Neerlandia. Jaargang 99

[p. 3]

Commentaar

Een verrassende zondag

Op zondag 21 mei hebben de Belgen andermaal de (verplichte) gang naar de stembus gemaakt. Er waren die dag verkiezingen voor de federale Kamer van Volksvertegenwoordigers en de federale Senaat, en voor het eerst ook voor in totaal vijf regionale raden: de Vlaamse Raad, de Waalse Raad, de Franse Gemeenschapsraad, de Brusselse Hoofdstedelijke Raad en de Duitstalige Gemeenschapsraad. Na deze verkiezingen is België helemaal een federale staat geworden. Een reden voor de redactie om deze verrassende zondag in het commentaar wat uitgebreider te bespreken.

De Vlamingen hebben lange tijd uitgekeken naar deze eerste rechtstreekse verkiezing van het autonome Vlaamse parlement. Zoals men zich herinnert werd de Vlaamse Raad tot hiertoe samengesteld uit de rechtstreeks verkozen Nederlandstalige kamerleden en senatoren. Het was de laatste jaren steeds duidelijker voelbaar geworden dat dit ‘dubbel mandaat’ voor de parlementsleden een te zware belasting betekende, de met veel woorden beleden Vlaamse ‘autonomie’ steeds weer afzwakte en bovendien het bestel vooral ondoorzichtig maakte. De Vlaamse openbare opinie koesterde de verwachting dat de leden van de nu direct verkozen Vlaamse Raad zich minder gebonden zullen voelen door afspraken die op het federale niveau worden gemaakt.

Theoretisch is het voortaan best mogelijk dat er na de verkiezingen op regionaal niveau - in één van de regionale raden - andere regeringscoalities tot stand komen dan op het federale niveau. Het is nog maar de vraag of dat na deze verkiezingen al het geval zal zijn. Al een hele tijd geleden verkondigde de PS (Parti socialiste, de Franstalige socialistische partij) dat zij voor de regionale regeringen gelijksoortige coalities wenste als voor het federale kabinet. Veertien dagen voor 21 mei zei de voorzitter van de Vlaamse socialisten dat zijn partij niet in de federale coalitie zou stappen, als zij niet ook zitting zou hebben in de Vlaamse regering. Andere partijen, vooral de Vlaamse christen-democraten, lieten daarop - terecht - weten dat dit niet zomaar voor de hand lag en wel eens afbreuk zou kunnen doen aan de logica van de verreikende staatshervorming die de socialisten samen met hen in het ontslagnemende kabinet hadden doorgedrukt. De discussie zette een domper op de verwachting dat de droom van de Vlaamse beweging nu eindelijk in vervulling was gegaan, en dat voor alle partijen de constitutioneel verworven Vlaamse autonomie een verworvenheid was. L'histoire se répète: de voorstanders van de Vlaamse beweging moesten na elke parlementaire overwinning in de jaren daarna, telkens weer slag leveren om de met grote meerderheden aangenomen teksten ook in overeenstemmend politiek gedrag en consequente besluitvorming om te zetten.

In de verkiezingscampagne is dit gegeven overigens niet echt aan de orde geweest. Een paar dagen nadat de eerste minister in februari het ontslag van het kabinet had aangekondigd, barstte het Agusta-schandaal los. De vraag of en in hoever topfiguren uit de (Vlaamse) Socialistische Partij zich bij de bestelling van Agusta-helicopters voor het leger aan corruptie schuldig hadden gemaakt, beheerste maanden lang de media. De socialisten counterden de electorale dreiging door zich op te werpen als de enige behoeders van de financieel zwaar in de problemen verzeilde sociale zekerheid, en richtten hun zwaarste geschut op de liberale hervormingsvoorstellen ter zake. Meer dan ooit werd in Vlaanderen de verkiezingsstrijd één tot slogans versimpeld en vooral in de media gevoerd duel tussen de partijleiders. En minder

[p. 4]

dan ooit hadden de Vlamingen zicht op de kiesstrijd in het politiek meer stabiele Franstalig België. De relatie tussen de verschillende gemeenschappen, de zogenaamde communautaire problematiek, kwam in het debat overigens nauwelijks aan de orde, behalve in een paar slogans van het Vlaams Blok. Die extreem-rechtse partij kwam andermaal op voor een onafhankelijk Vlaanderen, maar legde de nadruk vooral op een afrekening met het door een aantal schandalen in opspraak gekomen politiek bestel: deze opstelling werd door de andere partijen als een keuze voor de ‘antipolitiek’ bestempeld.

