Neerlandia. Jaargang 95

[p. 11]

Bram Binneweg: Behoud van het Nederlands betekent de balans vinden tussen versnippering en eenheidsworst.
‘De taal is ons bindmiddel’
door Richard Neve

‘De strijd voor behoud van het Nederlands zal heel krachtig moeten worden gevoerd, met volle overtuiging en vooral met discipline. Met de taal moeten we de barricade op. Dat gevoel ontdek ik bij de Nederlanders niet.’

Aldus Bram Binneweg over de taalstrijd die volgens hem zal losbarsten als de Europese binnengrenzen vervagen.

Bram Binneweg vertegenwoordigt met zijn firma Contact Nederlandse uitgevers in België. Hij representeert niet alleen Nederlandse literatuur, maar ook enkele non-fiction fondsen. Daarnaast is Binneweg importeur van Engelse uitgaven. Zelf is Contact op heel kleine schaal een uitgeverij. Het bedrijf concentreert zich echter op de import, verkoop en distributie van het ‘Hollandse’ boek. Binneweg, zelf Nederlander, woont vanaf zijn schooljeugd onder de rook van Antwerpen in Edegem. Hij voelt zich Vlaming en legt aan het begin van het gesprek uit dat als hij ‘wij’ zegt, hij ‘Vlaanderen’ bedoelt. Binneweg is echter vaak in Nederland voor contact met uitgevers en schrijvers. Als geen ander is hij in staat een beeld te geven van de overeenkomsten en verschillen tussen het ‘Hollandse’ en het ‘Vlaamse’ binnen de Nederlandse taalgemeenschap.

Wordt in Vlaanderen Nederlandse literatuur gelezen?

Binneweg: ‘Ja, veel. Hoewel het allemaal heel relatief is. Als je de cijfers sec bekijkt, wordt in Vlaanderen minder gelezen dan in Nederland. Maar hier is een duidelijke groei geweest. Toen ik in het bedrijf van mijn ouders stapte, was het aantal fanatieke lezers beduidend lager dan nu. Dat kun je van de Nederlandse markt weer niet zeggen.

In Vlaanderen worden natuurlijk Nederlandse boeken gelezen. Ik durf momenteel niet te zeggen of die specifieke markt nog groeit. De groei die ik heb meegemaakt, zit voornamelijk in de eigen Vlaamse literatuur.

Is het een bepaalde groep Vlamingen die het Nederlandse literaire boek leest?

‘Je hebt hier minder lezers. Binnen die krappere lezersmarkt is het een kleine groep die het Nederlandse boek leest. Het merendeel van het publiek hier is eerder geneigd een Vlaams boek ter hand te nemen. Dat is logisch, omdat ze zich daarbij meer betrokken voelen.’

Hoe belangrijk is het literaire boek voor de Nederlandstalige cultuur?

‘Culturele produkties vinden vaak hun oorsprong in



het boek. Veel films worden gemaakt naar aanleiding van een roman. Voor toneel geldt dat in mindere mate, maar het boek speelt daarin vaak een kataliserende rol. Het boek is met de hele cultuur verweven.

Wat betreft cultuur zijn Vlamingen taalbewuster. Dat heeft natuurlijk zijn historische gronden. De taal is hier een wapen geweest in een strijd tot ontvoogding. Dat is iets dat Nederlanders nooit hebben begrepen. In België weet men van oudsher goed dat de taal het medium is van de culturele identiteit.’

Dat maakt het Nederlands niet zo sterk in Europa zonder binnengrenzen. Zal straks voor het Nederlands een overlevingsstrijd losbarsten?

‘Zeker! Hopelijk komen we daar met z'n allen snel genoeg achter. Het zal uiteindelijk een harde strijd worden voor de positie van het Nederlands in het verenigd Europa. Het boek zal daarin een belangrijke rol spelen. Een taalgemeenschap kan namelijk niet zonder eigen literatuur. De Nederlandstalige gemeenschap mag niet uit het oog verliezen dat het financieel genoeg moet blijven opofferen voor Nederlandse boeken, om de taal in stand te houden. Het zal namelijk niet alleen een strijd worden op politiek gebied, maar ook op het terrein van de economische krachten. Als het boek slechts wordt gezien als economisch object, bestaat de kans dat het in de massa van het grote Europa volledig verdwijnt. Andere economische groepen zijn dan immers sterker en daardoor overheersen zij met hun taal en hun boeken.

