Neerlandia. Jaargang 96

[p. 1]

[Nummer 1]

Wel beschouwd
ANV-activiteit oudemannengedoe?

Opkomen voor eigen taal en cultuur in algemeen-Nederlands en internationaal verband wordt in kringen die zich gaarne rekenen tot het verlichte deel der natie, vaak met superieure hoon bejegend. Een recent voorbeeld hiervan bood De Groene Amsterdammer van 6 november j.l., waarin het ANV als een gezelschap van ouder wordende heren wordt voorgesteld, die zich krampachtig vastklampen aan de eigen vertrouwde nationale identiteit, die zij steeds meer bedreigd achten door het oprukkende internationalisme.

‘Oudemannengedoe’: een weinig verlichte bestrijdingswijze die duidt op een neiging tot leeftijdsdiscriminatie. Opkomen voor instandhouding van eigen taal en cultuur is echter geen uiting van star conservatisme zoals De Groene insinueert, maar de bevestiging van een collectief grondrecht, t.w. het recht op behoud en ontwikkeling van de eigen culturele identiteit in een zich steeds verder economisch en politiek integrerend Europa. VVD-leider F. Bolkestein heeft in verband hiermee nog eens herinnerd aan de bekende uitspraak van Carry van Bruggen: ‘Distinctiedrift is levensdrift, eenheidsdrift is doodsdrift’. De vermaarde cultuurhistoricus J. Burckhardt merkte over de toekomst van Europa op: ‘Wat ons bedreigt is dwangeenheid, homogenisering; wat ons redt is onze geschakeerdheid!

Opmerkelijk is dat juist in linkse kringen de laatste tijd nogal wat reserve to bespeuren valt tegen een economische en politieke integratie van Europa. Dit verzet wordt merkwaardigerwijze niet als conservatief bestempeld, hoewel dit veel verder gaat in krampachtig vasthouden aan het bestaande dan het streven naar behoud van eigen taal en cultuur in een federaal-geïntegreerd Europa zoals wij voorstaan.

Meer weerklank voor ANV-streven

Verheugend is overigens dat het opkomen van het ANV en andere organisaties voor behoud van eigen taal en cultuur in een zich verenigend Europa meer en meer weerklank vindt. Het Comité Buitenlands Cultureel beleid dat in 1990 werd opgericht, heeft daaraan een nieuwe impuls gegeven met zijn manifest Autonomie voor Cultuur in Europa en de publicatie van een ontwerp voor een culturele paragraaf in het Europese verdragsrecht. Ook op politiek niveau krijgt men hiervoor meer oog.

Belangwekkend is in dit verband voorts een groots opgezet onderzoeksproject van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk onderzoek (NWO): de Nederlandse cultuur in Europese context, het eerste NWO-project, waarin exponenten van geestes- en maatschappijwetenschappen samenwerken. In dit project, dat in 1990 gestart is, wordt op systematische en interdisciplinaire wijze onderzoek verricht naar de historische ontwikkeling van onze cultuur en haar internationale relatie en uitstraling met als ijkpunten de jaren 1650, 1800, 1900 en 1950-heden. Per ijkpunt worden thema's onderzocht op het gebied van literatuur, kunst en wetenschap, kerkelijk leven en geestelijke stromingen, culturele infrastructuur en culturele participatie, en materiële cultuur en ruimtelijke omgeving. Daarbij komen multidisciplinaire onderzoeksvragen aan de orde zoals: welke culturele sectoren hebben het meest bijgedragen aan de internationale uitstraling van Nederland? Hoe verhoudt zich onze ontvankelijkheid voor buitenlandse invloeden tot die van andere landen? In hoeverre is ons land een cultureel transportland geweest? En hoe veranderde het

[p. 2]

gebruik van Nederlands als culturele voertaal in relatie tot Latijn, Frans en Engels? Cultuur wordt daarbij opgevat als ‘high culture’ (met een grote C), maar ook in antropologische zin als een bepaalde levensstijl. Dank zij dit onderzoek zullen we een beter gefundeerd en genuanceerd beeld krijgen van de ontwikkeling en betekenis van onze culturele identiteit.