Maar die weg zijn de Vlaamse kiezers niet gegaan. Ervaren politici hadden al eerder voorspeld dat verdenking van corruptie geen doorslaggevende rol zou spelen bij de verkiezingen. Toch keken minister-president Jean-Luc Dehaene en de leiders van de grote partijen bijzonder opgelucht naar de bereikte resultaten.

De verschuivingen bleven inderdaad beperkt. De dominante christen-democraten behielden hun positie als grootste politieke familie op federaal niveau, met de CVP zowel in Vlaanderen als landelijk als grootste partij. De Vlaamse socialisten boekten op die rode zondag tegen zowat alle voorspellingen in zelfs vrij forse winst, en ondanks enige achteruitgang van de in Wallonië oppermachtige Franstalige socialisten - met 34 procent zowat de sterkste electorale formatie in West-Europa - was voortzetting van de federale rooms-rode coalitie mogelijk. De liberalen gingen erop vooruit in de beide landsdelen, maar slaagden er noch in het federale parlement noch in de Vlaamse Raad in, om de krapper geworden meerderheid te breken. De score van de Volksunie schiep voor de leiders van deze democratische Vlaams-nationalistische partij duidelijk de voorwaarden (ten minste 300.000 kiezers) om met de verzwakte partij toch door te gaan, zoals zij dat voor de verkiezingsdag hadden aangekondigd. Door de geringe meerderheden die coalities tussen de grotere partijen in de Vlaamse Raad opleveren, zit de Volksunie zelfs in de comfortabele positie niet helemaal gepasseerd te kunnen worden bij de formatie van de nieuwe Vlaamse regering. In een verkiezingsstrijd waarin de milieuproblematiek nauwelijks ter sprake kwam, werden de Groenen van Agalev en Ecolo de slachtoffers van de polarisatie rond de grote problemen van de dag: de werkgelegenheid, de pensioenen, de sociale zekerheid. Het blijkt dat in Vlaanderen heel wat voormalige groene kiezers dit keer de bedreigde socialisten te hulp zijn gesneld.

Het extreem-rechtse Vlaams Blok ging lichtjes achteruit ten opzichte van de Europese verkiezingen, maar kwam toch nog sterker uit de stembus dan op die zwarte zondag in 1991, vooral dankzij betere cijfers in de provinciesteden en op het platteland. Maar in Brussel, de hoofdstad waar zich de communautaire en andere onvrede steeds weer ophoopt, bleek het de tweede grootste Vlaamse partij. De positie van het Blok is geconsolideerd, maar de partij lijkt stilaan haar plafond te hebben bereikt. Helemaal is de kiezersvervreemding toch nog niet voorbij. Verkiezingsonderzoek wijst er nochtans wel op dat de grote partijen er weer in slagen kiezers van het Blok terug te winnen.

In Vlaams-Brabant, in de tweetalige kieskring Halle-Vilvoorde - officieel Nederlands taalgebied in de buurt van Brussel - werd op de Franstalige eenheidslijst UF (Union des Francophones, een kartel van Franstalige socialisten, liberalen en christendemocraten) een vertegenwoordiger van de Franstaligen in de Vlaamse Raad verkozen. Hier rijst al dadelijk een politiek probleem: kunnen de Vlaamse politici in hun eigen parlement een gekozene uit het kamp van de tegenstanders toelaten? Dit wordt dus het eerste agendapunt dat in de Vlaamse Raad ter sprake komt.

Een eigenaardig aspect van deze verkiezingen is de keuze voor de underdog: de sympathie van vooral de Vlaamse kiezer is duidelijk naar de door de justitie geplaagde socialistenleiders en de met verdwijning bedreigde Volksunie gegaan: de verkiezingspropaganda van de beide partijen had ook echt op dat effect gemikt.

De Belgische kiezers, de Vlaamse en de Franstalige, hebben geen zin in avonturen. Zij hebben het beleid dat het rooms-rode kabinet in de voorbije zittingsperiode heeft gevoerd niet afgekeurd. Voortzetting van dat beleid, allicht na enig moeizaam doorhakken van knopen bij het formatieberaad, ligt eigenlijk voor de hand. Een voorzichtige en toch vrij ingrijpende sanering van de verzorgingsstaat ligt in de lijn van de verwachtingen. De staatshervorming kan rustig tot voltooiing komen. Aan het buitenlands beleid dat Vlaanderen, inzonderheid aan de bijzondere relatie met Nederland, tot hiertoe heeft gevoerd, kan rustig worden voortgewerkt.

Joris Dedeurwaerder