Neerlandia. Jaargang 95

[p. 179]

Internationaal colloquium ‘Nederlands in de wereld’
Een aanzet tot dialoog
door M. Heida

Bij herhaling heeft dr. H.J.G. Waltmans in zijn functie van voorzitter van het Algemeen-Nederlands Verbond gepleit voor het beleggen van een conferentie waar alle gebieden waar Nederlands of een daarvan afgeleide taal wordt gesproken vertegenwoordigd zouden zijn. Gezamenlijk zou men zich moeten beraden én op de positie van deze ‘gemeenschappelijke’ taal én op vormen van samenwerking. Dat hij geen roepende in de woestijn is geweest, werd duidelijk op vrijdag 11 en zaterdag 12 oktober 1991 toen in het Egmontpaleis te Brussel het internationaal colloquium ‘Nederlands in de wereld’ plaats vond. De inrichtende instantie was de Vlaamse Raad die met dit gebeuren op een bijzonder zinvolle wijze het tienjarig bestaan luister bijzette.

's Vrijdags droeg het colloquium een besloten karakter; de dag werd besteed aan een werkvergadering met afgevaardigden uit de negen deelnemende landen, leder van de delegaties had daarvoor een rapport samengesteld, waarin zowel de huidige stand van zaken als de toekomstperspectieven van het Nederlands of het Afrikaans werden geschetst. Verder spraken ze hun verwachtingen uit met betrekking tot het beoogde samenwerkingsverband.

De tweede dag was bestemd voor een ruimer publiek van deskundigen en belangstellenden. Na het woord van verwelkoming door de heer Vanvelthoven, voorzitter van de jubilerende Vlaamse Raad, werd als eerste het woord gevoerd door de Leuvense hoogleraar Moderne Nederlandse en Europese letterkunde Prof. dr. Marcel Janssens. Hij had zich tot taak gesteld te trachten een antwoord te geven op de vraag ‘Wat betekent het om een Nederlandse taalgemeenschap te vormen?’

Geringe bekendheid op internationaal vlak

Met behulp van een viertal concentrische cirkels rond deze vraagstelling drong hij door tot de kern. En die is volgens dr. Janssens gelegen in ‘het identiteitsbesef en zelfrespect van allen die tot de Nederlandse taalgemeenschap behoren’. Naar aanleiding van het feit dat het met de bekendheid van ons taalgebied in het buitenland slecht gesteld is, stelde hij vast dat kleine talen niet bestaan, maar wel kleine taalgebieden. Het probleem is dat de Nederlands-sprekenden er kennelijk grote moeite mee hebben op het internationale vlak de eigen identiteit duidelijk te maken en te doen respecteren.

Tegen deze achtergrond poogde hij een taalpolitieke context te schetsen, waarbij hij er vanuit ging dat deze opstelling alles te maken heeft met de gezamenlijke beleving van onze cultuur. Een uitgelezen hulpmiddel is de taal waarvan de rijkdom wordt uitgemaakt door de verscheidenheid aan varianten. Deze moedertaal moet dan ook zonder complexen worden gesproken. Zijn slotsom was, dat het belang van het Nederlands in de wereld afhangt van hen die zich daarvan bedienen; in dit verband noemde hij de kernwoorden fierheid en zelfrespect.

Toekomst van het Afrikaans

Prof. Tony Links, hoogleraar Afrikaans en Nederlands aan de Universiteit van Wes-Kaapland sneed het onderwerp ‘De toekomst van het Afrikaans en de verhouding tussen het Nederlands en Afrikaans’ aan. Hij begon met te stellen dat deze verhouding opnieuw in de belangstelling komt en wel omdat het Nederlands een zeer belangrijke component van het Afrikaans vormt. ‘De Afrikaans-sprekenden en de Nederlands-sprekenden hebben immers gemeenschappelijke wortels’, aldus de heer Links en hij voegde daaraan toe: ‘Dankzij die gemeenschappelijkheid kan ik in het Afrikaans spreken en word ik door u verstaan. Dat is voor mij een teken van de samenhang tussen het Nederlands en het Afrikaans’.

