Neerlandia. Jaargang 96

[p. 22]

‘Maastricht’ aanvaardde culturele paragraaf in verdrag van Rome
Naar een Europese CULTURELE gemeenschap?




door Jan Kits Nieuwenkamp

Europa vergaderde in Nederland. De Europese top van Maastricht vestigde gedurende enkele dagen in december ook een beetje de aandacht van de wereld op het voorzittende Nederland.

Europa verenigt zich, politiek en monetair, terwijl het voormalige Oostblok verder aftakelde en de Sowjet-Unie ophield te bestaan. De nieuwe Europese supermacht wordt de Europese Unie, zo verklaarde de Franse president Mitterand.

Is ‘Maastricht’ de basis voor het politieke Europa, zo blijft ‘Rome’ de basis voor de economische integratie.

En wat wordt in de moderne maatschappij niet tot de economie gerekend?

Een boek, een film, een televisieprogramma worden door de Europese Commissie te Brussel als louter economische producten beschouwd, waarvoor de harde spelregels van de vrije markteconomie gelden. De problemen die hierdoor ontstaan voor het culturele kwaliteitsproduct van de kleinere taal- en cultuurgebieden zoals het Nederlandse, worden nu met een cultuurparagraaf in het verdrag van Rome te lijf gegaan. Althans dat was de bedoeling. In Maastricht is de volgende tekst aanvaard:

1.	De Gemeenschap draagt bij tot de ontplooiing van de culturen van de lidstaten onder eerbiediging van de nationale en regionale verscheidenheid van die culturen, maar tegelijk ook de nadruk leggend op het gemeenschappelijk cultureel erfgoed.
2.	Het optreden van de Gemeenschap is erop gericht de samenwerking tussen de lidstaten aan te moedigen en zo nodig hun activiteiten op de volgende gebieden te ondersteunen en aan te vullen: - verbetering van de kennis en verbreiding van de cultuur en de geschiedenis van de Europese volkeren, - instandhouding en bescherming van het cultureel erfgoed van Europees belang, - culturele uitwisseling op niet-commerciële basis. - scheppend werk op artistiek en literair gebied, mede in de audiovisuele sector.
3.	De Gemeenschap en de lidstaten bevorderen de samenwerking met derde landen en met de inzake cultuur bevoegde internationale organisaties, met name met de Raad van Europa.
4.	De Gemeenschap houdt bij haar optreden uit hoofde van andere bepalingen van dit Verdrag rekening met de culturele aspecten.
5.	Om bij te dragen tot de verwezenlijking van de doelstellingen van dit artikel neemt de Raad: - overeenkomstig de procedure van artikel 189 B met eenstemmigheid en na raadpleging van het Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's, aanmoedigingsacties aan zonder dat daarbij evenwel sprake kan zijn van harmonisatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen van de lidstaten: - met gekwalificeerde meerderheid van stemmen, op voorstel van de Commissie, aanbevelingen aan.

Elders in het verdrag wordt onder Titel V ‘Gemeenschappelijke regels’ nog toegevoegd dat steunmaatregelen alleen kunnen worden genomen ‘wanneer door deze maatregelen de voorwaarden inzake het handelsverkeer en de mededingingsvoorwaarden in de Gemeenschap niet zodanig worden veranderd dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad.’

Uit de tekst blijkt de ware bedoeling van deze Europese besluitvorming: veeleer het geven van een culturele taak aan de Europese Gemeenschap dan het vastleggen van de Culturele autonomie van de lidstaten en/of regio's.

Nu dit laatste niet is gebeurd versterkt de door de Gemeenschap ontvangen culturele taak het gevaar van uitholling van de bevoegdheden van de lidstaten op cultureel gebied en blijft het gevaar levensgroot aanwezig dat de centrale Brusselse bureaucratie cultuur-produkten als boek of film uiteindelijk als louter economisch produkt blijft zien. Dit wordt geïllustreerd door de toevoeging aan het artikel van de zinsnede onder Titel V ‘Gemeenschappelijke regels’: de economische voorwaarden inzake handelsverkeer en mededingingsvoorwaarden mogen niet worden aangetast! Eigenlijk had deze EG-Cultuurparagraaf een artikel moeten bevatten waarin onomwonden de culturele autonomie van de lidstaten en/of regio's wordt vastgelegd.

Hierop is door het ANV verschillende keren aangedrongen, zelfs nog enkele dagen voor de topconfe-

[p. 23]

rentie, aan de hand van de toen beschikbare concept-tekst van de cultuurparagraaf. Waarom een dergelijke autonomie-clausule niet haalbaar was, is onbegrijpelijk. Het optreden van de Gemeenschap in de culturele sector is in 1978 begonnen met de publikatie van een actieprogramma voor de culturele sector door de Europese Commissie. Met de instelling van een Raad van Ministers van Cultuur in 1982 is de culturele actie van de Gemeenschap verder ontwikkeld, zij het zonder specifieke cultuurpolitieke grondslag door het ontbreken van een culturele titel in het EEG-Verdrag.

Mede op Nederlands initiatief is gepoogd aan de aldus gerezen onduidelijkheid een einde te maken via het invoeren in het Verdrag van een culturele dimensie. Deze specifieke rechtsbasis is mede bedoeld om de positie van de Raad van Ministers van Cultuur te versterken ook in relatie tot andere terreinen van het Verdrag die voor de culturele sector van belang zijn, zoals o.m. de audiovisuele sector.

In de loop der jaren zal in de praktijk moeten blijken of Europa zichzelf met de aanvaarde tekst geen schade aan de veel geroemde culturele pluriformiteit berokkent.