Neerlandia. Jaargang 95

[p. 147]

Taal

Nederlands in Turkije

Het afgelopen najaar is in het kader van het Cultureel Akkoord met Turkije aan de Universiteit van Ankara een leerstoel Nederlands ingesteld als bijvak van de Germanistiek. De colleges worden door een twintigtal studenten gevolgd.

Op initiatief van het nederlandse consulaat in Istanbul is dit voorjaar de eerste beginnerscursus Nederlands gestart. Gedurende 10 weken hebben 17 cursisten twee avonden per week les gehad in de bibliotheek van het Nederlands Historisch Archeologisch Instituut, gelegen op de bovenverdieping van het consulaat. De cursus bleek goed aan te slaan en de meeste cursisten hebben zich al opgegeven voor een vervolgcursus dit najaar. Tegelijkertijd zal een nieuwe beginnerscursus een aanvang nemen. De cursisten zijn merendeels studenten en mensen uit het zakenleven die relaties met Nederland hebben. De cursus wordt geheel uit lesgelden betaald, zonder aanvullende subsidie.

Tekort aan vertalers

Volgens de Franse uitgever Bertrand Py van de Editions Actes Sud te Arles zou er meer Nederlandse literatuur in Frankrijk uitgegeven kunnen worden indien er meer mensen zouden zijn die een goede vertaling naar het Frans zouden kunnen maken. Py zou de uitgave van 5 à 6 Nederlandse titels zeker aandurven en verbaast zich erover dat hij uit ‘verre vreemde landen’ meer boeken uitgeeft dan uit het Nederlandse taalgebied dat toch deel uitmaakt van hetzelfde Europa waar ook Frankrijk toe behoort. In een interview met NRC/Handelsblad van 29 mei jl. zegt Bertrand Py dat de Nederlandse overheid zich de huidige noodtoestand meer zou moeten aantrekken. Ons cultureel beleid in het buitenland richt zich volgens hem te veel op het eindstadium van het vertaalproces. ‘Nederland subsidieert voornamelijk het eind van de keten’. De Nederlandse overheid is sinds een aantal jaren bereid subsidie te betalen voor een vertaler die een Nederlands boek in het Frans vertaalt, maar volgens Py heeft een dergelijke subsidie weinig zin: ‘Voor ons maakt het weinig uit.’ Hij kan zich niet herinneren ooit van een dergelijke subsidie gebruik te hebben gemaakt. ‘Als je eenmaal besluit een buitenlandse auteur te gaan brengen, is dat een forse investering. Die paar duizend gulden voor de vertaling kunnen daar nog wel bij.’ Py zou liever zien dat de Nederlandse overheid zich gaat richten op de eerste stadia: de opleiding en de begeleiding van vertalers uit het Nederlands. Hij pleit voor beurzen en voor het subsidiëren van Nederlandse centra waar vertalers hun kennis kunnen ontwikkelen. De ervaring leert dat goede vertalingen in het Frans alleen gemaakt kunnen worden door mensen die het Nederlands beheersen, maar zelf Frans als moedertaal hebben. Dat betekent dat de studie Nederlands aan de Franse universiteiten aantrekkelijker gemaakt moet worden. ‘Als je ziet hoeveel er nu in Nederland verschijnt dat voor ons van belang is, fictie, theater, poëzie, essays, dan is er werk voor zeker twintig vertalers. Die moeten ergens vandaan komen.’

Bertrand Py vindt dat Nederland zich veel meer dan nu het geval is zou moeten bemoeien met de promotie van de eigen literatuur in het buitenland. De komst van Cees Nooteboom en Lieve Joris naar Saint Malo is nu volledig door de Franse organisatoren van Etonnants Voyageurs betaald. ‘Als wij de medewerking van de Nederlandse overheid kregen zouden wij zelf een tournee met onze Nederlandse schrijvers kunnen organiseren. We zouden een Nederlandse week kunnen opzetten.’

