Neerlandia. Jaargang 98

[p. 33]

Spiegel Noord
Lichte verkiezingskoorts
door Geert Groothoff

Eerst enkele cijfers. Opiniepeilingen zijn momentopnamen. Derhalve betrekkelijk. Morgen kan het anders zijn. De resultaten kunnen hoogstens als graadmeter dienen. Het bureau Inter/View publiceerde onlangs conclusies omtrent de zetelverdeling in de Tweede Kamer na de komende verkiezingen. In vergelijking met vorige onderzoekingen vertonen de cijfers een wisselend beeld. Maar de trend is bijkans dezelfde. Het CDA en de PvdA staan op verlies. D66 zal naar alle waarschijnlijkheid de grootste winst boeken. Ook de VVD zal versterkt uit de strijd komen. En hetzelfde geldt voor de kleine partijen. Het genoemde onderzoek wijst uit dat ongeveer 7% van de kiesgerechtigden, althans van de ondervraagden, niet naar de stemlokalen gaat. Gelet op vorige uitslagen zal dit percentage waarschijnlijk veel hoger zijn.

Opmerkelijk is de terugval van het CDA. Enkele maanden geleden een daling van 54 naar 51 zetels. Eind 1993 wees een opinieonderzoek 44 zetels aan. In de laatste peiling zijn dat er 38. Een dramatische prognose: vergeleken met de huidige bezetting van de CDA-fractie in de Tweede Kamer een verlies van 16 zetels. De PvdA gaat het bijzonder slecht. Ondanks enkele oplevingen. Volgens de voorspellingen een teruggang van de huidige 49 zetels naar 27. Een verlies van 22. De Tweede Kamer telt 150 leden. Momenteel zit de coalitie van CDA en PvdA met 103 zetels stevig in het zadel. Uitgaande van de genoemde verliezen wil dat zeggen 65 zetels. Tien minder dan de helft van de 150. Het zou een minderheidscoalitie zijn. Indachtig de uitkomsten van het bureau Inter/View is welke combinatie ook van twee partijen uitgesloten. D66 klimt van 12 naar 32 zetels: winst 20. De VVD komt op 29 zetels: winst 7. Combinatie PvdA en D66, 59 zetels; CDA en VVD 63. D66 en VVD 61 zetels. De gevolgtrekking is dat alleen een combinatie van drie partijen een meerderheid kan verschaffen voor de vorming van een kabinet. De hamvraag is: welke drie partijen zullen dat zijn? Cijfermatig zijn er verschillende mogelijkhede een dergelijke coalitie aan te gaan. Maar getallenwaarde alleen is onvoldoende. Immers, men zal elkander moeten vinden in een gezamenlijk regeerprogramma. En daar wringt de schoen. Legt men de verschillende verkiezingsprogramma's naast elkaar dan is er weinig fantasie voor nodig om te concluderen dat sommige combinaties, gelet op de grote programmatische verschillen, bij voorbaat niet in aanmerking komen.

Combinaties

Aansluitend op het voorgaande een beetje theorie. Lange tijd kon men, zoals in D66, beluisteren dat de machtspositie van het CDA moest worden gebroken. Het middel daarvoor is een coalitie van D66 met 32 zetels, de VVD met 29 en de PvdA met 27. Samen 88 zetels. Maar nogmaals, daarvoor zijn de verschillen te groot. Minister-president Lubbers heeft een poosje geleden gezegd dat hij zich een coalitie van CDA, PvdA en D66 zou kunnen voorstellen. Met de klemtoon op het laatste. Wie daarin een ‘voorkeur’ heeft bespeurd, vergist zich. Het is alleen een voorstelling die gebaseerd is op werkelijkheidszin. Omdat, zoals gezegd, elke andere combinatie praktisch niet aan de orde is. En uiteindelijk, hoe men het ook keert of wendt, is alles in eerste instantie van de komende verkiezingsuitslag en de daarop volgende onderhandelingen afhankelijk. Daarom is er ook weinig te zeggen over wie straks formateur zal zijn. Laat staan ministerpresident. Er rijzen nog meer vragen. De voorman van de grootste partij behoeft niet, per definitie, de minister-president te worden. En wil men toch aan deze traditie vasthouden dan kon het wellicht eens gebeuren dat D66 als de grootste partij uit de bus komt. Nogmaals, het is allemaal theorie. Maar dan is het mogelijk dat de toekomstige minister-president Van Mierlo heet.

Daarom schuilt een mate van tragiek in de situatie waarin de onlangs gekozen lijsttrekker Brinkman van het CDA verkeert. Volkomen buiten zijn schuld. Het was indertijd terecht juist om Brinkman aan te wijzen als fractieleider. Maar onvoldoende doordacht en daardoor onvoorzichtig om het met de glans te omgeven van toekomstig minister-president. Politiek gaat om macht. En daarbij wordt in het spel met personen ruw omgegaan. De geschiedenis is daar vol van.

Het mag dan niet zo hoffelijk zijn op de man te spelen, zoals de oppositieleider, de heer Bolkestein van de VVD heeft gedaan, maar om het huiselijk te zeggen, het zat er in. Te meer onvoorzichig, zoals later bleek dat in de gelederen van het CDA, niet door de eersten de besten bezwaren tegen Brinkman werden geuit. En dan is er nog de positie waarin het CDA verkeert.

Zetelverlies is eenvoudig te verwachten. De kiezers maken de uitslag uit. Niet de euforie op een CDA-partijraad. En wat te denken van de stemmen uit het katholieke zuiden binnen de partij die zich achtergesteld voelen bij het bezetten van partijfuncties. Het is wel geen strijd tussen de ‘bloedgroepen’ maar er heerst wel teleurstelling. Het verkiezingsprogramma mag goed zijn. Maar de presentatie in de zin van de beklemtoning van gevoelige thema's hebben blijk gegeven van weinig psychologisch inzicht hoe de publieke opinie hierop zou reageren en vooral de achterban van het CDA. Men denke aan de AOW-bevriezing. Correcties en bijstellingen achteraf hebben daar niets aan veranderd. Alles bij elkaar genomen zijn het uitvloeisels van een lichte verkiezingskoorts.