Neerlandia. Jaargang 95

[p. 175]

Het elfde Colloquium Neerlandicum
Docenten buiten het taalgebied
door F. Pittery en A. Wethly

De Internationale Vereniging voor Neerlandistiek maakt allengs geschiedenis. Ze werd in eerste aanleg in 1961 gesticht door prof. dr. W. Thys, kreeg haar huidige benaming in 1970 en heeft inmiddels het afscheid beleefd van haar vijfde voorzitter, mevrouw prof. dr. F. Balk-Smit Duyzentkunst, wier termijn ten einde liep. Die opende, alvorens de fakkel door te geven, het Elfde Colloquium van de vereniging op zondag 25 augustus. Ditmaal was - na Gent - Utrecht het oord van samenkomst, de goede traditie getrouw dat om beurten een plaats in Vlaanderen en een in Nederland de IVN-gegadigde is. De Rijksuniversiteit had trouwens een uitgelezen historisch kader voor de plenaire zittingen te bieden: de zaal waar in het jaar 1579 de Unie van Utrecht werd getekend. Dat de akoestiek ervan niet die van een moderne aula kon evenaren, namen de deelnemers graag voor lief, want velen kwamen uit alle's heren landen met name ook voor een stevige portie cultuuroverdracht. Het was alvast een goede lokatie, met daarbij nog alles wat het monumentenrijke en sfeervolle Utrecht te bieden heeft.

Deelnemers

De docenten buiten het taalgebied (zoals ze nu genoemd worden) waren met z'n 115 en vertoonden qua afkomst een veelkleurig palet: het gros uit Europa (met een paar zwakkere delegaties evenwel: Duitsland (9), Italië (6), een trouwe kern uit de Verenigde Staten (14), een aantal oude bekenden uit Indonesië (9), een Australiër en - voor het eerst na de ‘dooi’ - een flinke Zuid-Afrikaanse groep (7), ditmaal niet half-klandestien (zoals de twee in Gent in 1988), maar goed en wel in ambtelijk aanvaarde kontekst. Ook de docenten in Franstalig België beginnen tot de vaste deelnemers te behoren, en deze trend werd ditmaal dan ook versterkt door de aanwezigheid van een 14 personen sterke representatie. Centraal/Oost-Europa was naar gewoonte behoorlijk vertegenwoordigd, tot en met de heer Isaas Bratuss, uit wat toen nog nét Leningrad heette. Ze zullen op de openingszitting wel erg gretig minister Ritzen aangehoord hebben, want die beloofde meer steun voor de neerlandistiek in Oost-Europa.

Programma

De programmatische opzet die een paar colloquia geleden uitgedokterd werd, was ook, tot aller tevredenheid overigens, nu weer de richtsnoer: het bieden van een ruime variëteit aan onderwerpen, én in het plenum én in specialistische groepjes en workshops. Niet alleen vond iedereen zijn gading, maar hij/zij kon ook meespeler zijn, want de ‘extra-muralen’ traden zelf veelvuldig op. Dit konden zij doen tijdens ‘echte’ voordrachten van 20 à 40 minuten over allerlei aspecten van ‘taalkunde’ en ‘vertalen en vertaalwetenschap’, maar ook op de z.g. vrije markt, waar in spreekbeurten van 10 minuten - gevolgd door een discussie van eveneens 10 minuten - een heel scala van onderwerpen uit taalkunde, taalkundige didactiek, oude en nieuwe letterkunde, en vertaalwetenschap aan bod kwam.

Dit colloquium had ook een nieuwsoortige aanpak in petto: het combineren van de traditionele uitstap met een stevige brok informatie over de samenhang van taal en plastische kunsten, met een museum als speel- en werkruimte. Op dinsdag 27 augustus bracht een hele vloot bussen de deelnemers voor dag

[p. 176]

‘Gouden Ezelsoor’ voor Ernst Timmer.
Ernst Timmer, die voor zijn literaire debuut ‘Het Waterrad van Ribe’ op 26 november het Gouden Ezelsoor ontving. Deze prijs wordt ieder jaar ter beschikking gesteld door het Koninklijk Verbond van Grafische Ondernemingen (KVGO) voor die debuterende auteur, wiens boek in één jaar het best wordt verkocht. Van Het Waterrad van Ribe gingen in 1990 in de eerste druk 2.046 exemplaren over de toonbank.

en dauw naar Amsterdam en dropten die in het nog vrij van bezoekers verkerende Rijksmuseum. In het auditorium werden door vijf sprekers (verdeeld over Noord en Zuid), hierbij voorafgegaan door directeur prof. Van Os zelf, aspecten belicht van de raakpunten van taal c.q. literatuur en schilderkunst. In de latere namiddag kregen de deelnemers de gelegenheid op eigen houtje kennis te maken met het boeiende aanbod van wat wel eens ‘het mooiste museum van de Lage Landen’ genoemd wordt. Jammer dat heel wat Rembrandts ontbraken, want die stonden ingepakt voor een overzichtstentoonstelling in Berlijn.