Ook bij Actes Sud is men uiteraard erg geschrokken van de berichten dat de Nederlandse overheid aanvankelijk niet bereid was om geld beschikbaar te stellen voor een presentatie op de Frankfurter Buchmesse. ‘Het is voor uitgevers als wij die met Nederlandse auteurs duidelijke risico's durven te nemen, essentieel dat we van Nederlandse zijde enige steun krijgen, Iedereen weet hoe belangrijk Frankfurt is. Alle gerenommeerde uitgevers kijken daar in onze catalogi om te zien welke buitenlandse auteurs wij brengen. Het feit dat wij de laatste jaren zoveel Nederlandse schrijvers brengen is voor hen de grootste aanbeveling. Wij zijn uw ambassadeur in Europa!’

Minderheidstalen

Sinds 1982 is in Dublin het Europese bureau voor kleine talen werkzaam, dat is opgericht naar aanleiding van een terzake in 1981 in het Europese parlement aangenomen resolutie.

De directeur van dit bureau, de ler Breathnach, acht taalplanning in het geïntegreerde Europa van de toekomst van groot belang. In de Europese culturele verscheidenheid vallen de begrippen staat en taalen/of cultuurgemeenschap niet overal samen. Behoud van minderheidstalen als het Catalaans (hoewel door ongeveer acht miljoen mensen gebruikt), het Baskisch, het Cornish, het Fries of het Corsicaans draagt bij aan de zo waardevolle Europese culturele pluriformiteit. Tesamen worden deze minderheidstalen door ongeveer 40 miljoen Europeanen gesproken, maar omdat elke taal afzonderlijk in de meeste gevallen geen officiële status heeft, worden deze talen slechts gebrekkig of helemaal niet onderwezen of zelfs moedwillig onderdrukt. Het genoemde bureau in Dublin is doende een informatie- en documentatienetwerk op te richten

[p. 148]

voor autochtone minderheidstalen en -culturen onder de benaming Mercator. Ook het Vlaams in Noordfrankrijk wordt tot de minderheidstalen gerekend, aldus partij kiezend in de discussie of in Frans-Vlaanderen het Vlaamse dialect of het Nederlands moet worden gesteund.

Poëzie-weekend in Den Haag

In het weekend van 26 en 27 oktober 1991 zal in Den Haag het poëzie-weekend ‘Dichter aan huis 1991’ plaatsvinden waarbij vijftig huizen van Haagse particulieren worden opengesteld voor het publiek. De deelnemers kunnen in elk van deze Haagse huizen een Nederlandse of Vlaamse dichter ontmoeten die op gezette tijden zal voorlezen uit eigen werk. De Haagse huizen zullen deel uitmaken van een literaire route die door de stad wordt uitgezet.

De deelnemende dichters zijn:

Uit Nederland: H.H. ter Balkt, B. Barnard, Arie van der Berg, H.C. ten Berge, Bergman, Rein Bloem, Carla Bogaards, Pieter Boskma, Anneke Brassinga, F. Budé, Tom van Deel, Maarten Doorman, Pièrre Dubois, Jan Eijkelboom, Remco Ekkers, J.P. Guépin, L.L. Haft, Judith Herzberg, C.O. Jellema, Manuel Kneepkens, Frank Koenegracht, Anton Korteweg, Thomas Lieske, Diana Ozon, Michel van der Plas, Martin Reints, Mare Reugebrink, Willem Roggeman, H.J. de Roy van Zuyderwijn, Simon Vinkenoog, Elly de Waard, Hans v.d. Waarsenburg, Cees Winkler, Leendert Witvliet, Ad Zuiderent, B. Zwaal en Joost Zwagerman.

Uit België: D. van Bastelaere, Herman de Coninck, Christine D'Haen, Luuk Gruwez, Elma van Haren, Miriam van Hee, Stefan Hertmans, Geert van Istendael, Guij Mandelinck, Maja Panajotova, Hedwig Speliers, Willy Spillebeen, Erik Spinoy en Eddy van Vliet.

Den Haag is gekozen als locatie voor ‘Dichter aan huis 1991’ omdat deze stad rijk is aan literaire historie. Den Haag biedt tevens de mogelijkheid, naast de Haagse huizen, tal van literaire bezienswaardigheden in het programma van Dichter aan huis te betrekken - van het Letterkundig Museum tot allerlei panden waar, bijvoorbeeld, Louis Couperus heeft gewoond en gewerkt. De literaire locaties bevinden zich verspreid over de gehele stad. Ook de Haagse huizen die gastvrij open zullen staan voor de dichters en de deelnemers liggen in verschillende delen van de stad. Zo wordt het deelnemende publiek niet alleen in contact gebracht met een verscheidenheid van dichters en met een gevarieerde literaire historie, maar ook met zeer uiteenlopende Haagse woonwijken - oud en nieuw - en met tal van exen interieurstijlen van Haagse huizen en even zoveel levenswijzen van de bewoners/gastheren en gastvrouwen.

