Neerlandia. Jaargang 97

[p. 24]

Algemeen-Nederlandse kroniek

Taal

Handvest kleine talen

Vorig jaar hebben in Brussel tien lidstaten van de Europese Gemeenschap het Europees Handvest voor regionale/kleine talen ondertekend. Van dit tiental maakt ook Nederland deel uit. De bedoeling van dit document is de positie van regionale en kleine talen in Europa te versterken. De mogelijkheden daartoe zullen door de overheden van de afzonderlijke lidstaten moeten worden aangegeven. Maar voor het zover is, moet de overeenkomst nog worden geratificeerd door de parlementen van de betreffende lidstaten; en dat kan nog wel een jaar in beslag nemen.

De directeur van het in Brussel gevestigde ‘Europees Bureau van de kleine talen’, de heer Auke van der Goot, is van mening dat deze ondertekening ‘een prachtig succes is na zoveel jaren’. Het heeft acht jaar geduurd vóór deze daad gesteld kon worden. Het is voor het eerst zolang de Raad van Europa bestaat dat er op een dergelijke wijze aandacht geschonken wordt aan de minderheidstalen. Het grote belang ervan is, dat er voor het ijveren voor deze talen nu een wettelijke basis gelegd is. De heer Van der Goot is dan ook van oordeel dat dit Handvest zijn uitwerking niet zal missen op de taalsituatie in Friesland. (mh)

Nederlands na 1992

Eind vorig jaar verscheen het jaarboek 1991 van de Landelijke Vereniging van Neerlandici LVVN onder de titel ‘Het Nederlands na 1992’. Het bevat de teksten van de lezingen die gehouden werden op het gelijknamige congres dat door de LVVN in samenwerking met de universiteit van Amsterdam georganiseerd werd.

De LVVN is opgericht in mei 1987 als vakorganisatie ten behoeve van studenten en afgestudeerden neerlandistiek en rekent tot haar activiteiten het organiseren van lezingen, congressen, en studiedagen, het behartigen van de belangen der neerlandici op de arbeidsmarkt, het geven van informatie over de beroepsgroep, het bevorderen van scholing van neerlandici en het uitgeven van het verenigingsblad ‘Vaktaal’.

Het jaarboek presenteert een tiental sprekers, de tekst van hun inleidingen en de tijdens het congres aangenomen resoluties. Aan de Nederlandse en Vlaamse regering wordt o.a. aanbevolen:

-	de Nederlandse instituten in het buitenland te versterken
-	het onderwijs in het Nederlands te geven
-	een Nederlandse Taalraad op te richten die bepaalt wat wel of geen goed Nederlands is
-	een actieplan te ontwikkelen voor samenwerking op gebied van taal en letteren met Zuid-Afrika, Namibië, Suriname en de Nederlandse Antillen.

Adres van de LVVN: Spuistraat 134, kamer 417, 1012 VB Amsterdam.

Hella Haasse

Op de ‘Dag van het literatuuronderwijs’ die vorig najaar te Amsterdam werd gehouden slaakte Hella Haasse de volgende hartekreet:

(...) Taal is het uitdrukkingsmiddel van cultuur. Een land zonder besef van, of respect voor, de eigen cultuur verliest op den duur zijn recht op een eigen taal, is geen eigen taal waard. Een slordig gehanteerde taal kan geen voertuig zijn voor intelligente, interessante denkbeelden, of voor meeslepende verbeelding. Zonder goed onderhoud van de taal verschraalt het denken (...). Leraren die meewerken aan foutloos spreken en schrijven, aan een creatief gebruik van het Nederlands - die prachtige, krachtige soepele taal, rijk aan beeldende woorden en kernachtige uitdrukkingen - en dus óók meewerken aan het vermogen om complexe teksten te begrijpen, dat wil zeggen: het lezen, dat het opnemen van een (letterlijk) een-voudige boodschap te boven en te buiten gaat, zijn begeleiders van doorslaggevende betekenis bij de intellectuele en persoonlijke vorming van jonge mensen. Die vorming kan niet vroeg genoeg beginnen. Mensen wier taalgebruik zó gevormd is, kunnen niet gemakkelijk het slachtoffer worden van commerciële of politieke propaganda-taal. Wat kunnen leraren Nederlands hun leerlingen méér, beter, geven dan de taal als weermiddel tegen simplificatie van denken, dan taal als instrument om individueel bewustzijn uit te drukken?

Maar dat eist véél van leraren Nederlands. Het eist inzet, eruditie, goede smaak, kennis uithoudingsvermogen, en voor alles: geestdrift. (...)

Nieuwe spelling

De spellingscommissie van de Taalunie heeft de nieuwe spellingsvoorstellen af.

Het gaat om voorstellen voor:

•	de schrijfwijze van vreemde woorden (bastaardwoorden);

[p. 25]

•	dé spelling van de verbindingsletters
•	en -(e)n- in samenstellingen en afleidingen;
•	het gebruik van tekens als apostrof, trema en liggend streepje.

