Neerlandia. Jaargang 99

[p. 25]

Architectuur
Wet of willekeur?
Sociale woningbouw in Nederland en Vlaanderen
Guido Logie en Inez Groen

Sociale woningbouw. Een gebied dat heel verschillend is in Nederland en Vlaanderen. Het beleid, de organisatie, het uiterlijk van woningen. Een Overeenkomst is de ingewikkeldheid en de ondoorzichtigheid van de wetgeving. De laatste jaren zit er beweging in het beleidsgebied. In Nederland is het sociale woningbouwbeleid overgedragen aan zelfstandige woningcorporaties, waardoor het beleid vereenvoudigd wordt. In Vlaanderen is het tegenovergestelde aan de hand, met de federalisering is het woningbouwbeleid in handen gekomen van de regio's en valt het onder de bevoegdheid van vier ministers en twee departementen.

Sociale woningbouw in Nederland

In Nederland is de sociale woningbouw primair een taak van de overheid. Tot voor kort subsidieerde de overheid het woonbeleid van de woningcorporaties. De woningcorporaties hebben als taak het beheren en bouwen van woningen. Traditioneel financiert de overheid het woonbeleid om de ernstige problemen van de woningnood op te lossen die na de Tweede Wereldoorlog zijn ontstaan. Aan het eind van de jaren zestig wordt echter duidelijk dat het functioneren van de corporaties ernstig belemmerd wordt door vergaande inmenging van de overheid. De gemeente begint zich steeds meer taken toe te eigenen: bouwen met rijkssubsidies die ze hadden moeten doorgeven aan de corporaties of het stellen van extra financiële eisen. De in 1958 ingestelde Commissie-De Roos trok de conclusie dat de corporaties voorrang moeten krijgen bij de bouw van woningen. Vanaf 1975 worden ze financieel onafhankelijker door een wijziging in de Woningwet. In 1990 wordt de Nota Volkshuisvesting aangenomen door de Tweede Kamer. Hierin is een duidelijke visie op de toekomst van de volkshuisvesting vastgelegd. Het belangrijkste is dat de overheid wil bezuinigen, en wel zo'n 5 miljard gulden. De overheid wil af van al die dure subsidies. Het gevolg is dat de huren ieder jaar stijgen met ongeveer 5,5% en dat de corporaties hun eigen financieringsbeleid moeten voeren. De corporaties worden daarmee werkelijk zelfstandig gemaakt. Om dit door te kunnen voeren is de zogenaamde ‘bruteringsoperatie’ in gang gezet: het Rijk betaalt in één keer alle nog beloofde subsidies, de sociale verhuurders lossen in één keer alle schulden af. Alle financiële banden tussen overheid en verhuurders zijn hiermee doorgesneden.

Situatie in Vlaanderen de laatste decennia

In principe staat de overheid (de regio) in voor de uitvoering van huisvestingsprogramma's door toedoen van huisvestingsmaatschappijen en erkende lokale vennootschappen. De autonome regionale instelling ‘De Vlaamse Huisvestingsmaatschappij’ (VHM), nakomeling van de vroegere ‘Nationale Maatschappij voor de huisvesting’ heeft als opdracht via erkende lokale vennootschappen volkswoningen te verkopen of te verhuren aan gezinnen met een laag inkomen. Ze kan ook leningen toestaan om een woning te bouwen, te kopen, te saneren, te verbeteren.

De huisvestingsactiviteiten kwamen in het kader van de ‘regionalisering’ van het unitaire niveau bij de regio's terecht. Dit betekende voor de regio's een vergiftigd geschenk. Ze erfden immers een zeer zware schuldenlast. De economische crisis van de jaren zeventig maakte de situatie nog dramatischer.

De heer G. Logie, bibliothecaris en publicist, publiceerde vooral op het gebied van cultuur en religie. Werkzaam bij de BRTN.

[p. 26]

De huidige situatie

Terwijl in Nederland de woonsituatie zo eenvoudig mogelijk wordt gemaakt met de verzelfstandiging van de wooncorporaties, is het geheel van bestemmingsplannen, wetten en vergunningen verstikkend. Nederland kent al vanaf 1901 de Woningwet en het woningbeleid is erg gereguleerd. Bij alles wat gebouwd wordt, is een vergunning nodig, zelfs al is het een schuurtje in de tuin. De gemeente beoordeelt of de plannen passen in het bestemmingsplan, of het wel past binnen de esthetiek van de wijk, of het geen andere mensen hindert (zonlicht en dergelijke). In Vlaanderen is dat niet zo, het bestemmingsplan beheerst niet de bouwlust. Je kan bouwen wat je wil. Een bekend verschijnsel is koterij, het blijven uitbreiden en bouwen aan de eigen woning. Het levert een mengsel op van verschillende typen gebouwen, zonder overheersend idee over eenheid of schoonheid.

De situatie in Nederland en Vlaanderen staat op een ander niveau. In Vlaanderen is de administratieve ingewikkeldheid gestegen. Een labyrint waar twee departementen en vier ministers een rol spelen. Ruimtelijke ordening is men in Vlaanderen nog aan het uitvinden. De Vlaamse administratie voor Huisvesting liet aan het einde van 1989 weten dat Vlaanderen de komende vijf jaar nood had aan 50568 nieuwe woningen en dat 129717 bestaande woningen gerenoveerd of vervangen moesten worden. In Vlaanderen bestaat slechts 5% van de totale woningmarkt uit sociale huurwoningen. In Nederland is dat 44%!

