Neerlandia. Jaargang 95

[p. 89]

Spiegel der Nederlanden

Naar aloud Belgisch gebruik

Naar aloud Belgisch gebruik willen de Belgische bewindslui deze zomer een doorbraak forceren in verscheidene moeilijke dossiers door hete zaken aan elkaar te koppelen. Een historisch zwaar beladen kasteel in of rond Brussel wordt vermoedelijk de lokatie. De topministers met enkele adviseurs en omzwermd door politieke redakteurs vormen de akteurs. Leden van de zgn. brede bevolkingslagen genieten ondertussen van de zomervakantie. Dat laatste zal vooral de partners van de excellenties inspireren het werkritme wat op te drijven, hoewel premier Martens al duidelijk te kennen gaf dat de regeringsleden een erg korte vakantie tegemoet gaan. Het uitzicht op de nakende verkiezingen zal ongetwijfeld voor de grootste druk zorgen. En precies deze elektorale koorts dreigt de ultieme poging te doen mislukken.

Op de agenda staan twee loodzware punten: de opstelling van de rijksbegroting voor 1992 én de afwerking van de Belgische staatshervorming, de ‘derde faze’.

Minister van Begroting, de Vlaamsnationalist Hugo Schiltz, verklaarde onlangs dat er alvast besparingen nodig zullen zijn van goed 50 miljard Belgische frank (2,5 miljard gulden), indien men ten minste de sanering van de overheidsfinanciën wil doorzetten en de immense Belgische staatsschuld niet gevaarlijk verder wenst te laten aangroeien.

De lust om stevig de hakbijl te zetten in sommige uitgavenposten is zelden groot en de wetenschap dat men straks het oordeel van de kiezer moet ondergaan, verhoogt de weerzin om onpopulaire maatregelen te nemen. Bovendien moet de overheid straks haar financiële beloften nakomen ten overstaan van haar eigen personeel. Daartoe werd onlangs een sociaal akkoord gesloten. Daar bovenop komen de Franstaligen aandraven met de eis om meer geld uit de centrale kas te ontvangen. Steeds duidelijker ervaren zij immers dat de financieringsregeling die in 1988 tussen de unitaire staat en de gewest- en gemeenschapsregeringen werd bereikt niet meteen resulteert in een meer komfortabele situatie voor het zuidelijke landsdeel.

Uitgerekend die eis inspireerde de topministers om de begrotingsopmaak samen aan te pakken met de voltooiing van de staatshervorming. Deze beproefde Belgische methode kan lukken, maar heeft minstens evenveel kans om te resulteren in een kompleet débâcle of een slecht kompromis. Veel waarnemers tippen op een roemloze ondergang van het vijfpartijenkabinet en voorspellen vervroegde verkiezingen in de herfst. En toch...

Meer dan drie jaar geleden bereikten Vlaamse en Franstalige christendemokraten en socialisten en de Vlaamsnationale Volksunie, na honderd dagen formatieberaad, een akkoord waarin naast de kontinuering van het sociaal economisch herstelbeleid ook een ambitieus staatkundig programma werd afgesproken. Dat tweede deel van het regeerakkoord voorzag in een driefazige aanpak. Verbazend genoeg verwezenlijkte de regering, daarin stipt bijgesprongen door haar meerderheid in beide Kamers, de eerste twee fazen. Die hevelden oprecht veel bevoegdheden over van de unitaire staat naar de gewesten en gemeenschappen en kreëerden daarvoor tevens de nodige financiële ruimte. In de derde faze moet aan die deelgebieden het recht worden verleend zelf internationale verdragen af te sluiten, maar vooral dient de organisatie van de rechtstreekse verkiezing van de parlementen van de gemeenschappen en gewesten te worden georganiseerd. Tot op heden maken de leden van b.v. de Vlaamse Raad ook deel uit van het nationale Parlement. Dit dubbel-mandaat betekent een ernstige handicap voor de werking van de regionale instellingen en hindert zowel verkozenen als strukturen in hun dynamiek. Het is een gekke, onhoudbare situatie: in alle gefederaliseerde landen worden aparte verkiezingen gehouden voor de deelstaatparlementen, ook de inwoner van het Brusselse Hoofdstedelijke Gebied duiden rechstreeks hun mandatarissen aan en datzelfde geldt voor het kleine stukje Duitstalig België, maar Vlaanderen en Wallonië beschikken nog niet over eigen vertegenwoordigers.

