Neerlandia. Jaargang 95

[p. 83]

Benelux belangenbehartiger
Nederland en Vlaanderen één regio
door B.M.J. Hennekam

Drs. B.M.J. Hennekam

‘De Benelux Economische Unie, een unie die minder economie (sinds haar oprichtingstijd), maar steeds meer belangen in de ruime zin van het woord behartigt’, aldus de nieuwe secretaris-generaal van de Benelux, drs. B.M.J. Hennekam, in zijn uiteenzetting voor de afdeling Zuid-Holland van het ANV op 21 maart 1991. De Benelux is een belangengemeenschap ‘die uitgaat van compromisbereidheid. Het geheel blijft meer dan de som der delen.’
Uit de toespraak van de secretaris-generaal volgt hierbij het tweede gedeelte, gewijd aan Nederlands-Vlaamse samenwerking.

De Nederlandse taal is het bindmiddel voor zo'n 20 miljoen mensen in dit deel van de wereld. Twintig miljoen mensen, door de politieke geschiedenis staatkundig van elkaar gescheiden. En waar die taal dezelfde bleef, hebben de staatsgrenzen voor aanzienlijke politieke en culturele verschillen gezorgd.

Het bewustzijn van de waarde van één Nederlands taalgebied is niet algemeen. En tenminste wordt er hier en daar onvoldoende naar gehandeld.

Tóch mogen wij optimistisch zijn, als we zien wat er de laatste jaren tot stand is gebracht. De Taalunie, al weer toe aan een grondige revisie, is zo'n produkt. Daar komt bij dat er - naar het mij voorkomt - twee belangrijke ontwikkelingen gaande zijn die van vérgaande betekenis kunnen zijn voor behoud en ontplooiing van ons gemeenschappelijk cultuurgoed:

-	de komst van het Verenigd Europa én
-	dicht bij huis de federalisering van België: oftewel groeiende kansen voor een betere verstandhouding Nederland-Vlaanderen.

Over beide zaken een paar opmerkingen.

Verenigd Europa

De weg naar een Verenigd Europa is onomkeerbaar. Tegelijkertijd weten we dat die ene economische Europese markt wezenlijk iets anders is dan de veelkleurigheid van de culturen binnen Europa. Dat valt niet te egaliseren door heffingen of B.T.W. En gelukkig maar!

Die onderscheiden culturen blijven bestaan en zullen zich juist sterker profileren. Men spreekt soms van het ontstaan van het Europa der volkeren.

Voor de hand liggend is dan een samenwerking van het Nederlandssprekend deel. Een samenwerking die noodzakelijk is opdat zodoende het Nederlandse taalen cultuurgebied een integrerend bestanddeel kan uitmaken van het Europese mozaïek en bijdraagt aan de pluriformiteit.

Vlaanderen en Nederland hebben elkaar daarbij broodnodig, zullen althans natuurlijke bondgenoten (moeten) zijn. Temeer waar wij ons omringd weten met in omvang véél grotere cultuurgemeenschappen zoals de Duitse, Engelse en Franse. Dat gezamenlijke optrekken van onze beide gemeenschappen naar buiten, op bepaalde terreinen, vóóronderstelt uiteraard een afstemming vooraf langs de binnenlijn. Hier staan wij nog aan het begin. Niet verder. Het Nederlands taalgebied als blok binnen Europa noodzaakt tot het voeren van een ‘cultuurpolitiek’.

Cultuurbeleid

Ik ga nu even voorbij aan de Vlaamse component van zo'n cultuurpolitiek en constateer dat het voeren van een cultuurpolitiek tot dusverre niet de meest in het oog springende eigenschap is van de staat die Nederland heet.

Oud-ambassadeur Mourik hekelt dit beleid en stelt dat cultuurpolitiek veel meer ingebed zou moeten zijn in ons buitenlands beleid. Het Nederlands cultuurbeleid is klein, zit gemakkelijk in de verdrukking. Daar komt nog bij dat ons land nu eenmaal het belang van zijn eigen cultuur onderschat.

Mourik pleit voor een Europees Cultureel Handvest, waarin de rechten en plichten met betrekking tot de Europese cultuurkringen worden vastgelegd. Niet in het minst voor de minderheidsculturen. De Nederlandse is er één van.

Diegenen die dit pleidooi of beter gezegd, deze waarschuwing ter harte nemen, weten dat er hier nog een en ander te doen is.

Want, de cultuurpolitiek in Nederland is versnipperd. Verdeeld over Buitenlandse Zaken, WVC en Onder-

[p. 84]

wijs. Tezamen goed voor zegge en schrijve f 20 miljoen per jaar. De overheidsvisie kan bij zo'n verdeling moeilijk bestaan. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid en het parlement hebben daarom terecht gepleit voor een stroomlijning. Zover is het echter nog niet.