Minister Weckx maakte dit bekend tijdens de Vlaams-Nederlandse Interparlementaire Commissie (IPC) op 8 november over het beleid voor de Taalunie. De spellingscommissie gaat nu aan het werk om de service aan het publiek te regelen. Gedacht wordt aan een nieuw ‘Groen boekje’ (ook op schijf). Bovendien denkt men aan een computer-programma dat tijdens het typen of daarna de spelling controleert en aan een programma dat automatisch de oude spelling in de nieuwe vertaalt. Tot december 1993 is nog geen nieuwe spellingslijst beschikbaar, wel komt er zo snel mogelijk bericht over de belangrijkste elementen uit de voorstellen.

In 1990 is een ‘Herziene woordenlijst van de Nederlandse Taal’ op de markt gebracht. Dit nieuwe Groene Boekje is echter een ‘illegale’ uitgave, omdat de laatste spellingswijziging die de handtekening van alle betrokken ministers draagt van 1955 dateert.

Vaste boekenprijs

Medio januari jl. nam het Europese parlement het Gutenberg-actieprogramma aan dat een ruimere verspreiding van het boek beoogt. Daarin wordt o.a. de Europese Commissie aanbevolen per taalgebied een vaste boekenprijs in te voeren. Tot nu toe heeft het Europese Hof een dergelijke prijsafspraak als strijdig met het beginsel van vrije concurrentie aangemerkt. Vorig jaar juni werd de vaste boekenprijs tussen Engeland en Ierland verboden. Het Europese parlement stelt dat boeken niet louter als economisch produkt mogen worden gezien en dat het cultuuraspekt in acht moet worden genomen.

Djalan ke barat

‘Weg tot het Westen’, het Nederlands voor Indië, is een taalpolitieke geschiedenis als proefschrift geschreven door C.R. Groeneboer en op 3 november 1992 verdedigd aan de universiteit van Leiden.

In deze historisch-taalsociologische studie wordt het begrip taalpolitiek in de meest ruime betekenis opgevat en wordt er behalve aan de officiële taalpolitieke instanties die door de overheid worden gecontroleerd, ook aandacht geschonken aan maatschappelijke instanties als het onderwijs, de zending en missie, culturele en politieke verenigingen of partijen. Het onderwijs neemt in het gehele taalpolitieke proces een sleutelrol in: het voert beleid uit en het voert zelf beleid. Juist in het onderwijs speelt al vanaf de vroegste koloniale tijden de ‘voertaalkwestie’: welke voertaal (Nederlands, Maleis - in de VOC-tijd ook Portugees - of Inheemse taal) wordt gekozen voor welk soort onderwijs (voor Europeanen, Inheemsen of Vreemde Oosterlingen) op welk niveau van onderwijs (lager, voortgezet, middelbaar of hoger) en in welke vorm van onderwijs (openbaar of particulier, gesubsidieerd of niet-gesubsidieerd). Het is dan ook deze ‘voertaalkwestie’ die de rode draad vormt van deze studie.

Aanvankelijk wordt het Nederlands vooral ingezet tegen het Portugees als de taal van de vijand en als de taal van het Katholicisme.

Maar behalve dat het Nederlands wordt gezien als de weg tot het ware geloof, wordt het ook beschouwd als weg tot staatkundig zelfbehoud: via de Nederlandse taal zou men de bevolking aan zich kunnen binden. Dit geldt althans het christelijke deel van de bevolking, want kennis van de Nederlandse taal bij de Inheemse ‘heidenen’ of ‘Mohammedanen’ wordt juist weer staatsgevaarlijk geacht. Tegen het midden van de achttiende eeuw komt voor het eerst het besef naar voren dat Nederlands sprekende Inheemsen nuttig kunnen zijn voor de economische bedrijvigheid van de Compagnie en dan wordt het Nederlands ook de weg tot het opdoen van Westerse kennis en vaardigheden. De overheid blijft echter aarzelend.

In dit verband is het interessant dat de schrijver uitvoerig ingaat op de rol van het ANV. Van veel betekenis voor het Nederlands in Indië zijn de taalactiviteiten van de Groep Nederlands Indië van het ANV geweest en de invloed daarvan op de taal-politiek van de overheid.

Van de stellingen zijn vooral de volgende interessant:

4. Aandacht voor de indertijd in de voormalige koloniën opgedane ervaring met de didactiek van het Nederlands als vreemde of tweede taal had kunnen voorkomen dat bij de latere ontwikkeling van leermiddelen op dit gebied in Nederland vanaf de jaren zestig, hetzelfde wiel steeds opnieuw werd uitgevonden.

8. Kennis van de taalpolitieke geschiedenis van het Nederlands in de voormalige koloniën kan een bijdrage leveren aan de actuele gedachtenvorming met betrekking tot de Nederlandse taal- en cultuurpolitiek intra en extra muros in verband met de voortschrijdende éénwording van Europa.

9. Het economisch belang van een actieve Nederlandse taal- en cultuurpolitiek extra muros werd en wordt te weinig onderkend.