Sprekend over de toekomst van zijn taal stelde hij de vraag waarom niet over de toekomst van het Engels of één van de Bantoe-talen wordt gesproken. De oorzaak is dat het Afrikaans een gestigmatiseerde taal is; in politiek opzicht is deze taal gemanipuleerd geweest. Toch zal naar Links' mening in het nieuwe Zuid-Afrika het Afrikaans blijven bestaan. Wei zette hij er een vraagteken bij of het ook een officiële taal blijft. Maar de huidige werkelijkheid is dat er in Zuid-Afrika nog altijd dertien miljoen mensen wonen die het Afrikaans spreken en/of verstaan.

Verslag en eerste panelgesprek

Prof. dr. Karei de Clerck bracht vervolgens verslag uit over de gang van zaken op de eerste dag. Hij begon met op te merken dat dit colloquium een unieke gebeurtenis is; voor de eerste keer konden mensen uit negen verschillende landen hun Nederlandse taalervaringen uitwisselen. Vastgesteld kon worden dat er duidelijk vraag was naar een samenwerkingsverband; in dat kader werd de mogelijkheid geopperd de Nederlandse Taalunie te vergroten. Aan de orde kwam ook de onderscheiding in drie taalgebieden, te weten het Noordzee-Nederlands, het Caraïbisch Nederlands en het Afrikaans Nederlands.

Het eerste van de twee panelgesprekken stond onder leiding van prof. dr. Ludo Beheydt, hoogleraar Nederlandse Taalkunde en Civilisatie aan de Université Catholique de Louvain. Daaruit resulteerde dat men in Indonesië graag ziet dat er een opleiding komt voor

[p. 180]

vertalers vanwege het feit dat het Nederlands in de komende jaren in dit land uit het sociale leven zal verdwijnen.

De Namibische afgevaardigde liet weten dat het Afrikaans in dit land weliswaar de meerderheidstaal is, maar omdat ze geen officiële taal meer is, zwaar aan status zal inboeten (het Engels is gekozen als officiële taal).

‘Vanaf het ogenblik dat het Papiaments op de Antillen de officiële taal wordt, zal daar de aversie tegen het Nederlands verdwijnen’, aldus de Arubaanse vertegenwoordiger; naar zijn mening ontstaat er dan voor het Nederlands een veel gunstiger klimaat.

De toekomst van het Nederlands in Suriname wordt positief beoordeeld, maar dan wel onder het voorbehoud dat de Surinaamse variant erkend wordt.

In Frankrijk blijkt de Nederlandse zaak slecht verdedigd te worden; het is de hoogste tijd dat hieraan op bestuurlijk niveau de nodige aandacht geschonken wordt om vervolgens te resulteren in passende maatregelen.

Jammer genoeg hadden de organisatoren Duitsland met zijn cultuurhistorisch Nederlandse gebieden niet bij het colloquium betrokken.

Cultureel en taalkundig samenwerkingsverband

Als eerste spreker tijdens de middagzitting kreeg de Nederlandse bewindsman van Onderwijs en Wetenschappen dr. ir. Jo Ritzen het woord. Na Gezelle genoemd te hebben als de man die op een ononvertroffen wijze de relatie heeft aangegeven tussen moedertaal en identiteit, stelde hij dat de wijze waarop de

De heer L. Vanvelthoven voorzitter van de Vlaamse Raad en initiatiefnemer van het colloquium, drs. A. Nuis lid van de Tweede Kamer en mr. E.B.N. de Los Santos lid van de Antilliaanse delegatie, oudadjunct directeur Centraal Bureau Katholiek Onderwijs.

wereld geduid wordt sterk door de taal bepaald is. Vervolgens sprak de minister er zijn blijdschap over uit dat de vertegenwoordigde landen gehoor hadden gegeven aan de uitnodiging van de Vlaamse Raad die hij dank zei voor dit voortreffelijke initiatief. Juist omdat de relaties tot het Nederlands zeer verschillend zijn, wil de Vlaams Raad met dit colloquium de mogelijkheid onderzoeken op welke wijze tot vormen van samenwerking gekomen kan worden.

