Neerlandia. Jaargang 98

[p. 171]

Watou en de poezie verbeeld
Hommage aan Claus
door Jooris van Hulle

Hij glunderde, de Meester, bij het Coda-gebeuren waarmee op zondag 11 september 1994 de veertiende Zomer van Watou werd besloten. 16 Vlaamse en Nederlandse dichters, van Hans van de Waarsenburg tot Bert Schierbeek, lazen er, als in een langgerekte ouverture, hun gedichten. En toch bleef het wachten op hét moment van de dag, wanneer de Meester zelf op het podium kwam te staan. Indrukwekkend, de manier waarop Hugo Claus voor de ruim duizend aanwezigen, ‘zijn’ publiek, een reeks sonnetten las.

Hugo Claus heeft iets met het Westvlaamse dorp dat tegen de Franse grens aanleunt. Sinds vorig jaar is hij er ook letterlijk aanwezig gesteld: op het naar hem genoemde dorpsplein wortelt zijn silhouet, door Roger Raveel weggesneden uit een inoxplaat, voor altijd in Vlaamse bodem.

Gwij Mandelinck met Hugo Claus voor het Claus-momument van Roger Raveel

Voor zijn vijfenzestigste verjaardag kreeg Hugo Claus dit jaar de centrale plaats toebedeeld op het Watougebeuren. Uitgangspunt voor dichter-organisator Gwij Mandelinck was de selectie - en welke uitdaging ging hierachter reeds schuil, zelfs al werkte Claus persoonlijk mee van bij de start van het hele project - van 25 gedichten uit het oeuvre van de meester-dichter. 25 maal Claus, 25 maal de confrontatie van de woordkunstenaar met een werk van een al even zorgvuldig én even ongenadig streng geselecteerd beeldkunstenaar. Op drie verschillende lokaties, die elk op een totaal eigen manier, vanuit hun nutteloosheid als leegstaande panden, de schoonheid van het verval oproepen, treedt de bezoeker aarzelend, zoekend, zich soms zelfs letterlijk een weg banend door de duisternis, een ‘andere’ wereld binnen. De zomer-metamorfose van een dorp. Dat dorp, waarover Mandelinck in de catalogus '94 schrijft dat het ‘perfect a-literair is en zich presenteert als een onbeschreven blad.’

Woord en beeld

In de diverse kijk- en leesruimtes speelt de bezoeker ook echt mee. Soms wordt hij zelfs letterlijk de brug die woord en beeld met elkaar verbindt, zoals bij de beeldengroep van José Vermeersch, oergestalten van mens en hond, die door een houten loopplatform gescheiden worden van het gedicht Een vader. En, in een kleinere stalruimte van de Douviehoeve: de gebalde kracht van een paardsculptuur van Rik Poot, met de toepasselijke slotverzen uit Caligula: ‘En wacht tot dankbaar en ontdooid/ Het veulen zijn eerste woord tot mij zal spreken.’

Watou: het is veel met (soms) weinig. Vaak heeft een gedicht, een beeld, een schilderij genoeg aan een eenvoudig peertje om op te lichten in zijn breedste betekenis. Op andere plaatsen dan weer lijkt het wel alsof de bezoeker een op en top hedendaags landschap binnentreedt via geluidsbanden, digitale lichtborden, diaprojecties, lichttegels en video-apparatuur. Bijzonder geslaagd was wat ik hier makkelijkheidshalve de Claus-kamer zal noemen, de dubbele salon in het Wethuis op het Claus-plein. Een aantal op elkaar gestapelde video-schermen, een bezwerende totem, ontdubbelen de dichter, die het gedicht Dichter leest. En vanuit een tegenbeweging, in een intieme omarming als het ware, de vier wanden waarop als in een fries manuscriptbladen werden geplakt. Het woord van de dichter in een dubbelleven.

Onder de beeldende kunstenaars heel wat leeftijdsgenoten van Claus: Alechinsky, Bram Bogart, Corneille, Roel D'Haese, Rik Poot, Roger Raveel, Reinhoud, Shinkichi Tajiri (met een bijzonder subtiel knoopwerk), Serge Vandercam, J.C.J. Vanderheyden, Dan van Severen, José Vermeersch, Godfried Vervisch en Maurice Wyckaert. Jongste artiest was Claus' zoon Thomas, in Watou vertegenwoordigd met een installatie-werk dat de plaats van het individu binnen een gemediatiseerde samenleving in vraag stelt.

Al even fascinerend in zijn verscheidenheid als de aanwezigheid van beeldende artiesten was de dichterlijke hommage aan Claus op de Coda-dag. Zestien stemmen ter ere van de meester. Er waren er die het publiek duidelijk mee wilden hebben. Gust Gils bij voorbeeld die kort en krachtig en met heel veel woordspelingen op de actualiteit inhakte, of Tom Lanoye die een aantal van zijn beste verzen uit zijn bundel Hanestaart opvoerde, meer overtuigend alleszins dan de lange tirade van dandy Jules Deelder.

[p. 172]

Uit de in 1984 bij Nijgh & Van Ditmar verschenen bundel Tekenen van tijd las Jozef Deleu zijn heel mooie Suriname-gedicht Torarica. Leest U even mee:

Onder de palmen van Torarica
praat de Kreoolse zacht.
Met warme lippen proeft
zij de meloen en ordent
alle pitten tot een kring
waarbinnen zij alleen
bezwerende formules vindt.

Binnen haar heupen zingt
nog de herinnering aan hem
die zij vannacht in zich ontving.
De toverkring wordt smeedijzeren ring
rondom de gladde bovenarm
wanneer ze zacht verschrikt
de hitte op haar voorhoofd schikt.

Nooit sterft in haar
het achterland der dromen
de oude bossen van haar voorgeslacht
ontwaken in haar schoot.
En voordat zelfs een woord
de weg vindt naar haar oor
is zij al ingekeerd en heel verloren.

Luuk Gruwez las de aangrijpende cyclus K., over de ziekte van de geliefde vrouw. Neeltje Maria Min en vooral Eva Gerlach, met de monotone maar precies daardoor indrukwekkende lezing van haar gedichten, en verder Eddy van Vliet en, net voor Claus zelf, de

Gedicht van Hugo Claus met werk van de schilder Corneille.

‘monumenten der Nederlandse dichtkunst’, Rutger Kopland en Bert Schierbeek: het publiek proefde de woorden, het zocht en vond een hele namiddag lang een rustpunt in het vers.

En dan las, zoals gezegd, de meester zelf. De tijd mag dan wel ‘in zijn nekvel bijten’, als woordwerker blijft hij ongeëvenaard binnen het Nederlandse taalgebied. Claus koos uit de Sonnetten (De Bezige Bij, 1988) o.a. het gedicht dat hij schreef toen hij in een van de ruimtes van de Douviehoeve geconfronteerd werd met een werk van Serge Vandercam

Dat de meeste dingen volmaakt zouden zijn
op één moment en dan doven,
zo willen het de wereld en Einstein.
En dat de mensen groeien als lover

onder een zelfde luchtvervuiling
en gelijk vergaan in de herinnering,
zo verzekert het de tijd
die in mijn nekvel bijt.

Daarom moet ik nu radeloos
dat ene moment loven
dat ik je zie uitgestald,

je jonge tover als nooit tevoren
een naakt monument dat straffeloos
voor mijn ogen voorover valt.

Jooris van Hulle is leraar Nederlands en Kunstgeschiedenis. Hij is literair medewerker van diverse tijdschriften en redacteur van de Standaard der Letteren.