Een extra dimensie ontstaat omdat een aantal van de huizen beschikbaar wordt gesteld door beeldende kunstenaars en kunstverzamelaars. In een van de huizen zal bovendien tijdens het weekend werk worden geëxposeerd van dichtende schilders en van schilderende dichters. In weer een ander huis exposeren Haagse beeldend kunstenaars werk dat is geïnspireerd door een gedicht van de dichter die in dat huis zal voorlezen uit zijn/haar werk.

Nadere inlichtingen en bespreken bij de stichting Dichter aan huis. Lange Voorhout 15, 2514 EA Den Haag, tel. [phone].

Uitreiking ECI-prijs

Op 5 november zal voor de tweede keer de ECI-prijs voor essays en wetenschappelijke verhandelingen worden uitgereikt om 15.00 u. in de Koninklijke Schouwburg te Den Haag.

Over het thema ‘De lezer tussen woord en beeld’ zijn ruim 180 bijdragen ingezonden. De jury, bestaande uit Monika van Paemel, prof. dr. H. van den Bergh, prof. dr. G.A. Kohnstamm, Rudy Kousbroek en J.P.A. Gruijters (voorzitter), selecteert daaruit de prijswinnaars. De Vlaamse Gemeenschapsminister van Cultuur, Patrick Dewael, heeft zich bereid verklaard de officiële prijsuitreiking te verrichten. Gastspreker is Gerrit Komrij.

Wereldberoemd... in Nederland

SYMPOSIUM ‘Valt de Nederlandse literatuur te exporteren?’

Op het vijfde jaarlijkse symposium van de Jan Campertstichting staat de vraag centraal die door de beroering met betrekking tot deelname aan de Frankfortse boekenbeurs 1993 actueel is geworden, of de betrekkelijke onbekendheid van de Nederlandse literatuur in het buitenland moet worden toegeschreven aan de kwaliteit daarvan of aan andere factoren.

Het symposium zal plaatsvinden op vrijdag 1 november 1991 van 10.30 tot 17 uur in de aula van het Koninklijke Bibliotheek-complex te Den Haag (naast CS).

Sprekers zijn prof. dr. D.W. Fokkema, hoogleraar in de Algemene Literatuurwetenschap in Utrecht (op grond waarvan wordt de literatuur van een klein taalgebied gewaardeerd?), Cees Nooteboom (wat is er nodig om in het buitenland gepubliceerd te worden?), Mr. P.R. Brouwer, Ambassadeur voor Internationale Culturele Samenwerking (de rol van de overheid bij het bevorderen van onze cultuur in het buitenland) en een Neerlandicus extra muros (de receptie van de Nederlandse literatuur in het buitenland). De bijeenkomst wordt besloten met een forumdiscussie onder leiding van Ad Zuiderent.

[p. 149]

U kunt deelnemen door f 25,- over te maken op postbanknummer 536331 van de Jan Campertstichting te Den Haag, onder vermelding van ‘symposium’. In dat bedrag zijn de kosten voor de lunch en de borrel na afloop in de foyer van het Letterkundig Museum inbegrepen.

Pleidooi voor Nederlands

Met de politieke omwenteling in Zuid-Afrika dreigt ook de positie van het Afrikaans als officiële taal in het gedrang te komen. Neerlandia heeft daar reeds meer dan eens de aandacht op gevestigd.

Velen bezinnen zich nu in Zuid-Afrika op een mogelijke nieuwe situatie. Er komen meer en meer geluiden, zowel uit kringen van de departementen Afrikaans/Nederlands als van de politiek om meer aandacht aan het Nederlands te gaan geven.