Na een beeld geschetst te hebben van de Nederlands-sprekende gemeenschap in de wereld, herinnerde de bewindsman aan de in 1980 door de regeringen van Nederland en België in het leven geroepen intergouvernementele organisatie (Nederlandse Taalunie) om zo op een gemeenschappelijke wijze voor de taal zorg te kunnen dragen. ‘De staten die tesamen de gemeenschap vormen’, aldus de heer Ritzen, ‘zijn zich terdege bewust van de noodzaak een eigen nationaal en regionaal taal - en cultuurbeleid te voeren’. En hij vervolgde met de veelzeggende woorden: ‘Daarbij dient niet de angst voor de Europese ruimte de raadgever te zijn, maar de uitdaging van de confrontatie met de anderen. Juist in de ontmoeting met de anderen ontdekken we de kracht en waarde van het eigen’.

De heer Ritzen ging de verschillen tussen Nederland en Vlaanderen niet uit de weg, maar juist omdat dezelfde taal wordt gesproken, diende naar zijn overtuiging in nauwe samenwerking een dusdanig beleid te worden gevoerd dat versterking van de positie van onze taal tot gevolg heeft. In dit verband noemde hij de Nederlandse Taalunie hét instrument bij uitstek om dit beleid te verwezenlijken.

[p. 181]

Na de doelstellingen nog eens te hebben verwoord, liet de bewindsman weten dat het Comité van Ministers (dat bij het begin van de middagzitting voltallig aanwezig was) van oordeel is dat het huidige verdrag voldoende mogelijkheden biedt om deze te realiseren. In dit kader merkte hij op dat uitbreiding van de bevoegdheden van de Interparlementaire Commissie met de mogelijkheid van amendering wenselijk geacht wordt.

Verder zullen de heren Coens en Ritzen zich in de Raad van Onderwijsministers ervoor inspannen te bevorderen dat in elk land van de Europese Gemeenschap de Nederlandse Taal als hoofdvak op één of meer universiteiten wordt aangeboden. Met betrekking tot Oost-Europa merkte dr. Ritzen op dat de mogelijkheid extra steun te verlenen om daar het universitair onderwijs in de Nederlandse Taal te bevorderen, zal worden onderzocht.

Vervolgens kwamen de landen binnen het gezichtsveld die geen deel uitmaken van de Nederlandse Taalunie, maar waar het Nederlands of een daarmee verwante taal de officiële taal is. Meegedeeld werd dat het Comité van Ministers wil bezien of er mogelijkheden zijn om te komen tot associatie met dergelijke landen binnen de Nederlandse Taalunie. ‘In elk geval zijn aanvullende maatregelen in voorbereiding’, zo liet de heer Ritzen tot slot weten.

Het tweede panelgesprek

Ook in het middagprogramma was plaats ingeruimd voor een panelgesprek. Deze keer stond het onder leiding van prof. dr. Karei de Clerck, decaan van de Faculteit Pedagogische en Psychologische Wetenschappen van de Gentse Rijksuniversiteit. Het onderwerp van de discussie was ‘Verwachtingen bij een cultureel en taalkundig samenwerkingsverband’. Het doel ervan was, zo stelde dr. De Clerck in zijn inleiding, zo mogelijk te komen tot vaste afspraken betreffende culturele samenwerking en de wijze waarop die gestalte zou moeten krijgen.

Om enig houvast te hebben werd de heer Frank Marinus Arion, vertegenwoordiger van Aruba, de gelegenheid geboden een resolutie over het discussieonderwerp voor te lezen. Hij betoogde dat een commissie zou moeten worden gevormd die tot taak moet krijgen voorstellen voor een volgend colloquium voor te bereiden. Verder werd op de Vlaamse Raad een beroep gedaan in samenwerking met de geëigende autoriteiten het initiatief voor dit vervolg te nemen.

