vervlakking van de muziek. Alle zenders richten zich op een breed publiek, waardoor het middle-of-the-road genre - de Frogers en de Borsato's - terrein wint. Van nature hoort amusementsmuziek thuis op Radio 2, maar nu Radio 3 moet concurreren met commerciële zenders krijgt de zender steeds meer de functie van ‘muzikaal behang’. De verkoopcijfers van Nederlandstalige muziek stijgen daarom gestaag, maar de belangstelling voor talentvolle, Nederlandstalige rock & roll-bands neemt zienderogen af, terwijl deze stroming juist steeds meer vorm krijg.

Het Paul de Leeuw-effect

De corpulente grappenmaker Paul de Leeuw heeft nadrukkelijk zijn stempel gedrukt op de recente hausse van de Nederlandstalige muziek. Willeke Alberti, Bonnie St. Clair, Gert en Hermien, André Hazes en de zusjes Maywood: welke Nederlandstalige zanger/es heeft niet met beide handen de mogelijkheid aangegrepen om vijf minuten voor paal te staan in zijn televisieshows? Hij heeft eigenhandig gemeengoed gemaakt van de decadente ‘camp’-benadering van het Nederlandstalige repertoire, die afkomstig is uit bepaalde homo-kringen. Zelfbewuste jongeren schamen zich er niet meer voor mee te hossen op ‘Alle duiven op de dam’ en ‘De glimlach van een kind’: muziek die voorheen onherroepelijk ‘fout’ werd bevonden.

De commercie is hier dankbaar op ingesprongen, waardoor Willeke Alberti bezig is aan haar vierde jeugd en Gert en Hermien van God los zijn en zich laten begeleiden door een stimulerende house-beat. Nederlandstalige muziek mag weer, mede dankzij het hoge meezinggehalte - de enige plausibele verklaring voor het ongekende succes van een middelmatig dance-nummer met de ba-

[p. 17]

nale tekst ‘Dikke lul, dikke lul, dikke lul, lul, lul’. Dat Paul de Leeuw gretig inspringt op de trend die hij zelf heeft geïnitieerd - na Marco Borsato de best verkopende Nederlandstalige zanger - schuiven we hier gemakshalve maar terzijde.

Het in het belachelijke trekken van het Nederlandstalige repertoire heeft bijgedragen aan de toegenomen belangstelling voor dit genre. Nederlandstalige ‘krakers’ vinden gretig aftrek bij het publiek, maar of dit een solide basis is voor de ontwikkeling van een genre tot een serieuze muziekstroming valt ernstig te betwijfelen.

Moderne popmuziek en amusement

Zoals gezegd is er geen eenduidige verklaring te geven voor de recente opleving van de Nederlandstalige muziek. Het toeval is een niet te verwaarlozen factor, maar de overige factoren die daaraan hebben bijgedragen maken in ieder geval duidelijk dat de Nederlandstalige muziek steeds meer geworteld raakt in de muziekindustrie.

Er dreigt echter een tweespalt te ontstaan tussen serieuze popmuziek en middle-of-the-road muziek met een hoog amusementsgehalte. Enerzijds neemt de kwaliteit en de geloofwaardigheid van de Nederlandstalige popmuziek toe. Anderzijds leidt de opportunistische aanpak van de muziekindustrie tot vervlakking, waardoor slechts muzikaal behang overblijft wat een goede boterham oplevert voor een handjevol artiesten en de incidentele eendagsvlieg. Zolang het voldoende geld oplevert heeft dit genre bestaansrecht. Dit maakt het genre ‘Nederlands populair’

Het Paul de Leeuw-effect? Foto: Clemens Rikken

echter bijzonder trendgevoelig, waardoor gevreesd mag worden dat de huidige opleving slechts tijdelijk van aard is.

Nederlandstalige amusementsmuziek zal - met pieken en dalen - altijd blijven voortbestaan, maar de toekomst van de Nederlandstalige popmuziek is in toenemende mate afhankelijk van de ontwikkeling van het genre tot een serieuze muziekstroming die een vaste plaats kan veroveren in de moderne popmuziek. Vandaar dat een optreden van de Amsterdamse rap-crew De Osdorp Posse in de Paardeschuur in Wijhe van evengroot belang is voor de ontwikkeling van de Nederlandstalige muziek, als het muziekcircus van René Froger in een uitverkocht Feyenoordstadion.