In het dagblad Die Burger van 28 maart jl. en aangehaald in het maandblad Zuid-Afrika 1991-4 van de Nederlands-Zuidafrikaanse Vereniging (1881), stond volgend commentaar:

Suid-Afrika se grondwetlike geskiedenis gee 'n goeie aanduiding van hoe die verhouding tussen Afrikaans en Nederlands - tot allebei se nadeel - die kreeftegang gegaan het.

Die ou Zuid Afrika Wet van 1910 het van Engels en Nederlands die twee amptelike tale gemaak. In 1925, toe Afrikaans vir die eerste keer amptelike erkenning gekry het, is 'n bepaling aan die grondwet toegevoeg dat onder Nederlands ook Afrikaans bedoel word.

Suid-Afrika se eerste grondwet, die van 1961, het die saak omgekeer: Engels en Afrikaans is toe erken, met dien verstande dat onder Afrikaans ook Nederlands bedoel word. En toe die huidige grondwet in 1984 aanvaar is, is alle verwysings na Nederlands eenvoudig weggelaat.

Dit is symbolies van die tragiese uiteendryf van twee tale wat bloedfamilie van mekaar is, wat alleen met ramspoedige gevolge heeltemal van mekaar losgesny kan word. Onder sowel Afrikaans- as Nederlands-sprekendes is daar 'n groeiende onverskilligheid oor die geestelike en intellektuele skade wat deur 'n skeiding meegebring word.

Dit gaan nie hoofsaaklik oor sentiment nie. Dit is veral 'n kwessie van harde eiebelang.

Dit is eenvoudig 'n onverbiddelike feit dat de Afrikaanssprekende nie sy eie taal behoorlik kan deurgrond en waardeer sonder kennis van Nederlands nie. Waar Afrikaans al taamlik gehawend raak weens die kragtige uitstraling van Engels móét daar eenvoudig noue skakeling met Nederlands wees om Afrikaans sy siel te laat behou.

Kyk verder na die Afrikaanse letterkunde. Die eg-Afrikaanse stories oor Jakkals en Wolf kom uit dieselfde kultuurskat as die Middel-Nederlandse meesterwerk Reinaert de Vos, wat van Middel-Nederlands deel van die Afrikaanse literere tradisie maak.

Die vroegste Afrikaanse letterkunde van skrywers soos D'Arbez (ofte wel J.F. van Oordt) is in Nederlands geskryf. En ook moderne Afrikaanse skrywers soos Opperman, Van Wyk Louw, Boerneef - en ja, selfs Lina Spies en Breyten Breytenbach - sluit baie bewustelik aan by die Nederlandse tradisie.

Wat alles eenvoudig beteken dat 'n mens die Afrikaanse letterkunde nie behoorlik kan begryp sonder 'n grondige kennis van die Nederlandse taalkundige en letterkundige agtergrond nie.

Maar 'n mens kan ook verder gaan. Nederlands, wat vir elke Afrikaanssprekende begryplik is, bied 'n unieke venster op Europa wat Engels nie in dieselfde mate bied nie. Byvoorbeeld: die Nederlandse uitgewer Van oirschot het 'n reeks gepubliseer met die naam ‘Russische bibliotheek’ met skitterende Russiese werke, sommige waarvan nie in Engels beskikbaar is nie.

So is daar ook werke in baie ander kontinentale tale wat nie voldoende deur Engelse vertalings toeganklik gemaak word nie, maar wel deur Nederlands.

Feit is eenvoudig dat Nederlands, 'n wereld vir die Afrikaanssprekende kan laat oopgaan wat vir sy intellektuele ontwikkeling in sy geestelik so geïsoleerde posisie van onskatbare waarde kan wees. Daarom moet die wagwoord by ons tersiere departemente van Afrikaans-Nederlands wees: meer Nederlands. Dit is in die belang van die taal wat ons almal liefhet.

Taaluniepenning 1991

Het Comité van Ministers van de Nederlandse Taalunie heeft besloten om de Taaiuniepenning 1991 toe te kennen aan Hendrik Fayat, ere-lid van de Kamer van Volksvertegenwoordigers en gewezen Minister in verschillende Belgische regeringen.

Hendrik Fayat heeft zich als advocaat, hoogleraar en politicus langdurig ingespannen voor de integratie van Nederland en Vlaanderen op het gebied van de Nederlandse taal en letteren.