Tijdens de discussie werd gesteld dat het verzoek niet gericht zou moeten worden tot de Vlaamse Raad maar tot de Nederlandse Taalunie. Deze uitspraak kon niet ieders instemming wegdragen. Zo werd enerzijds opgemerkt dat men niet moest belanden in het drijfzand van procedure-kwesties; anderzijds werd gewaarschuwd voor mogelijk dubbel werk. In elk geval moest worden voorkomen dat de verwezenlijking van de uitgesproken verlangens op de lange baan geschoven werd.

Een andere deelnemer was van mening dat de Taalunie ‘ter verruiming en ter bevestiging van haar bestaan op de kortst mogelijke termijn een aantal initiatieven’ zou uitlokken. Echter wilde de Taalunie één en ander kunnen structureren, dan zou ze daartoe financieel in staat moeten worden gesteld. ‘Het is hier heet van de deskundigheid’, aldus deze deelnemer, ‘maar er moet wel boter beschikbaar zijn om deze vis in te braden’.

Hierop inhakend werd voorgesteld een stuurgroep te vormen met de opdracht allereerst de balans op te maken van dit colloquium en zich vervolgens te bezinnen op een doelgericht programma. Om dit efficiënt te kunnen invullen werd het ook wenselijk geacht dat deze stuurgroep een bijbehorend kostenplaatje ontwierp.

Afrondend werd de politieke wil ter sprake gebracht. Geoordeeld werd dat de Vlaamse Raad het vervolginitiatief moest doorspelen naar de Taalunie om haar daardoor voor haar verantwoordelijkheid te plaatsen. En wat het kostenplaatje betreft werd opgemerkt dat de beide parlementen er maar voor te zorgen hadden dat de benodigde gelden er kwamen.

Slotakkoord

Het slotakkoord was getoonzet door de dichter Anton van Wilderode. Hij begon zijn boeiend betoog met op te merken dat hij zijn optreden te danken had aan de omstandigheid dat hij al een halve eeuw met taal bezig mocht zijn. Om zijn innige band met deze taal te verwoorden varieerde hij de onlangs door Jozef Deleu gebezigde uitdrukking ‘Mijn vaderland is de Nederlandse Taal’ in ‘Mijn vaderland is mijn moedertaal’.

Voor hem was deze taal het Nederlands al schroomde hij niet die voor huiselijke gebruik Vlaams te noemen. In Nederland wordt dit woordgebruik vaak met een zekere neerbuigendheid bejegend en in Vlaanderen heeft het woord ‘Hollands’ niet altijd een even positieve klank. ‘Maar’, zo stelde de heer Van Wilderode, ‘Nederland en Vlaanderen hebben elkaar nodig vooral met het oog op de toekomst’. En daarmee doelde hij op het Europa waarbinnen de plaats van het Nederlands moet worden bevochten.

Vervolgens sprekend over de Nederlandse situatie in Vlaanderen stelde hij twee dingen vast. De eerste had betrekking op het achteruitgaan van de dialecten; dat gebeurt op een verkeerde wijze. ‘De teelgrond van onze taal wordt gedeeltelijk weggeschoffeld’, aldus de heer Van Wilderode.

Zijn tweede vaststelling had te maken met het gevaar dat onze taal bedreigt; het werd door hem omschreven als ‘Engelse ziekte’ die veel kromgroei op het taalerf veroorzaakt. Het overmatig gebruik van Engelse woorden zal naar zijn mening taalverarming tot gevolg hebben, ‘omdat we ons dan ontslagen achten van de inspanning evenwaardige Nederlandse woorden te vinden’. Men is te weinig trots op de eigen taal; deze trots werd door hem een vorm van liefde genoemd.

Hij liet weten nog veel materiaal voor zijn klaagmuur beschikbaar te hebben; toch was er ook nog veel positiefs te melden. Zo hadden de doemdenkers geen gelijk gekregen; het Nederlands in Vlaanderen had stand gehouden. Afsluitend hield hij zijn gehoor de verplichting voor om voor deze taal te ijveren en haar te verrijken. ‘De Nederlandse taal zal zich handhaven, want het is de taal van onze naam, gestoeld op de liefde en de ademtoevoer van het levende volk.’