Neerlandia. Jaargang 97

[p. 117]

ANV werkgroep grensgebieden in de voerstreek
‘Voertaal Nederlands’
door D.J. Verbrugh

Op de zonovergoten zaterdag 24 april 1993 organiseerde de ANV Werkgroep Grensgebieden in samenwerking met de ANV Afdelingen Zuid Holland, Limburg en Gelderland een voorjaarsexcursie in de Voerstreek. Plaats van samenkomst was het fraai gelegen ‘Veltmanshuis’, het Cultureel Centrum van de Vlaamse Gemeenschap, in St. Martens Voeren.

Guido Sweron

De deelnemers werden verwelkomd door de onbetwiste ‘aanjager’ van dit tref- en contactcentrum van de Vlaamse gemeenschap in Voeren, de heer Guido Sweron. De heer Sweron, die zichzelf als een niet-partijgebonden militant typeert, beijvert zich vanuit zijn werk in het onderwijs reeds een groot aantal jaren voor de erkenning van de Nederlandstalige identiteit van de Voerstreek.

In zijn geëngageerde inleiding herinnerde de heer Sweron eraan dat het precies 30 jaar geleden was dat de Voerstreek bij Vlaams Limburg aansluiting vond.

Sinds 1963 is er, zoals bekend, heel wat gebeurd. Zo langzamerhand is er nu ook een eigen ‘denktank’ gevormd.

De heer Sweron vergeleek de Vlaamse ontwikkeling in de Voerstreek met de gang van zaken tijdens de processie van Echternach: twee stappen vooruit en één achteruit. In naam van ‘Sire Boudewijn’ is veel misbruik gemaakt van de Voerstreek. Men voelde zich vaak ‘gejudast’, jammergenoeg ook door de Vlaamse politici. Aan de hand van diverse voorbeelden, waaruit bleek dat de Vlamingen zich als ‘taai wilgenhout’ gedragen hebben, verduidelijkte de heer Sweron zijn stellingen gericht tegen, zoals hij het noemde, de ‘Fransdolheid’.

De heer Jaak Nijssen voor het Veltmanshuis
(foto D.J. Verbrugh)

De laatste tijd zijn er heel wat bemoedigende ontwikkelingen te melden.

Zo worden bijvoorbeeld veel Nederlandse kinderen uit de grensstreek door hun ouders naar de school van de heer Sweron gestuurd. De grens vergeleek de heer Sweron met een Gruyèrekaas: de gaten hebben o.a. tot gevolg dat jongeren aan weerszijden van de grens met elkaar bevriend zijn, samen uit gaan, vrijen en trouwen... Wie kan dit beter weten dan de bovenmeester van de enige Nederlandstalige school in Voeren!

De vlak bij het Veltmanshuis eveneens mooi gelegen jeugdherberg noteert jaarlijks liefst 10.000 overnachtingen. De bloeiende Muziek-academie in Voeren telt 360 cursisten.

De opstelling van alle Vlaamse politici in 1988 tijdens de 2e fase van de staatshervorming staat onuitwisbaar in het geheugen van de heer Sweron gegrift. Het bestaande territorialiteitsprincipe werd geschonden door aan Franstaligen in Voeren de gelegenheid te bieden hun stem uit te brengen op (Franstalige) parlementariërs uit Wallonië. Zo verwierf ook de omstreden José Happart ‘taal-amnestie’ terwijl het Franstalige onderwijs in Voeren extra financiële middelen kreeg om de jonge ‘Waaltjes’ op te voeden. Dergelijke maatregelen stonden een integratie in de weg. De Voerstreek was een podium waarop alle Belgische politieke partijen zich wilden manifesteren. Desondanks toonde de heer Sweron zich optimistisch voor de toekomst.

Zijn inleiding werd afgesloten door een professioneel en zéér veelzijdig diaklankbeeld over de Voerstreek, omlijst met voor Noord Nederlanders soms wat zwaarmoedig klinkende muziek.

José Cajot: ‘Triglossie’

Dr. José Cajot, linguist uit Hasselt, voerde de deelnemers terug in de geschiedenis van de drie verschillende dialecten die in het Land van Overmaas hun invloed hebben doen gelden.