Naast die versnippering van de toch al geringe aandacht is er hier - ten noorden van Wuustwezel - de overaccentuering van Holland. Het Nederlands taalgebied bestrijkt een groter gebied dan Nederland, laat staan Holland. Letterlijk en figuurlijk staat de Randstad teveel in het centrum van de belangstelling. Dat bevordert de toegankelijkheid voor onze zuiderburen bepaald niet.

De taalsamenhang Nederland-Vlaanderen betekent een grote onderlinge afhankelijkheid en daarom moet het gehele Nederlandse taal- en cultuurgebied als één regio worden bezien. Het bewaren van die schat is géén exclusief recht noch plicht van uitsluitend één van de partners.

Dat bewustzijn is hier en daar, maar vooral hier, zwak ontwikkeld.

Hier wreekt zich misschien het feit dat de Nederlander (Noord-Nederlander) de taal altijd heeft beschouwd als niet meer dan een communicatiemiddel. Je moet verstaanbaar zijn; ze moeten weten wat je bedoelt. Als de boodschap maar overkomt, is de vorm niet zo belangrijk meer. Soms wordt er slordig met de taal omgesprongen.

Bij de Vlamingen daartegen heeft de taal, naast communicatiemiddel ook en vooràl dienst gedaan als middel tot emancipatie. Hulp voor het zelfbewustzijn. Die extra dimensie heeft men hier aan de taal nooit gegeven. Het was niet nodig. Maar het verklaart mijns inziens wel voor een deel het verschil in houding. En - voorzover wij dit nalaten - wellicht een taak voor onze Vlaamse vrienden ons in dit opzicht te corrigeren. De economische grenzen mogen verdwijnen, zo niet de verschillen in cultuur en denkgewoonte. Iets als een uniforme Eurocultuur is ondenkbaar. Regionale culturen zullen leven in een economisch Europa. Daarbij hebben - het zij herhaald - Vlaanderen en Nederland elkaar nodig.

België is België niet meer

Een tweede ontwikkeling, een tweede kans is ongetwijfeld de federalisering van België.

Wat maatschappelijk al gegroeid was, is nagenoeg grondwettelijk bevestigd. De afsluitende derde fase is in de maak. De ontwikkeling van de unitaire staat Belgiënaar een federale staatsvorm. Een boeiend proces, met uiteraard alle problemen vandien.

Alleszins de moeite waard er kennis van te nemen. Persoonlijk betreur ik het overigens zeer, dat hier zo weinig aandacht wordt geschonken aan dit toch bijna revolutionaire gebeuren bij onze buren. Kranten en televisie melden er nagenoeg niets over. Misschien moet hier wellicht de verklaring worden gezocht in het feit dat Nederland zich in de Buitenlandse politiek nu eenmaal per traditie graag meet met de groten der aarde en daarom niet weet wat er juist over de grens gebeurt. De Belgische federatie is er een ‘sui generis’, kijkend naar de bevoegdheidsverdeling, inclusief die op buitenlands terrein. Ze is derhalve niet alleen complex voor de Belgen zelf; ook voor het buitenland.

Hoe dat ook zij: in een federatie hebben de delen méér macht en kunnen zij redelijk onafhankelijk hun beleid bepalen.

Voorzover het nationale plan het toestaat kan een deelstaat, zoals Vlaanderen, een eigen politiek voeren, eigen accenten zetten. Naar de letter van de Belgische wet gemeten kunnen de deelstaten daarin bijzonder ver gaan, óók op het terrein van de buitenlandse politiek en geheel autonoom wanneer dit het hoofdstuk ‘cultuur’ betreft.

Welnu, dan is het zonneklaar dat de banden met die andere staat waar diezelfde taal wordt gesproken, worden aangehaald. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. De liefde moet van twee kanten komen. De passieve, ietwat hooghartige houding van Nederland jegens Vlaanderen moet worden omgezet in een aktieve benadering.

Voorzover officiële contacten in het verleden méér staatsgebonden waren dan cultureel wenselijk, hoeft dat nu bij de federalisering van België geen belemmering meer te zijn. En dus ook geen uitvlucht!

Nederland moet op voet van gelijkheid gaan optrekken met die andere Nederlandssprekende gemeenschap die Vlaanderen heet.

Vlaanderen op haar beurt moet zich niet ondergeschikt voelen aan die grotere buur, en voorzover de aanduiding ‘Holland’ soms nog als prikkelend wordt ervaren, beseffen dat dat voor inwoners van de zuidelijke Nederlandse provincies niet minder het geval is.

