Neerlandia. Jaargang 98

[p. 138]

Moeilijke tijden voor Surinaamse literatuur
Alles is zo duur geworden
door Clarisse Buma

Aan de Domineestraat, een drukke winkelstraat in het hartje van Paramaribo, staat boekhandel/uitgeverij VACO. Van oudsher een van de toonaangevende adressen voor liefhebbers van lezen. Maar veel literatuur is er niet te vinden. Door gebrek aan deviezen ligt de import van Nederlandse boeken al jaren zo goed als stil en van Surinaamse auteurs is ook maar weinig te krijgen.

Toch is het altijd druk in de winkel. Veel mensen kopen er de Margriet, Libelle, Story, Cosmopolitan, Panorama of Privé. Deze ‘boeken’, zoals tijdschriften hier opmerkelijk genoeg worden genoemd, vinden gretig aftrek. In Suriname worden dergelijke bladen nu eenmaal niet gemaakt. Dus is alles wat van elders komt welkom. Het gaat om edities van drie tot vier maanden geleden - nog helemaal nieuw - die in Nederland kennelijk niet zijn verkocht. Je kunt er lekker bij wegdromen, je blijft - in je eigen taal - op de hoogte van de laatste trends op mode- en muziekgebied en je kunt er soms nog wat van leren ook. Denk maar aan informatie over medische zaken en opvoeding. En dat die bladen niet zo actueel zijn, dat is voor Suriname geen probleem. Het land is dermate geïsoleerd van de rest van de wereld (er zijn hier bijvoorbeeld ook geen buitenlandse kranten te koop) dat een tijdschrift van drie maanden geleden ‘hot news’ is.

Wie beslist literatuur uit Nederland of andere landen wil lezen, is aangewezen op familie en kennissen overzee die af en toe eens wat opsturen, of op de openbare bibliotheek, die echter ook grotendeels afhankelijk is van zendingen uit Nederland. Verder lenen mensen onderling veel boeken uit en houden ze elkaar van de laatste uitgaven op de hoogte.

Verhalen vertellen

Eigenlijk is de Surinaamse literatuur nog jong. Lange tijd was de orale traditie, het vertellen van verhalen die soms van generatie op generatie werden overgeleverd, veel belangrijker. Maar het onderwijs drong door tot in het diepste binnenland en de behoefte en mogelijkheden om dingen op schrift te stellen, werd steeds groter. Trouwens, ook nieuwe ontspanningsmogelijkheden raakten in zwang, zoals de bioscoop en de tv. Waar de geschreven Surinaamse letterkunde begint, is nog geen uitgemaakte zaak, zo bleek onlangs op de expositie ‘Het Surinaamse woord’ in het Surinaams Museum in Paramaribo. Op dit moment gaat men er van uit dat ‘Een huishoudelyke twist’ (1786) van Hendrik Schouten de oudste poëzie is. Het oudst bekende proza (in het Sranan Tongo, de lingua franca in Suriname) is ‘Bikenti bokoe foe den heiden kondre’ (1864) van Johannes King. Maar in de loop van deze eeuw zijn de publikaties pas goed op gang gekomen.

Ook nu nog blijkt dat de orale traditie sterk doorwerkt in de geschreven letterkunde. Sommige schrijvers genieten ook bekendheid als verhalenverteller en beide disciplines beïnvloeden elkaar. Lange tijd werd er overigens meer poëzie dan proza geschreven in Suriname. Dichters bedienden zich vooral van het Sranan Tongo. Michael Slory is daar een goed voorbeeld van. Maar de laatste jaren wint het proza terrein, getuige de uitgave van bijvoorbeeld een aantal verhalenbundels, zoals ‘Nieuwe Surinaamse Verhalen’ (1986), ‘Hoor die tori!’ (1990) en ‘Sirito’ (1993), waarin bijdragen zijn opgenomen van tal van bekende en minder bekende auteurs. In deze bundels, die zijn samengesteld door de literatuurcriticus Michiel van Kempen, werkt het orale element trouwens ook sterk door.

Door de slechte economische situatie hebben schrijvers grote moeite hun werk gepubliceerd te krijgen. ‘Alles is zo duur geworden’, is de vaak gehoorde klacht. Veel boeken worden in eigen beheer geproduceerd, waarbij sponsoring en giften van familie en vrienden vaak van doorslaggevend belang zijn. Nog moeilijker is de toegang tot de Nederlandse markt. De meeste Surinaamse schrijvers die in Nederland of België bekend zijn, wonen ook in Europa. Denk maar aan Astrid Roemer en Albert Helman. Aan de laatste werd niet zo lang geleden nog een tentoonstelling gewijd in het Letterkundig Museum in Den Haag. Maar voor wie in Suriname woont, blijkt de Atlantische Oceaan een bijna onneembare barrière.