Hij herinnerde aan de gang van zaken tijdens de in 1930 in deze streek gehouden taaltelling. Wanneer 71% in een dorp Nederlands sprak, werd een dorp ‘Nederlandstalig’ genoemd. Wanneer ‘slechts’ 69% Nederlands sprak, werd een dorp ‘twee-talig’. Zo werd de Voerstreek erkend als een Nederlandstalig gebied.

In de loop der tijd is de Frans/Duitse taalgrens in het oosten van België geleidelijk aan steeds meer in noordoostelijke richting opgeschoven. Het stadje Aubel lag destijds op de taalkundige driesprong en bestond uit het Duitstalige gehucht De Kluis, het Franstalige St. Jean Sart en het Nederlandstalige Aubel zelf.

In 1910 gaf 54% van de bevolking van Aubel aan Nederlands te spreken. Tijdens daarna volgende tellingen liep dit aantal steeds verder terug totdat in 1930 nog maar 8% van de bevolking van Aubel aangaf Nederlands te spreken.

De rooms katholieke kerk is steeds voorop gegaan in het bepalen van de ‘toekomstige’ voertaal.

[p. 118]

Tijdens de in 1947 in de Voerstreek gehouden taaltelling bleek slechts 37% van de bevolking Nederlands te spreken. In 1986, tijdens de laatste taaltelling, bleken 4120 inwoners van de Voerstreek Nederlandstalig. Na deze telling besloot de Belgische overheid in de toekomst verder af te zien van het houden van taaltellingen. Met name economische factoren bij de bevolking (het ‘perspectief’) spelen een belangrijke rol bij de taalkeuze van de bowoners, zo benadrukte de heer Cajot.

Wandeling

Na de lunch werden de deelnemers voor een uitgebreide wandeling toevertrouwd aan de heer Jaak Nijssen, gepensioneerd veearts en auteur van diverse boeken inzake de regionale geschiedenis. Hij is onbetwist de grootste heemkundige in de Voerstreek.

De uitbundige zon en het malse groen van het voorjaar vol met beloftes schiepen de optimale voorwaarden voor een aangename wandeling door dit rustige heuvelachtige gebied met zijn vele verschillende bronnen en beekjes zoals de Voer, de Berwijn en de Gulp.

Beeldbepalend is het lange, 18 meter hoge viaduct in de goederenspoorlijn van Tongeren naar Aken, gebouwd tussen 1915 en 1917, dat in Veurs aansluit op een twee kilometer lange spoorwegtunnel, de langste spoortunnel van België. De heer Nijssen, die ook over deze spoorwegaanleg een boek schreef, toonde zich een boeiend verteller, ook bij het kasteel van de Commanderij van de Duitse Orde in St. Pieters Voeren dat thans een Nederlandse eigenaar heeft.

In het jaar 1242 treedt een zekere Daniel van Voeren toe tot de Duitse Orde en schenkt zijn kasteel in St. Pieters-Voeren aan de landcommanderij van deze orde in Alden Biesen (even ten zuiden van Bilzen in Vlaams Limburg). De Duitse of Teutonische Orde, een z.g. geestelijke ridderorde, stelde zich naast de zorg voor zieken en gewonden de bescherming aan de pelgrims ten doel alsmede de gewapende verdediging van het christelijk geloof. Tijdens de Franse Revolutie werd ook deze commanderij onteigend en verkocht. Sindsdien is het privé bezit.

In de vijvers rondom dit kasteel is al ruim 100 jaar een forellenkwekerij gevestigd dankzij het feit dat hier één van de bronnen van de Voer ligt die per minuut ongeveer 4000 liter water geeft.

Zoals zo vaak, waren de twee uren die voor de wandeling waren uitgetrokken eigenlijk te kort om echt goed te kunnen proeven van al het moois dat hier te zien is. De deelnemers werden dan ook geprikkeld om individueel dit gebied verder te leren kennen.

Prof. Postma: ‘We kunnen niet kapot!’

Na terugkomst in het Veltmanshuis werden de deelnemers door Prof. Mr. Dr. A. Postma uit Groningen getrakteerd op een Algemeen-Nederlands college dat ontbloot was van elke vorm van pessimisme.