De economie is de kracht die de cultuur doet verwateren. In feite is dat nu al gaande, maar wordt op het moment nog weinig onderkend. We worden echt be-

[p. 12]

dreigd. Voornamelijk door de Engelse taal. Daar hoeven we geen doekjes om te winden. Engels wordt de voertaal voor heel Europa. Het zal heel lastig zijn voor de verschillende culturele gemeenschappen om hun eigen taal daarin op peil te houden. Of zelfs te laten groeien, want dat is toch de bedoeling. Een taal mag toch niet consolideren in de eigen stelling. Zeker nu moet het bezig zijn met de taal geen ingraven worden. Het moet een “op de barricade” zijn. Gestreefd moet worden naar expansie. Anders zie ik het Nederlands als een verloren zaak.’

Wat is precies de rol van het boek in die strijd?

‘Het boek speelt als cultureel goed daarin een essentiële rol. Het is een van de wapens van de taal. Er zijn er verschillende. Boeken zijn belangrijk, want bijvoorbeeld van een talige activiteit als de reclame hoeven we in dit opzicht niets te verwachten. Dat is juist wat ik bedoel wanneer taal zich te sterk bindt met de economische krachten.

Reclame is wat dat betreft juist een voorbeeld van een branche waarin erg veel wordt toegegeven aan het Engels. Die vorm van taalgebruik brengt immers veel geld op. Waar literaire uitgevers mee bezig zijn, is minder winstgevend. Daar moeten juist meer investeringen worden gedaan om commercieel resultaat op lange termijn te boeken. Ten opzichte van de reclame koestert de boekenbranche op het gebied van de taal de gedachte “wij hebben meer gelijk”. Dat is toch ook zo wanneer je zo'n vervlakking tegemoet gaat. Vervlakking omdat iedereen een beetje zwak Engels begint te praten, want daar komt het tenslotte op neer. Immers je kunt onmogelijk verwachten dat in de hele Europese gemeenschap iedereen plotseling Shakespeare-taal spreekt. Terwijl ze uitstekend in het Frans, het Nederlands of het Italiaans kunnen functioneren. Dat veroorzaakt een inhoudelijke vervlakking die catastrofale gevolgen zal hebben op het gebied van de cultuur.’

Wat vindt u van de belangstelling die Vlaamse auteurs in Nederland krijgen en andersom?

‘De Vlaamse auteurs krijgen gelukkig de nodige aandacht in Nederland en er zijn natuurlijk hele bekende bij. Claus bijvoorbeeld. Verder zijn er elke keer Vlamingen genomineerd voor de AKO-literatuurprijs. Er zijn Hollandse auteurs die hier een heel hoog aanzien hebben. Namen? Mulisch heeft een grote naam hier. Hermans, natuurlijk. Zo zijn er een heleboel.’

Hoe kan een grotere integratie plaatsvinden tussen de Nederlandse en de Vlaamse literaire wereld? En is die integratie eigenlijk wel wenselijk?

‘Dat laatste is een cruciale vraag. Volgens mij is het niet altijd wenselijk. Op een heleboel vlakken kan best worden geïntegreerd, maar op andere gebieden moet je de eigenheid respecteren. Anders krijg je dezelfde vervlakking die je op Europees niveau ook niet wenst. Het Vlaamse volk heeft een heel eigen historie en eigen leefwereld. Totaal anders dan de Hollandse. Dat vertaalt zich in een deelcultuur binnen de taalgemeenschap. Je moet respect hebben voor elkaars visie en standpunt, maar dat wil nog niet zeggen dat je die twee culturen in elkaar moet laten overvloeien tot een eenheidsworst. Dat zou ik zonde vinden. Er moet voor worden gewaakt dat beide te veel op elkaar gaan lijken. Dan verliest zowel het Vlaams als het Hollands interessante elementen.

Je kunt wel een duidelijker en dus sterker blok naar buiten vormen wanneer de Hollandse en Vlaamse auteurs elkaar als “samen” zien. Mits dat alles natuurlijk op niveau van gelijkheid gebeurt op basis van wederzijdse appreciatie. In dat geval betekenen vereende krachten een voordeel.

Versnippering is in dat opzicht niet goed.

Je kunt de versnippering wel houden op de gebieden die daarvoor in aanmerking komen en je kunt de samenwerking vinden op de meer commerciële, pragmatische en tactische onderdelen van het boeken-

[p. 13]

vak. Zo'n relatie tussen Vlaanderen en Nederland lijkt mij heel interessant. Die kan resulteren in een boeiende diversiteit en langs de andere kant krijg je een taal die als wapen sterk genoeg is, omdat ze economisch groot genoeg is.