De verwezenlijking van deze logische konsekwentie van de nieuwe staatsstrukturen botst op verzet vanuit verschillende hoeken en dit om uiteenlopende motieven. De Senatoren, die in aantal zouden verminderen en nog slechts een afgeslankte bevoegdheid zou worden toegewezen, vrezen voor hun baan. De unitaristen zijn bang dat de oprichting van autonome parlementen het uiteengroeien in België nog zal versnellen en uiteindelijk de Belgische staat definitief zal doen verbrokkelen. De christendemokraten voelen met hun natte vinger dat zij op die manier wel eens uit de geweste gemeenschapsregeringen zouden kunnen verdwijnen, omdat de andere partijen zich niet langer gebonden zouden weten door afspraken op het centrale niveau.

Eerste minister Martens zal zijn knapste trucs moeten uitdenken om uit de impasse te geraken. De zaak wordt nog gekompliceerder nu hijzelf aankondigde zijn thuisstad Gent te zullen inruilen voor Brussel bij de volgende parlementsverkiezingen. Alvast de mededeling dat hij daarbij ook tweetalige campagnes gaat voeren, maakt de Vlamingen korzelig, zeker deze die in Brus-

[p. 90]

sel wonen en er zich al te lang vernederd wisten door de Franstaligen. Die laatsten wierpen ondertussen nog enkele voor de Vlamingen onaanvaardbare eisen op de onderhandelingstafel.

Zoals gezegd beweert de regeringstop de klus toch nog te willen klaren. In de zomervakantie trekken de excellenties zich terug in een prozaïsch slot. Daar worden alle standpunten in de arena gebracht en uit de botsing van de tegenstellingen brouwt men misschien toch een cocktail. Of die ook ‘drinkbaar’ zal zijn voor de beide volksgemeenschappen in België moet worden afgewacht. Maar misschien spat het mengvat al veel vlugger in tientallen stukjes uiteen en stapt men in België in plaats van in januari 1992 al in oktober of november dit jaar naar de stembuslokalen. Naar aloud Belgisch gebruik.

SOETKIN

Overpeinzingen aan een ziekbed

Minister-president Lubbers noemde onlangs de Nederlandse samenleving ‘ziek’. Dat gaat mij te ver. Particuliere initiatieven en gemeenschappelijke aktiviteiten zijn, tot in de kleinste dorpen, op sociaal en cultureel terrein aan de orde van de dag. Dat het zou ontbreken aan maatschappelijke verantwoordelijkheid gaat niet op. Zeker, er bestaan uitwassen. En wellicht niet op geringe schaal. Maar dit is altijd zo geweest en zal blijven. Met veralgemenen doet men vele goedwillende mensen te kort.

Niettemin kenmerken ziekteverschijnselen de Nederlandse samenleving. Echter, die zijn van een andere aard dan die de minister-president in gedachten had: de verlammende bureaucratie, het ondoorzichtig overheidsapparaat, de onduidelijkheid in de politiek, het gebrek aan besluitvaardigheid en de vervreemding die langzamerhand is gegroeid tussen de burgers en het staatkundig leven. Het zijn verschijnselen die een bedreiging vormen voor ons democratisch staatsbestel.

Het is een situatie die niet van vandaag op morgen kan worden veranderd. Maar er bestaan middelen om de kwaal te bestrijden: staatsrechtelijke veranderingen en een ernstige bezinning op de huidige partijencultuur. Het mankeert niet aan inzicht in de bruikbaarheid van de genoemde therapie, maar aan de durf de drempel te overschrijden. Noord-Nederlanders staan nu eenmaal een tikkeltje huiverig tegenover veranderingen. Het is een uitvloeisel van de volksaard. Het reeds jaren debatteren over staatkundige vernieuwing, waarop al vóór de Tweede Wereldoorlog de aandacht werd gevestigd, is een voorbeeld.

Blijkbaar is er een kentering. De Commissie-Deetman, vorig jaar op initiatief van D66 ingesteld en bestaande uit de fractievoorzitters in de Tweede Kamer en genoemd naar de Kamervoorzitter, heeft rapport uitgebracht over de haar gegeven opdracht: het opstellen van een inventaris van tot dan bekende standpunten. Het resultaat is een gedegen stuk werk, helder geschreven, waarin de vraagpunten in een logische volgorde zijn aangestipt. De Tweede Kamer zal moeten beslissen. De commissieleden kunnen met de woorden van Ovidius tot hun collega's zeggen: ‘Uw oogst staat in de halm, maar er moet nog veel gebeuren’.