Excursiedeelnemers voor het kasteel van de Commandery van de Duitse orde in St.-Pieters Voeren. (foto D.J. Verbrugh)

Via Hendrik van Veldeke en Walter van der Vogelweide stond de Nederlandse CDA-senator uit Groningen stil bij de geschiedenis van het Land van Overmaas waar Aubel en Moresnet de echte grensplaatsen vormen. Aan de hand van enkele voorbeelden uit de meer recente geschiedenis in het zuiden van Nederlands Limburg, lichtte de heer Postma de toename van de invloed van de Nederlandse taal toe. In België heeft het Nederlands het in het verleden altijd wat moeilijker gehad als gevolg van het bestaande pragmatisme dat steeds aansluiting bevorderde bij degenen die de macht hadden.

‘Meer convergentie van de Nederlandse en Vlaamse economie en meer Nederlandstalige miljonairs nodig!’

De stelling dat het Nederlands alleen maar zal ‘overleven’ wanneer het Nederlandse taalgebied een economische macht van betekenis vormt, was de kern van het aangepaste college van de heer Postma. ‘Er moeten dus zo veel mogelijk Nederlandstalige miljonairs komen’, zo luidde zijn conclusie voor de excursie-deelnemers. ‘De beslissingen over de taal worden in direktie-kamers genomen.’

[p. 119]

Thans is in oost en midden Europa sprake van een situatie waarbij het Duits aan betekenis wint ten koste van het Engels. Wanneer het Nederlands in het toekomstige ‘Europa’ een plaats van betekenis wil verwerven, zal er sprake moeten zijn van een viertal werktalen: Nederlands, Frans, Engels en Duits.

In relatie tot de Voerstreek kon de heer Postma zijn gehoor gerust stellen daar het gevaar geweken is nu o.a. de omstreden heer Happart geen rol van betekenis meer speelt. Een andere factor is dat 10 à 15% van de bevolking in de Voerstreek nu van Rijks-Nederlandse oorsprong is.

De heer Postma toonde zich uitermate optimistisch over de toekomst van het Nederlands mede in het licht van het feit dat Nederland economisch in de wereld op de 8e plaats staat.

Het Frans heeft daarentegen binnen één generatie zijn positie als wereldtaal verloren. In Frankrijk leren thans 700 mensen de Nederlandse taal aan diverse instituten. In het verdwijnen van de EG-binnengrenzen zag de hoogleraar volop extra mogelijkheden voor de Nederlandse taal.

In dit verband citeerde hij een in november 1992 in de Nederlandse Staatscourant gepubliceerde uitspraak van de heer Duisenberg in zijn functie als direkteur van De Nederlandse Bank: ‘De landen van de Benelux zijn de aangewezen partners voor investeringen van het Nederlandse bedrijfsleven’. De laatste jaren tekent zich ook het beeld af van toenemende economische convergentie binnen de Benelux en hij benadrukte tenslotte opnieuw het economische belang: dan volgt de taal als vanzelf.

ANV Werkgroep Grensgebieden

Aan het slot van het programma namen Dr. P.H. Jongbloet uit Ottersum, de heer D.J. Verbrugh uit Woerden, Drs. C.M. van Woerkum uit Valkenswaard en de heer J.H. van Tongeren uit Maarssen als bestuursleden van de Werkgroep Grensgebieden achter de forumtafel plaats om met de deelnemers van gedachten te wisselen m.b.t. toekomstige initiatieven.

Op een vraag inzake het werkingsgebied van de ANV Werkgroep Grensgebieden kon worden aangegeven dat de werkgroep zich met name richt op die gebieden waar twee of meer culturen interfereren waardoor een specifieke identiteit ontstaat. ‘Grens’ kan worden opgevat als taalgrens of nationale grens met landen buiten de Benelux. De Werkgroep probeert over die grenzen heen kontakten te leggen. Zo vond op 10 oktober 1992 op instigatie van de heer W.F.W. van Heugten uit Duiven een eerste bijeenkomst in Xanten plaats.

Uit verschillende vragen en suggesties kon worden afgeleid dat de deelnemers zich enthousiast toonden over het programma.

Voorstellen werden gedaan om in het Frans-Vlaamse Kassel en in de culturele hoofdstad van Europa voor 1993 volgende bijeenkomsten te beleggen. Binnen de Werkgroep wordt eraan gedacht om in ‘Antwerpen 1993’ in het komende najaar een volgende bijeenkomst te beleggen.

De bijeenkomsten staan open voor alle ANV-leden.

De schrijver is lid van de werkgroep Grensgebieden.