Want wat betekent integratie? Toch niet dat de Vlaamse auteur in het Amsterdams moet gaan schrijven en de Amsterdamse auteur in het Antwerps. Liever niet. Inhoudelijk moet het zo blijven als het is. Alleen is het verstandig die diverse facetten van het Nederlands als een taalgemeenschap binnen de EG te presenteren. Het is de balans vinden tussen de versnippering en de eenheidsworst.

De AKO-prijs waarin Vlaamse en Hollandse auteurs op gelijke voet met elkaar strijden vind ik uitstekend. Dan geef je aan de buitenwacht het signaal dat zowel in het noordelijke als het zuidelijke gebied van de taal auteurs dezelfde kans maken een belangrijke literaire prijs te winnen. En dus de Nederlanders en Vlamingen het gebied literair als één beschouwen. Die situatie moet uiteindelijk het streven zijn.’

Hoe wenselijk is de algehele literaire integratie van Holland en Vlaanderen?

‘Een rivaliteit tussen noord en zuid is gezond. Uit menig literaire knokparij is vernieuwing voortgekomen. Daarom heeft het mij in hoge mate bedroefd dat de laatste twintig jaar zoveel Vlaamse uitgeverijen teloor zijn gegaan. Dat is in mijn optiek een verarming. De Nederlandse uitgevers wordt daardoor vanuit Vlaanderen te weinig tegenwicht geboden. Ik hoop dat daar de komende tijd verandering in komt en dat een aantal moedige Vlamingen het initiatief neemt om te proberen een uitgeverij op te zetten. Ze krijgen dan met veel meer problemen te maken dan de Nederlandse uitgevers. Omdat bij het algemene publiek een bepaalde aversie voor een Vlaamse uitgever bestaat. Een Vlaamse auteur die bij Bert Bakker wordt uitgegeven, zal eerder worden erkend als belangrijk dan wanneer hij bij een Vlaamse uitgever zit.’

Op welke wijze kan de scholing in de Nederlandse taal worden veranderd om mensen aan het boekenlezen te krijgen?

‘De Nederlandstalige literatuur is er bij gebaat als er een gezamenlijke scholing op dat gebied is. Dat heeft nooit goed gemarcheerd. Helaas, want de liefde voor het boek kan en moet namelijk worden verbeterd. Dan bedoel ik niet alleen het literaire boek, maar alle boeken. De liefde voor het lezen. Je kunt niet vroeg genoeg met het aanzwengelen daarvan beginnen. Het is een frustratie van ons in de boekenbranche dat daar de laatste jaren zoveel aan mankeert. De populaire media zoals televisie spelen een steeds grotere rol. Gemakzucht heerst.’

Hoe belangrijk is de taal als middel tot Nederlands-Vlaamse samenwerking?

‘Het buitenland wordt steeds groter en komt met 1992 en de globalisering van de media steeds dichterbij. We schurken automatisch steeds meer tegen elkaar aan. We moeten wel. De taal is het bindmiddel voor de gemeenschappelijke cultuur van Vlaanderen en Nederland.

Wij, Vlamingen en Nederlanders, hebben samen iets. Iets dat we moeten verdedigen. Ik denk dat aan de overheersing van het Engels in de economische sector van de maatschappij nog weinig is te doen. Zelfs zakenbrieven van Nederlandse en Vlaamse firma's ontvang ik tegenwoordig in het Engels. We leven in een internationale maatschappij, laten we ons daar wat meer bij neerleggen. Het jargon-Engels maakt een onstuitbare opmars door.

Voor cultuur is het dodelijk en we moeten deze opmars van het zaken-Engels dan ook duidelijk scheiden van het culturele taalgebruik. Meer dan ooit. Meer dan nu gebeurt. Want dat vind ik juist het foute; dat die scheiding tussen de zakelijke taal en de taal van de cultuur op het moment niet voldoende wordt gemaakt. Er wordt te veel met de gewone taal omgegaan alsof het jargon is. Alsof het snel en efficiënt moet zijn. Ik vind dat cultuur helemaal niet efficiënt hoeft te zijn. Dat is flauwekul. Het zou betekenen dat een schilder, als dat technisch kan, een schilderij in een kwartier moet schilderen en er niet een half jaar over mag doen. Sterker nog, als de efficiëntie in de schilderkunst zo compleet wordt doorgevoerd als nu in de taal gebeurt, dan moet een kunstschilder gewoon een polaroid-foto maken.

Ja, met de schilderkunst is de taal goed te vergelijken. Ook taal is tenslotte een penseel met kleuren. Gemengd op een pallet. Juist hoe subtieler men mengt, hoe mooier het wordt.’