Van 1978 tot 1986 was hij Algemeen Voorzitter van het Algemeen-Nederlands Verbond en het Algemeen Nederlands Congres.

Op nationaal Belgisch vlak is Hendrik Fayat steeds een warme pleitbezorger geweest voor de belangen van de Nederlandstaligen. Hij was de drijvende kracht achter de wetten van 1962 op het taalevenwicht in de diplomatie en nam het initiatief tot de oproep van de auteurs Stijn Streuvels en Herman Teirlinck over de taalgrensproblematiek en de Vlaamse aanwezigheid in Brussel.

Hendrik Fayat werd op 28 juni 1908 geboren te Sint-Jans-Molenbeek bij Brussel. Na het afsluiten in 1933 van zijn rechtenstudie aan de Vrije Universiteit van Brussel vestigde hij zich

[p. 150]

als advocaat te Brussel. Tijdens W.O. II was Hendrik Fayat in Londen rechtskundig-adviseur van de Belgische regering en daarna kabinetschef van Minister August De Schryver.

Na de Tweede Wereldoorlog koos Hendrik Fayat voor een politieke loopbaan. Hij werd in 1945 afgevaardigde voor Brussel van de Belgische Socialistische Partij in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. In 1954 werd hij Minister van Buitenlandse Handel. Tot 1973 maakte hij, met enkele onderbrekingen, geregeld deel uit van de Belgische regering.

In 1961 werd hij hoogleraar aan de Nederlandse Rechtsfaculteit van de Vrije Universiteit van Brussel.

In 1978 ging hij met emeritaat. Van zijn hand verscheen o.m. ‘Op zoek naar de Vrede, Internationale problemen van deze tijd’ (1973).

Verder publiceerde Hendrik Fayat tussen 1983 en 1988 zijn memoires in drie delen.

Dit voorjaar werd de heer Fayat door het bestuur van het ANV benoemd tot lid van vedienste van het ANV.

De uitreiking van de Taaluniepenning vond plaats op 14 september te Brussel door de voorzitter van het Comité van Ministers, de Nederlandse minister van Onderwijs dr. ir. J.M.M. Ritzen.

Auteursstatuut

In Vlaanderen is afgelopen zomer de Vereniging van Auteurs en Vertalers VAV opgericht om in Vlaanderen, naar Nederlands voorbeeld, een auteursstatuut tot stand te brengen. Er zal een autonoom fonds voor de letteren moeten komen dat zelf, in plaats van de minister, de beschikbare subsidies uitgeeft. Zowel Jozef Deleu (Ons Erfdeel) als prof. Marcel Janssens (Leuven) zijn lid; Paul de Wispelaere is voorzitter van het bestuur.

Opening IVN-Congres in Utrecht. Van links naar rechts de heer A.E. Nothnagel, ambassadeur van Zuid-Afrika; prof. dr. W.P. Gerritsen, feestredenaar; mw. prof. dr. F. Balk-Smit Duyzentkunst, voorzitter IVN; dr. ir. J.M.M. Ritzen, minister van Onderwijs en Wetenschappen en prof. dr. J.A. van Ginkel, rector magnificus van de Rijksuniversiteit Utrecht. Foto beneden: de aula van de universiteit. (Foto's Rob van 't Woudt).

Colloquium Neerlandicum

Van 25 tot 30 augustus vond aan de universiteit Utrecht het driejaarlijks door de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek IVN georganiseerde colloquium voor docenten Nederlands ‘extra muros’ plaats. Ongeveer 250 deelnemers van over de gehele wereld, waaronder relatief veel uit Zuid-Afrika en Midden- en Oost-Europa, doorliepen een fiks vijfdaags programma. Tijdens de openingszitting sprak de minister van Onderwijs, dr. J.M.M. Ritzen zijn vreugde uit over de talrijke aanwezigheid van docenten uit Zuid-Afrika en Midden- en Oost-Europa. Later in de week woonde H.M. de Koningin het colloquium bij en vernam van een van de sprekers, de heer Jozef Deleu, hoofdredacteur van Ons Erfdeel, dat het tijd is om een Opération Charme te lanceren: ‘de tijd is gekomen om eindelijk in alle duidelijkheid de grootste prioriteit te verlenen aan een actieve taalpolitiek.’