Neerlandia. Jaargang 96

Taal

Frankrijks taal

Het Frans zal in de Franse grondwet worden vastgelegd als ‘de taal van de republiek’, zo is begin mei door een parlementscommissie besloten. Het voorstel daartoe kwam van Gaullistische zijde om de verengelsing tegen te gaan en om het gebruik van het Frans te bevorderen, ook in het buitenland. Een soortgelijke maatregel in Nederland t.a.v. het Nederlands stuit nog op verzet in regeringskringen.

Frankrijk bezit een staatssecretaris speciaal ter bevordering van de Franse taal en cultuur, mevrouw Catherine Tasca. Nu meer en meer Fransen van naam zich in het buitenland van het Engels bedienen, wordt het tijd daartegen op te treden. Fransen die zich in internationaal verband niet in het Frans uitdrukken ‘moeten misschien gestraft worden’, aldus mevrouw Tasca. Welke straf het zal worden is onduidelijk.

Schrijversbeurzen

Met het wegvallen van de Europese binnengrenzen is het aanvragen van werkbeurzen over en weer mogelijk geworden. Nationaliteit mag niet meer als criterium worden gehanteerd; taal wel. Aldus kende eerder dit jaar het Nederlandse letterenfonds een subsidie toe aan vier Vlaamse auteurs. In juni jl. werden omgekeerd drie Nederlanders kandidaat gesteld voor een Vlaamse schrijversbeurs. Een stukje integratie van Nederland en Vlaanderen bewerkstelligd door Europese wet- en regelgeving!

Fries in het rechtsverkeer

In mei 1992 bracht de in juli 1989 geïnstalleerde ‘Rijkscommissie voor de Friese taal in het rechtsverkeer’ advies uit aan minister Hirsch Ballin van Justitie. Eén van de belangrijkste aanbevelingen heeft betrekking op het ontwikkelen van een voorkeursbeleid bij benoemingen in Friesland. Opvallend is het advies dat akten van de burgerlijke stand heel goed in het Fries kunnen worden opgemaakt. En wat het voeren van een strafproces betreft, moet iedereen in deze provincie het recht hebben Fries te kunnen spreken.

Ook heeft de commissie het gebruik van het Fries in het schriftelijk verkeer aan de orde gesteld. Ze is van mening dat het in beginsel mogelijk moet zijn dat stukken als een proces-verbaal in het Fries opgesteld worden. Als de commissie zich op dit punt ietwat terughoudend opstelt, dan vindt dat zijn oorzaak in het feit dat maar zo weinig mensen in staat zijn zich schriftelijk in het Fries uit te drukken. Vandaar de opmerking van de bewindsman bij het in ontvangst nemen van dit document: ‘U moet voor het gebruik van het Fries een voedingsbodem kweken. De uitdaging ligt aan u om het Fries in het rechtsverkeer te laten bloeien’.

Deze woorden werden onderstreept door mevr. De Graaff-Nauta, staatssecretaris van Binnenlandse Zaken. Volgens haar kan de overheid wel met allerlei regels komen, maar de emancipatie van de Friese taal is een zaak waarvoor de inwoners en maatschappelijke organisaties verantwoordelijk zijn. Verder merkte ze op dat in de rest van Nederland men zich in toenemende mate sympathiek gaat opstellen tegenover het Fries. Volgens haar vindt dat zijn oorzaak in de voortgaande internationalisering, waardoor weer begrip ontstaat voor het functioneren van minderheidstalen. In dit verband verwees ze naar het wegvallen van de rol die het IJzeren Gordijn hierbij gespeeld heeft. (mh)

Biedt Esperanto een oplossing voor de talenveelheid?

In het NEDERLANDS DAGBLAD van 13-5-92 behandelt hoofdredacteur De Vries de vraag ‘Een grotere EG?’ Hij stelt dat ‘de economische integratie van Europa een doorslaggevend succes is geworden’; dat is er de oorzaak van ‘dat het vele anderen aantrekt’. Maar als ‘alle te verwachten toetredingsaanvragen ingewilligd zouden worden’, dan roept dat naar zijn mening wel de vraag op ‘welke gevolgen zo'n uitbreiding heeft voor het functioneren van de EG’.