Discussie

‘Kennis van land en volk’ is inmiddels ook een vast onderdeel van het menu geworden. Ditmaal stond evenwel de dubbele Noord-Zuid uiteenzetting van woensdagvoormiddag sterk in het teken van de polemiek. Geert van Istendael liet geen spaander over van bepaalde toestanden in het federale Vlaanderen (wat we zelf doen, doen we NIET ‘beter’) en was daarentegen mild voor het Belgische compromissenmodel (‘het functioneert’). Jan Blokker was behoorlijk illusieloos over wat bij jongeren nu nog voortleeft aan Nederlandse cultuur-historische idealen en de beleving hiervan, tot het cynische toe, al beweerde hij dit niet te zijn. Bij de discussie was het raak! Zo vroeg een Zuidafrikaanse deelnemer of er over de Lage Landen dan toch ook iets positiefs te melden was en zo ja, wat dat wel kon zijn. Beide sprekers, puntig in - en begeleid door Prof. Van den Akker, hingen, door uitgebreid op alle vragen in te gaan, uiteindelijk een meer genuanceerd beeld op, tot opluchting van de al te opgeschrikte buitenlanders. Denkelijk hebben ze een begin van inzicht gekregen in de enorme complexiteit van de landen waar Nederlands gesproken wordt, met hun zuilen en hun cultuurpacten, hun fijnmazige overlegdemocratie en hun politieke evenwichtskunstbeoefening.

Aanvullend programma

Ieder colloquium heeft zijn gebeuren ‘en marge’ en ook dit is van groot belang voor de deelnemers, die doorgaans niet in de gelegenheid zijn specifieke brokjes Nederlandse cultuur op te vangen. Utrecht was daarvoor een vruchtbare plek, die zelfs op eigen produkties prat kan gaan, zoals de ‘Camerata Trajectina’, een rond de universiteit gegroeide literatuur- en muziekgroep, die al eerder naam heeft gemaakt met het zingen en ensceneren van geuzenliederen, récht uit de manuscripten geplukt. De aangeboden avond met hun nieuwste programma ‘Pacxke van minne’, uitgaande van Middelnederlandse balladen, viel dan ook bijzonder in de smaak. Voorts was er de projectie van de film ‘Spoorloos’ van Georges Sluizer, gevolgd door een discussie met de scenarioschrijver Tim Krabbé, tevens de auteur van het boek waar de film op steunt.

Evaluatie

Wat vooral bij dit colloquium opviel is de toenemende mondigheid van de leden ‘buitengaats’. In tegenstelling met de allereerste colloquia zijn ze niet louter meer consumptief gericht, op informatie en instructie uit, maar zijn ze geleidelijkaan een eigen inbreng gaan leveren, wat nu in Utrecht niet alleen informeel in heel wat gesprekken, maar - meer dan eerder het geval was - ook openlijk naar buiten trad. Zo kwam in één van de per taalgroep gesplitste werkgroepen het lastige probleem van het zo typisch Nederlandse ‘er’ ter sprake, hetgeen vanuit de anderstalige invalshoeken heel wat verrassends en verfrissends opleverde. ANS-redacteur Jaap de Rooij had trouwens vooraf opgeroepen om op dit vlak rijkelijk bij te dragen, omdat hij de benadering van ‘er’ in de huidige uitgave van de ANS nog ontoereikend vond en daar nieuwe gezichtspunten, nieuwe formuleringen voor wilde vinden. Die konden er tenslotte het best via mensen met een kijk-van-buitenaf komen.

Enigszins buiten het gebruikelijke kader viel de afsluiting van dit congres. Gebeurde zoiets tot nu toe altijd met een slotzitting en een slotdiner, ditmaal waren de extramurale deelnemers ‘te gast’ op de hoogte van de Lage Landen, een minisymposium in het koninklijk paleis op de Dam, in aanwezigheid van koningin Beatrix. De intramurale deelnemers mochten daarentegen wél aanwezig zijn op de algemene vergadering en de plenumvergadering. De hoogtepunten van deze morgen waren de uitreiking van de IVN-prijs voor een Nederlandstalig essay met als onderwerp ‘De stem van de Lage Landen, elders vernomen’, aan mevr. dr. Olga Krijtova uit Praag en de verkiezing van een nieuwe voorzitter: prof. dr. Th. Janssen, hoogleraar moderne taalkunde aan de Vrije Universiteit van Amsterdam.

Op de keper beschouwd, stond deze belangrijke IVN-samenkomst in het teken van de interne stabilisering. De vereniging heeft gaande weg haar profiel verduidelijkt, mede doordat ze inhoudelijk aan polyvalentie gewonnen heeft. De toon van dit colloquium was dan ook minder strijdbaar dan in andere jaren en zelfs de verhouding tot de Nederlandse Taalunie is blijkbaar in het pacificatiestadium getreden: ieder heeft nu een inbreng op zijn specifiek terrein. Een deelnemer had het in een commentaar achteraf dan ook over ‘het colloquium van de consensus’. De neerlandistiek buitengaats heeft duidelijk de wind in de zeilen.

Reden te meer om met velen de hand aan de ploeg te slaan.