Kans

Hoge verwachtingen had men dan ook van de deelname aan de Frankfurter Buchmesse vorig jaar, waarbij Nederland en Vlaanderen ‘Schwerpunkt’ waren. Dank zij financiële steun van WVC kon Suriname met een delegatie van twee auteurs en twee uitgeverijen meedoen. Eén van hen was de kinderboekenschrijfster Ismène Krishnadat (1956), die in 1989 debuteerde met ‘De Flaporen van Amar’ en vorig jaar de Surinaamse staatsprijs voor jeugdliteratuur won. Ze schrijft in het Nederlands. Maar dat is geen bewuste keuze. ‘Het is gewoon mijn moedertaal’, zegt ze. Honderd procent enthousiast over de Surinaamse deelname aan de Buchmesse is ze niet. Pogingen om het Surinaamse boek te promoten waren niet altijd geslaagd. Zo was Krishnadat het bijvoorbeeld niet eens met de keuze door de organisatie van de tentoongestelde boeken op de culturele manifestatie (‘twee boeken

[p. 139]

Voor Surinaamse kinderen komen er steeds meer boeken op de markt. (Foto: Clarisse Buma.)

over de winti-religie, ik weet niet of ik die zou hebben neergelegd’) en de stand op de commerciële beurs was met zijn 2 bij 2 meter wel erg klein. Bovendien bleken bezoekers soms meer in andere zaken dan literatuur geïnteresseerd te zijn. Ze kreeg dus ook vragen over reisgidsen en de mogelijkheden voor ecotoerisme. ‘Maar desondanks heb ik toch wel met mensen kunnen praten en boeken kunnen laten zien. Voor mijzelf heeft mijn aanwezigheid geen commerciële resultaten opgeleverd. Maar dat verwachtte ik ook niet. Belangrijk was dat ik de kans heb gehad om te zien wat er in dit wereldje allemaal gaande is en ik heb de kans gehad mezelf te laten zien. Nu moet ik het dan verder uitbouwen, verder schrijven en presenteren om de mensen concreet geïnteresseerd te krijgen’.

Krishnadat weet uit ervaring hoe moeilijk het is om tot de Nederlandse markt door te dringen. ‘Zou je het bij een Nederlandse uitgever proberen, dan krijg je met een enorme concurrentie te maken. En daar kun je heel moeilijk tegenop. In Nederland is er onderling al zo'n enorme concurrentiestrijd. Moet je van hieruit eens proberen daar tussen te komen’. Volgens de schrijfster spelen ook verschillen in taalgebruik een rol, die het accepteren van een boek in Nederland bemoeilijken. Zo schreef ze niet zo lang geleden ‘Veren voor de piai’, een jeugdroman die in Suriname heel goed is ontvangen. ‘Ik heb daarna een leesrapport laten maken door een manuscriptenbureau in Nederland, dat teksten beoordeelt en je op weg probeert te helpen naar een uitgever. Maar zij vonden het toch wel heel Surinaams qua woordgebruik en men vond dat het ook te plechtstatig was en niet geschikt voor het Nederlandse kind. Ze hebben me aanwijzingen gegeven hoe ik het moest herschrijven en daar kon ik wel in meegaan. Kijk, ik weet ook niet dat auteurs in kinderboeken geen “slechts” meer schrijven. Nou, dan vervang ik dat toch door het woordje “alleen”’.

Schoolklas

Veel schrijvers in Suriname zorgen zelf voor de verkoop van hun boeken. Of ze maken gebruik van het onderwijs, zoals bijvoorbeeld Krishnadat. ‘Als scholen mee willen doen aan een boekenactie van mij, stuur ik demonstratiemateriaal en bestelformulieren. De kinderen komen dan met hun geld naar school en bestellen via de onderwijzer wat ze willen hebben. De scholen krijgen commissie voor de schoolkas. Ook andere kinderboekenschrijvers gaan zo te werk. Kijk, er zijn in Paramaribo eigenlijk maar twee boekhandels en je doelgroep zit toch op die scholen. In de districten zijn helemaal geen boekhandels. Dus dit is een hele directe manier om je doelgroep te benaderen’.

Opmerkelijk is dat de kinderliteratuur vanaf het eind van de jaren tachtig enorm in opkomst is. Recensent Michiel van Kempen spreekt zelfs van een ‘hausse’. Vooral voor de kleintjes tot plusminus 10 jaar zijn er leuke, geïllustreerde series te koop. De boekjes zijn dan wel niet zo stevig als in Nederland en het drukwerk is ook niet altijd even fraai, maar ze sluiten beter aan bij de wereld van het Surinaamse kind dan ‘De Kameleon’ en ‘Pinkeltje’.

Toch maakt Krishnadat, die zelf een uitgeverij heeft, zich grote zorgen over de toekomst van het Surinaamse (kinder)boek. ‘Ik probeer de prijs zo laag mogelijk te houden. Veel schrijvers proberen ook sponsoring te krijgen of moeten het van giften hebben. Maar als je bedenkt wat er allemaal bij het drukken van een boek komt kijken, dan is het ontzettend duur. Nu zijn de prijzen voor mijn boekjes nog te doen, maar er komt een tijd dat lezen onbetaalbaar wordt’.

Clarisse Buma is correspondente voor het Algemeen Dagblad in Suriname. (Dit was het derde en laatste deel van een serie van drie artikelen over de positie van het Nederlands in Suriname).

Geraadpleegde literatuur:

Sranan. Cultuur in Suriname.

Samenstelling en redactie

Ch. van Binnendijk en P. Faber, KIT Amsterdam, 1992.