Het is onder meer in dit verband dat De Vries het probleem van de talenveelheid aan de orde stelt. Ter overweging reikt hij het volgende aan: ‘Toch zal de EG eraan vast moeten houden dat algemeen verbindende voorschriften in alle landstalen beschikbaar zijn. Een oplossing voor de gelijkberechtiging van talen zou zijn, indien het Esperanto werd ingevoerd als tussentaal voor alle contacten tussen personen met een verschillende moedertaal. Dat verkiezen wij bo-

[p. 155]

ven een bevoorrechte positie voor enkele grote talen, waarbij het altijd willekeurig is, waar de grens wordt getrokken’. (mh)

Stellenbosch

Tegen de achtergrond van de onzekere talensituatie in Zuid-Afrika heeft de bekende en op één na oudste universiteit van het land Stellenbosch nog eens uitdrukkelijk gekozen voor het Afrikaans als voertaal.

De twee officiële talen in Zuid-Afrika zijn het Afrikaans en het Engels, maar de verschillende universiteiten zijn in de praktijk òf Afrikaanstalig zoals Stellenbosch, de Randse Afrikaanse universiteit (Johannesburg), de universiteit van Pretoria en die van Potchefstroom, òf Engelstalig zoals die van de Witwatersrand (Johannesburg), van Kaapstad of Durban. Port Elisabeth herbergt een van de weinige tweetalige universiteiten. In het nieuwe Zuid-Afrika zal ook de positie van de talen geregeld moeten worden. Aansluitend bij de gewenste decentralisatie en federalisatie van het land is het heel wel denkbaar dat in het onderwijs de scholen en de universiteiten zelf bepalen welke taal als voertaal gebruikt wordt. Zie voor een overzicht van de talensituatie Neerlandia 1991, nr. 5, blz. 172-174.

Bewegwijzering

In Neerlandia van 1992, nr. 3, zag ik een stukje van mr. Smeets uit Weert, waarin hij het feit vermeldt dat ons land zich aan de grens nabij Bocholt, etaleert met ‘Niederlande’... Nu kan men zoiets nog als een soort beleefdheid beschouwen jegens buitenlanders (die ‘Nederland’ klaarblijkelijk niet zouden begrijpen?.)

Maar wat dan te zeggen van de slaafsheid van ons Ministerie van Verkeer en Waterstaat dat - diep in ons eigen land - autosnelwegen voorziet van bewegwijzeringen met aanduidingen als ‘Köln’ en ‘Kleve’?

Dit kan niet eens meer louter beleefdheid zijn jegens buitenlanders, want hiermee gaat V&W er dus tevens van uit dat wij, Nederlandse weggebruikers, allen wel weten hoe Keulen en Kleef in het ‘Buitenlands’ heten. Overigens kunnen wij vaststellen dat deze slaafsheid, respectievelijk beleefdheid, niet wederkerig is, want in Duitsland staat beslist geen ‘Nijmegen’ of ‘Nieuweschans’ op de bewegwijzering, maar ‘Nimwegen’ en ‘Neuschanz’.

Ir. P.A. Scholten, Stiens.

P.S. De vraag waar het op aankomt is: wie plaatst de borden? Indien het ‘Eurobord’ in Duitsland door Duitse instanties wordt geplaatst is het normaal dat daarop ‘Niederlande’ is te vinden. Immers, het gevoerde pleidooi strekt er toe in Nederland het Nederlands te gebruiken, dus in Duitsland het Duits. Aan de hand van deze, door het ANV gesteunde opvatting kan er dus geen bezwaar tegen ‘Niederlande’, of Nimwegen of Neuschanz bestaan op voorwaarde dat in Nederland de Bondsrepubliek met ‘Duitsland’ wordt aangeduid en Keulen in plaats van Köln wordt gebruikt. (redactie)

Voortbestaan Afrikaans

Naar de mening van Rob van der Kooy, correspondent van het NEDERLANDS DAGBLAD in Zuid-Afrika, is de strijd om het voortbestaan van het Afrikaans in alle ernst begonnen. De Afrikaanssprekenden zijn ‘het erover eens dat de grote tegenstander nog steeds het Engels is en dat de strijdenden deze keer een zware dobber zullen hebben’. Weliswaar spreken zes miljoen mensen Afrikaans en zijn er ‘nog twaalf miljoen mensen die het als tweede of derde taal kunnen verstaan’, maar het wordt wel met name door het zwarte deel van de bevolking gezien als de taal van de onderdrukker en die daarom ‘zo spoedig mogelijk moet verdwijnen uit het Zuid-Afrika van de toekomst’.