Vooral de laatste jaren worden er in Nederland kwalitatief goede woningen gebouwd met een duidelijk karakter. Voor het ontwerp neemt de corporatie een architect in de arm die aan de hand van de voorwaarden en eisen die de woningcorporatie stelt een ontwerp maakt. Deze eisen kunnen zijn dat het project past binnen een bepaalde wijk en daar een eenheid mee vormt, dat er niet duur maar wel technisch hoogwaardig gebouwd wordt, dat milieuvriendelijke materialen gebruikt worden en zelfs dat de woning



geschikt moet zijn voor verschillende culturen (bijvoorbeeld de mogelijkheid tot opdeling van de woning in een gedeelte voor de man en de vrouw). Het bijzondere hiervan is dat het net is of alle architecten op dezelfde manier ontwerpen. Sociale woningbouw is duidelijk herkenbaar. Het heeft een bepaalde stijl.

De sociale huisvesting stelt in Vlaanderen niet veel voor. In veel gevallen zijn sociale woningen of flats zeer eenvoudig en vrij goedkoop gebouwd. De woningen worden niet met een overkoepelend idee gebouwd, daarom zijn er geen standaard sociale woningen. De schoonheid van de woningen speelt nog niet zozeer een rol. Het grootste probleem, het bouwen en saneren van woningen staat hoog op de politieke agenda in Vlaanderen. In de jaren tachtig gebeurde in Vlaanderen slechts weinig op het vlak van de sociale woningbouw. Ter vergelijking: in 1980 werden nog een 12.000 sociale woningen gebouwd, in 1989 nog amper 1000.

In het boek Wegwijs wonen stelt Luc Goossens zich bijzonder kritisch op tegenover het gevoerde woonbeleid. Hij schrijft: ‘Bij totaal gebrek aan inspanningen inzake beleidsvoorbereidend onderzoek

[p. 27]

ontbreekt het de sector aan de meest elementaire inzichten in de krachtlijn van de huidige woonproblematiek.’ En ook: ‘Er wordt met andere woorden nog steeds blind gevlogen, zonder precieze oriëntatiepunten of realistische programma's. (pag. 720-722) Hij heeft het over een ‘zogenaamd sociaal woonbeleid’, onder andere omdat de wetgeving moeilijk en ingewikkeld is, maar ook omdat ze kwetsbare bevolkingssegmenten in de kou laat staan, en daarentegen andere segmenten financieel helpt die het niet echt nodig hebben. Met de komst van de regering Van den Brande op 30 januari 1992 werd de woonproblematiek hoog op de politieke agenda geplaatst. Het ‘Urgentieprogramma voor de sociale huisvesting’ bedacht de huisvestingssector met heel wat extra subsidies. De Vlaamse regering beoogde het bouwen of saneren van zo'n 10000 sociale woningen door onder andere de erkende lokale sociale huisvestingsvennootschappen. Ook binnen het welzijnsbeleid worden huisvestings-initiatieven uitgewerkt. Uit het jaarverslag 1993 van de VHM valt te leren dat er in dat jaar meer dan 5000 sociale woningen gebouwd werden, en dat daarbij nog een 2300 grote renovatiedossiers gevoegd moeten worden. De VHM hoopte in 1994 zo'n 7000 sociale woningen te bouwen. De belangstelling voor de sociale woningen die de gemengde holding Flandria Nostra wil bouwen, bleek overweldigend. In maart'94 waren er al 16.000 aanvragen.

Beide landen kampen met hun problemen op het gebied van de sociale huisvesting, maar elk met zulke verschillende. Een ruil zou leuk zijn, Nederland geeft wat van zijn reguleringszin en gevoel voor schoonheid door, Vlaanderen geeft wat van zijn gevoel van ‘het zal wel loslopen’ door.

Huisjes kijken

Of het nog de gewoonte is, weet ik niet, maar enkele jaren geleden kwamen Nederlanders speciaal naar België toe om huisjes te kijken. Huisjes, dat zal wel een zeer oneigenlijk gebruikt diminutief zijn, want wij bouwen nonchalant woningen die drie tot vier keer groter zijn dan de Nederlandse. Bovendien bouwen we ze overal. Bovendien hebben we lak aan de dictatuur van de architecten. Bovendien willen we allemaal een huis met een tuin.(...) Nederland is zeker zo dichtbevolkt als België, zo niet dichter, en toch ziet het er veel leger uit. Nederland bouwt zich een ongeluk en toch klagen de Nederlanders altijd over woningnood en wij nooit. Nederland bouwt in onze ogen eentonig, wij bouwen bijna wulps. De manier waarop in België en Nederland gewoond wordt, verschilt zo sterk dat je het onmiddellijk, na één meter, ziet als je over de grens komt. Slagbomen en douaniers heb je niet nodig. Wie het verschil niet zit tussen de huizen van Vroenhoven en Maastricht moet dringend naar een oogarts toe.

Uit: Geert van Istendael, Het Belgisch Labyrint of de schoonheid der wanstaltigheid. De Arbeiderspers, Amsterdam, 1989