Nationalisme

Kenmerkend voor ons identiteitsbesef is het idee dat we leven in een land met een sterke internationale oriëntatie. Onze nationale trots uit zich sinds lang in het besef dat we in tegenstelling tot andere volken niet nationalistisch zijn en dus niet denken in bekrompen termen van nationaal belang en nationale eer, maar in universele termen. Nationalisme heeft hier daarom veelal een negatieve connotatie. Ook eerdergenoemd nummer van De Groene gebruikt het in die zin. Nationalisme, aldus het blad, duidt op heerszucht, op de zucht het eigen volk te laten gelden boven en ten koste van andere. Het blad geeft daarmee blijk van weinig kennis van zaken wat nationalisme betreft. Nationalisme is van oorsprong een liberaal, progressief streven met een duidelijke democratische achtergrond en is pas later ontaard in egocentrisch en imperialistisch nationalisme.

Omtrent het Vlaamse nationalisme bestaat in ons land ook veel misverstand en onbegrip. Het Vlaamse nationalisme zoals dit door de Volksunie vertolkt wordt en in dit blad door J. Peeters op verhelderende wijze wordt geanalyseerd, heeft een progressieve, emancipatorische strekking en dient als zodanig positief gewaardeerd te worden. Dat van het Vlaamse Blok is daarentegen een typische uiting van egocentrisch, naar binnen gekeerd nationalisme.

Geen Angelsaksisch filiaal

Een van de prioriteiten waarvoor we ons in de komende jaren sterk moeten maken is het stimuleren van een actieve taalpolitiek met de Nederlandse Taalunie als belangrijkste en tot heden veel te weinig hiervoor ingezet beleidsinstrument. Die politiek zal in Nederland o.a. gericht moeten worden op het in wet en/of grondwet vastleggen van het gebruik van het Nederlands als onderwijs-, bestuurs- en rechtstaal zoals door senator prof. A. Postma in 1990 in de Eerste Kamer bepleit (zie Neerlandia, mei 1990) terwijl de Tweede Kamer in een motie Middelkoop/Mateman en Ginjaar-Maas zich uitgesproken heeft voor een onderzoek op dit punt. Belangrijk is voorts het beschikbaar stellen van een groter cursusaanbod op het gebied van Nederlands als tweede taal, zoals de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid al in een in 1989 uitgebracht rapport bepleit heeft. Treurig is in dit verband dat de wachtlijsten in de basiseducatie waar veel van die cursussen gegeven worden, verder is aangegroeid tot 12.000 wachtenden. Vanwaar toch die laksheid om buitenlanders in de gelegenheid te stellen onze taal te leren, terwijl we met het oog op de integratie van die buitenlanders wel van hen verlangen dat ze Nederlands leren? Een positief punt is in dit verband ook het voornemen van de Nederlandse minister van O en W.J. Ritzen, om in het kader van de Nederlandse Taalunie banden aan te knopen met landen waar het Nederlands of een daarmee verwante taal wordt gesproken zoals Suriname, Indonesië, Zuid-Afrika en Namibië. Het Comité van Ministers van de Taalunie zal nagaan of met die landen associatieverdragen gesloten kunnen worden met het oog op samenwerking inzake de Nederlandse taal.

Tenslotte zullen we de toenemende verengelsing van ons taalgebied bij alle openheid naar buiten toe niet over onze kant moeten laten gaan. In het Rotterdamse Universiteitsblad Quod Novum heeft de Rotterdamse historicus prof. W.Th.M. Frijhoff daartegen onlangs een pittig protest laten horen. Internationalisering van ons onderwijs, zo gaf hij te kennen, moet niet ontaarden in culturele kolonisering. Het is niet nodig dat buitenlandse studenten Nederland gaan zien en ervaren als een filiaal van de Angelsaksische cultuur.

S.W. Couwenberg

voorzitter van de redactie