Zo'n veertig jaar heeft het Afrikaans de wind in de zeilen gehad dank zij de bescherming door de wetgever. Maar het African National Congress ‘gelooft niet aan twee officiële landstalen. Het liefst zouden ze het Engels als de algemene taal zien, maar de vele zwarte streektalen maken dat politiek gezien moeilijk’. Voorlopig kiest het ANC dan ook ‘voor een groot aantal landstalen, waarbij het Engels als de meest algemeen gebruikte taal te voorschijn zal komen’. In dat geval is het Afrikaans ‘dan zijn bevoorrechte positie kwijt’.

Het gevaar dreigt evenwel niet alleen van buitenaf, maar ook van binnenuit. Zo heeft wetenschappelijk onderzoek aangetoond dat de Afrikaanse jeugd negatief blijkt te staan ‘tegenover het strenge Afrikaans onderwijs waar nationalisme, discipline, Afrikaanse trots en de Afrikaanse taal vaak door het keelgat geduwd worden’. En de onderwijzers wordt verweten dat ze eerder in staat schijnen ‘wrevel dan liefde ten opzichte van de taal te kweken’ en wel door hun vaak ‘starre, steriele en verbeeldingloze benadering’.

Om te voorkomen dat het in Zuid-Afrika dezelfde kant uitgaat als in Namibië (waar Engels de enige officiële taal is) is onlangs de ‘Stigting vir Afrikaans’ opgericht (Zie elders in dit nummer). Ze ‘hoopt de populariteit van het Afrikaans overal te bevorderen, ook onder vijandig gezinde politieke partijen’. Men is in deze kringen van mening dat ook in de toekomst het Afrikaans door wettelijke maatregelen beschermd zal moeten worden. Ze zijn ervan overtuigd dat zonder deze bescherming de taal ten dode is opgeschreven. Anderen werpen op ‘dat juist zo'n bescherming de haat tegen-

[p. 156]

over het Afrikaans zal blijven aanwakkeren’. Het is in dit raam dat steun vanuit Nederland en Vlaanderen als zeer belangrijk wordt gezien ‘om gezamenlijk pogingen aan te wenden zodat deze cultuurschat niet ten onder gaat’. (mh)

Afrikataal

In april sprak op uitnodiging van de Nederlands Zuidafrikaanse Vereniging (NZAV) prof. J.M. Lenake, hoogleraar aan de Universiteit van Suid-Afrika te Pretoria in het Zuid-Sotho, over de talen van Zuid-Afrika in het algemeen en de toekomst van het Afrikaans in het nieuwe Zuid-Afrika in het bijzonder. Hij stelde dat een taal zowel samenbindend als scheidend kan zijn. Van dat laatste was sprake door toepassing van de politiek van apartheid. Nu dit systeem op sterven na dood is, kan het niet anders dan dat dat gevolgen heeft voor de taal van blank Zuid-Afrika. In dit raam legde hij uit dat beide officiële talen (Engels en Afrikaans) in dit politieke systeem een rol gespeeld hebben.

Verder is hij van mening dat het Afrikaans niet beschouwd moet worden als een Europese taal, maar als een echte Afrikataal en wel omdat ze 120 jaar geleden in Zuid-Afrika is ontstaan. Als gevolg evenwel van het apartheidsregime heeft deze taal het stigma gekregen van de taal van de onderdrukker. Toch verwacht hij niet een ontwikkeling als in Namibië, waar ondanks het feit dat minder dan vijf procent van de bevolking Engels gebruikt, deze taal toch verkozen is als ambtelijke taal. ‘De Afrikaanders zien in dat ze in het verleden fouten hebben gemaakt en zijn bezig zich te veranderen; ze hebben afstand gedaan van hun exclusivisme’. Daar het Engels ervaren wordt als de taal van de intelligentia denkt prof. Lenake dat het Afrikaans in het nieuwe Zuid-Afrika een plaats zal blijven behouden. Hij verwacht dat men in de nabije toekomst in diverse regio's met drie ambtelijke talen te maken zal krijgen: de stamtaal, het Afrikaans en het Engels. Hij neemt aan dat als de democratie in Zuid-Afrika vaste voet heeft gekregen, niemands taal meer onderdrukt kan en zal worden. (mh)