Vlaanderen hoeft zo'n contact ook niet langer te zien als middel voor een binnenlandse emancipatie. Die strijd is gestreden.

Vrank en vrij kan men de contacten leggen, overigens evenzéér met Wallonië. Immers, ook daar staan de contacten niet langer onder een bestuurlijk-staatkundig beslag. De tijd van de ‘wafelijzerpolitiek’ is voorbij. Ontspannen kunnen straks in België de banden weer worden aangehaald. Dat is winst voor allen.

Pluriformiteit

De landsgrens binnen ons Nederlands gebied - een grens die wij zojuist hebben gerelativeerd - is in die 400 jaar natuurlijk niet zonder gevolgen gebleven voor het leven aan deze of gene kant.

Vlaanderen is geen Nederland of omgekeerd. Gelukkig maar.

[p. 85]

Binnen dat ene, beperkte gebied is er een zekere pluriformiteit, tot verrijking. Het allerlaatste wat er mag gebeuren is het willen elimineren van al die verschillen. Dat zou een verlies aan karakter en charme zijn. Ik ben er trouwens niet voor bevreesd dat dat zal gebeuren.

Een sinjoor is geen Groninger en de gereformeerde Hollander zal de katholieke blijmoedigheid van de Vlaming nooit begrijpen. Laten we dat vooral zo houden. Maar wat er wel dient te gebeuren is dat we onze overeenkomste leren waarderen, ons gezamenlijke erfgoed bewaren, dit alles binnen een klimaat waarbij over en weer begrip en respect aanwezig is voor de streek-eigen inkleuring.

Een eerste vereiste daartoe is het beter leren kennen van elkaar. Kennis nemen van het leven van alledag, van alle aspecten van het bestaan.

Met die kennis verdwijnen de vooroordelen. Waardering treedt ervoor in de plaats.

In het gaan van dat traject hebben velen een verantwoordelijkheid: de politiek voor het scheppen van voorwaarden en het aangeven van het raamwerk, de maatschappelijke organisaties voor het inhoud geven daaraan. Voor de eerste kan de pas goedgekeurde Benelux-overeenkomst grensoverschrijdende samenwerking (zie Neerlandia 1991-2) zo'n hulpmiddel zijn. Publiekrechtelijke lichamen zoals gemeenten, van beide landen, kunnen gezamenlijk bestuursdaden verrichten. Zij zijn daarbij niet langer afhankelijk van het centrale gezag in Den Haag of Brussel, van belang omdat juist in de grensstreken dat internationale bewustzijn het sterkst is ontwikkeld en dààr ter plekke ook inhoud kan krijgen.

De vorige week gestarte Scheldemondregio - een samenwerkingsverband tussen de provincie Oost- en West-Vlaanderen en Zeeland - is zo'n voorbeeld. Het Belgisch-Nederlands grensoverleg - genaamd Benego - een ander.

Ik heb geprobeerd aan te tonen dat ‘Europa 1992’ én de federalisering van België nieuwe kansen bieden om vanuit Noord-Nederland de banden met België in het algemeen en met de deelstaat Vlaanderen in het bijzonder, aan te halen.

Algemene beleidsintenties zullen daarbij in concrete daden moeten worden omgezet. Aanbevelingen zijn al eerder geformuleerd. Ik noem er daarvan twee, die ik graag mede tot de mijne maak:

-

het gezamenlijk optreden van de Nederlandstalige gemeenschap kan worden besproken en vastgelegd op een conferentie van landen waar het Nederlands de officiële taal is (de zgn. BANNAS-conferentie zoals door het ANV bepleit). Het bijeenroepen van zo'n conferentie zou kunnen gebeuren door óf Vlaanderen óf Nederland (of door beide);

-

ten tweede, waar professor Maas voor pleit, een structurele samenwerking tussen universiteiten te bevorderen, met véél meer uitwisseling van studenten dan thans het geval is (actieprogramma G.E.N.T. leidend tot één onderwijsmarkt Nederland-Vlaanderen, zie Neerlandia 1991-1). De afstand speelt geen rol en de taal is geen barrière. Bovendien, geen enkel studieboek haalt het bij de ervaring die je zelf ter plekke opdoet aan de andere kant van de grens.

Dan proef je pas echt (figuurlijk en zelfs letterlijk) het verschil in sfeer tussen het nuchtere en naar aard calvinistische Nederland en het Bourgondische zuiden met een sfeer die een mengeling is van voornaamheid en gezelligheid. Je leert dan beide sferen waarderen en ontdekt tegelijkertijd wat ons bindt.