Er zal ook veel moeten gebeuren in de politieke partijen. Want de burgers hebben hun geloof in de partijen verloren, zoals bleek bij de statenverkiezingen in maart jl. De helft van het aantal kiesgerechtigden bleef thuis, waaronder 45% van de aanhang van de PvdA, 40% van D66 en 35% van het CDA, de VVD en Groen Links. De kleine christelijke partijen ondervonden geen last van spijbelaars.

De thuisblijvers brachten aan het parlementair bestel schade toe. En maakten geen gebruik van hun recht. Immers, het parlementair bestel berust op afspraken

[p. 91]

Het Nederlands-Vlaamse poëzie-festival op 12 en 13 april 1991 werd mede mogelijk gemaakt door steun van het ANV-Visserneerlandiafonds

die hun grondslag vinden in het rechtsbewustzijn van het volk. En het volk heeft maar één mogelijkheid daar uitdrukking aan te geven: de gang naar de stembus.

De partijen gaan evenmin vrijuit. Zij hebben zich van de burgers vervreemd. Er dringen zich vragen op. Zijn de vastgeroeste partijstructuren de oorzaken? Is de kloof te wijten aan de onmacht van vele politici zich in een verstaanbare taal te uiten? Ontbreekt het aan voldoende contact tussen de partij-instanties en de leden? Zijn de partijen in hun eigen gelijk verstrikt geraakt? Menen sommige partijbestuurders dat de burgers er zijn voor de overheid en de partijen; hoewel het andersom is? Staan de partijen onwennig tegenover een samenleving, waarin niet - zoals vroeger - vóór de mensen wordt gedacht, maar de mensen zelf denken, zelf oordelen en zelf hun keuzen maken? Is de oorzaak een verbleekte partij-ideologie, waarin de ouderen zich niet langer herkennen en waaraan de jongeren geen boodschap hebben? Politieke ideologieën verdwijnen met de tijdgeest en worden in de schatkamers van de geschiedenis bijgezet.

De veronderstellingen slaan niet op alle partijen. Het gedachtengoed van D66 is nieuw; de partij dankt daaraan haar bestaan. Maar ik kan mij voorstellen dat socialisten van een oudere generatie hun beeld van het socialisme als vertekend ervaren. Het is eerder een in nostalgisch denken verwijlen dan het tonen van historisch besef.

De zware nederlaag van de PvdA in maart heeft een dozijn bekende partijleden en geestverwanten ertoe verleid, in het openbaar, hun diagnosen te stellen. Interessante bekentenissen. Echter niet nieuw. Talrijke artikelen en nota's voor herstructurering van de partij stuitten op de weerstand van machtige partij-instanties als de gewestelijke besturen. Intern staat men angstvallig tegenover verandering. Binnenkort zal de commissie-Van Kemenade haar studie over de reorganisatie van de partijstructuur voorleggen. De beoordeling van de uitkomst zal het bewijs moeten leveren of de partijleiding op dit punt overstag gaat.

Ook het CDA heeft aan gewetensonderzoek gedaan. Er verscheen een publicatie ‘Politiek dicht bij de mensen’. De CDA-afdeling Westvoorne vatte het plan op de leden drie tot vier keer per jaar met een attentie te verblijden. Met alle respect, maar dan hebben die goedwillenden er totaal niets van begrepen waar de schoen wringt.

De mensen vragen niet om een opgepoetst of nieuw politiek ‘leergezag’. Zij wensen concrete, doeltreffende maatregelen, afgestemd op de oplossing van de maatschappelijke vraagstukken. Maar vóór alles eisen zij een krachtig beleid, zowel van de overheid als van de partijbesturen. Een beleid dat inspiratie ontleent aan wat in de samenleving leeft. Een beleid dat visie uitstraalt, doelen begrijpelijk formuleert en daarvoor een strategie ontwerpt. En ... een overheidsbeleid dat niet door de bureaucratie wordt doodgeknepen.

De mensen verwachten vernieuwing. Mochten die wensen in vervulling gaan, dan zou de belangstelling voor de politiek mogelijk weer tot leven worden gewekt.

G. GROOTHOFF