Uit de pers
Dromen van eenentwintig provincies en een groothertogdom
De commissie Zeevalking en de Nederlanden
Enkele dagen voor Kerstmis werd Nederland wakker geschud door verontrustende tijdingen. Er blijken mensen rond te lopen die Nederland willen opheffen, zo berichtte NRC-Handelsblad van 22-12-94 op de voorpagina. Nederland dient op te gaan in een federatief verband van negen gewesten waarvan ook België en Luxemburg zouden deel uitmaken.
In tegenstelling tot wat men zou verwachten blijken geen extreem-rechtse romantici achter die ideeën schuil te gaan, maar wel doorgaans serieus genomen D66-ers en enkele geestverwanten uit PvdA en VVD. Voorzitter is oud-minister Zeevalking, terwijl oud-staatssecretarissen Glastra van Loon en In 't Veld tot de leden behoren.
Dit gezelschap heeft zich sedert augustus 1992 beziggehouden met vragen betreffende democratie, politiek en rechtsstaat. Het centrale vraagstuk blijkt de staat, het politieke geheel waar de kiezers beslissen aan wie ze bestuur en controle zullen toevertrouwen. Met die staat gaat het niet goed; het instituut belooft meer dan het aankan. Als democratisch, politiek en bestuurlijk kader voldoet het niet meer. Algemene waarden en normen waarvoor vroeger enthousiasme kon worden opgebracht ontbreken thans. Fundamentele discussies worden niet gevoerd of uit de weg gegaan.
Over deze zaken heeft het Kapittel nagedacht en de resultaten ervan in een boekje ‘Democratie als beeldenstrijd’ neergelegd. Een uitweg is moeilijker te schetsen, dan Het Kapittel bij aantreden in 1992 vermoedelijk voor ogen stond. Prof. H. Beunders van de Rotterdamse Erasmusuniversiteit vindt het boekje een ratjetoe van ideeën en spreekt in NRC-Handelsblad van 28-12-94 van een ernstig geval van vertwijfeld politiek post-modernisme.
Er wordt zelfs gedacht aan een ander staatsterritorium. Universiteitsbestuurder Gevers schrijft onder andere: ‘In plaats van de staat zullen we moeten uitgaan van overlappende, veelal eerder functioneel dan territoriaal gedifferentieerde maatschappelijke arrangementen (...)’. Opvallend maar op zich niet vreemd, is dat de Kapittelleden de Lage Landen naar voren brengen als een mogelijk federatief alternatief. Deze vormen immers een economische en culturele eenheid, zo is de redenering. ‘De eenentwintig provincies en het groothertogdom kunnen worden teruggebracht tot negen gewesten die samen een blok vormen dat zich kan meten met de buren naar kwaliteit en kwantiteit’. Het Kapittel geeft de Franstalige en Duitstalige kantons de raad zich bij ‘een ander staatsverband’ aan te sluiten. Zelfs voor Friesland ziet de D66-denktank onafhankelijkheid opdoemen in relatie tot Oost-Friesland. Inmiddels hebben enkele leden van het Kapittel zich onder druk van negatieve reacties gedistantieerd van de denkbeelden in ‘Democratie als beeldenstrijd’. Misschien voorbarig want dromen van een nieuw staatkundig concept op basis van de historische confederatie der Nederlanden, met een teruggedrongen rol van een centralistische overheid en met meer ruimte voor regionale autonomie, heeft wel degelijk zin. In het licht van de politieke ontwikkelingen in Midden- en Oost-Europa lijkt het mogelijk zelfs onafwendbaar. De politieke veranderingen daar blijken volslagen (?) onverwacht en nagenoeg onbeïnvloedbaar, ze zijn geen gevolg van een weldoordacht publiek debat, maar de bevolking ‘overkomt’ eenvoudigweg deze veranderingen. Met alle negatieve gevolgen van dien.
Wie een twintigtal jaren geleden een lans brak voor federalisering van België werd in het meest gunstige geval met een meewarige blik genegeerd, maar meestal als extremist door het politiek en maatschappelijk Belgisch en Vlaams establishment weggehoond. Nu, anno 1995, is de federalisering een feit en worden veel politici niet graag meer herinnerd aan hun oorspronkelijke unitaire opstelling. Hetzelfde geldt voor de ‘Wiedervereinigung’ van Duitsland, de hernieuwde zelfstandigheid van de Baltische staten, enzovoorts. Ook daar hebben de dromers en fantasten, of zo men wil de ‘visionairs’, gelijk gekregen.
Denken over nieuwe staatsconcepten voor het Europa van de 21e eeuw is niet alleen zinvol, het lijkt zelfs noodzakelijk.
Wim van Heugten
Auteursrechtelijk beschermd