Neerlandia. Jaargang 95

[p. 9]

Ter instandhouding van de verscheidenheid van het Europese erfgoed en ter bevordering van culturele uitwisseling
Cultuurparagraaf in EG-verdrag hard nodig
door Jan Kits Nieuwenkamp

Zo langzamerhand is bekend wat er onder het begrip ‘cultuurparagraaf’ verstaan moet worden: het opnemen in het EG-verdrag van een paragraaf die op de een of andere manier de bevoegdheden van de EG, de lidstaten en de regio's op het gebied van de cultuur aangeeft. Dit is nodig. De Europese Commissie heeft op het terrein van de cultuur tot nu toe geen bevoegdheden. Toch bemoeit zij zich bij herhaling met culturele aangelegenheden. Zij doet dit op titel van de economische aspecten van cultuurprodukten zoals boek en film, radio en televisie. Dat daarbij cultuurwaarden in het gedrang komen, nl. wanneer cultuurprodukten louter als economisch produkt worden behandeld, behoeft hier nu geen nader betoog, maar is wel precies de reden waarom een regeling getroffen moet worden.

Particulair initiatief

Op 13 december 1989 diende oud-minister Marc Galle, lid van de Raad van Advies van het ANV, in het Europese parlement een resolutie in, die oproept een dergelijke paragraaf in het EG-verdrag op te nemen. Sindsdien heeft deze gedachte veld gewonnen, al is men er, noch binnen de lidstaten, noch Europees, uit. De meeste lidstaten hebben tot dusverre nog weinig nagedacht over de culturele dimensie van de interne markt, zoals bijvoorbeeld over het feit dat de bescherming van het nationale culturele erfgoed op gespannen voet kan komen te staan met het vrije verkeer van goederen.

Het ANV bepleitte het opnemen van een cultuurparagraaf reeds bij monde van een bestuursdelegatie op bezoek bij de staatssecretaris van Buitenlandse Zaken P. Dankert op 5 juni 1990 (zie Neerlandia 1990-3, blz. 136) en bij de minister van WVC mevrouw H. d'Ancona op 9 oktober 1990.

Op 14 november bood het comité ‘Buitenlands cultureel beleid’ het manifest ‘Autonomie voor cultuur in Europa’ (zie Neerlandia 1990-5, blz. 219) aan de staatssecretaris aan en even later bracht een delegatie van het Algemeen-Nederlands Congres een bezoek aan de voorzitter van de Vlaamse regering G. Geens.

Gezamenlijke stap

Dit alles leidde tot een gezamenlijk Nederlands-Vlaamse stap tijdens de conferentie van Europese ministers van Cultuur op 19 november te Brussel. De Vlaamse Gemeenschapsminister van Cultuur P. Dewael diende samen met de Nederlandse minister van Cultuur mevrouw d'Ancona het plan in om het opnemen van een culturele paragraaf in het EG-verdrag nu te gaan aanpakken.

Met uitzondering van Engeland werd het voorstel door alle lidstaten aanvaard.

Op 14 en 15 december vond in Rome de Europese topconferentie plaats, waarop vooral gesproken werd over de uitbreiding van de economische gemeenschap tot een politieke en monetaire unie. Dit bood evenwel de gelegenheid ook enkele afspraken over de bevoegdheid op cultureel gebied te maken.

De conclusies van deze Europese Raad vermelden: ‘de instandhouding van de verscheidenheid van het Europese erfgoed en de bevordering van culturele uitwisseling en onderwijs’.

Komen de kleinere Europese talen en culturen hiermee voldoende aan hun trekken? Door de macht van het getal hebben de grotere talen en culturen een streepje voor. Dit zal met concrete afspraken gecompenseerd moeten worden. Ook deze conclusie leidt tot de wens dat Europees vastgelegd moet worden dat de culturele autonomie bij de lidstaten en de regio's berust, ongeveer zoals dat reeds intern in enkele gefederaliseerde landen is geregeld (Duitsland, België, Zwitserland). We moeten niet vergeten dat de Europese Gemeenschap een economische gemeenschap is, waardoor ook cultuur op een economische weegschaal gewogen zal worden. Aanwijzingen hiervoor zijn het verbod op de vaste boekenprijs en de media-richtlijn.

Cultuur en milieu

Ook uit een andere sector, het milieu, blijkt duidelijk het economische karakter van de aanpak en doelstellingen van de EG.

Dezelfde top van Rome stelt: ‘een betere bescherming van het milieu, teneinde een houdbare (economische) groei te waarborgen’

Milieu en cultuur wordt tekort gedaan indien deze sectoren louter economisch worden behandeld. Juist ten behoeve van de alom als doorslaggevend aangemerkte culturele pluriformiteit van Europa zal de bevoegdheid in culturele zaken zo ver mogelijk gedecentraliseerd naar de lidstaten en regio's toe geregeld moeten worden.

De gezamenlijke parlementen van de EG in Rome bijeen op 30 november 1990 hebben onomwonden voor een federaal Europa gekozen en geconcludeerd:

‘In de verdragen moet een speciaal artikel worden opgenomen over het cultureel beleid, waarin wordt bepaald dat de diversiteit en culturele rijkdom van de volkeren moeten worden geëerbiedigd.’

Dit kan alleen effectief gebeuren met het leggen van de culturele autonomie bij de lidstaten en de regio's. Ook de Interparlementaire Beneluxraad nam, op 1 december te Luxemburg bijeen een motie aan voor culturele zelfstandigheid der onderdelen.

De Nederlandse Tweede Kamer nam op 12 december jl. een motie aan die er bij de regering op aan dringt

[p. 10]

‘zich er voor in te zetten dat de beoogde culturele paragraaf in het Europees verdrag uitgaat van de primaire verantwoordelijkheid van de lidstaten, hun regio's en de desbetreffende maatschappelijke organisaties’ (CDA - PvdA - D66 - Groen Links).

Voldoende steun dus, zowel uit de Nederlanden als Europees. Blijft alleen te wensen dat er zo spoedig mogelijk werk van gemaakt wordt en dat onder het begrip regio ook grensoverschrijdende regio's, zoals het door de Taalunie geïnstitutionaliseerde Nederlandse taalgebied (Nederland en Vlaanderen) worden verstaan.

Het blijft echter behelpen indien de EG een louter economische gemeenschap blijft. In dat geval is vastlegging van de ‘Kulturhoheit’ van de lidstaten/regio's in een grondwet van een Europese federatie veruit te verkiezen.

Het Nederlands in de onderwijswet

Begin vorig jaar vroeg prof. mr. dr. A. Postma (CDA), lid van de Eerste Kamer der Staten-Generaal en lid van de Raad van Advies van het ANV aan minister-president R. Lubbers (zie Neerlandia 1990-1) of het niet tijd werd om het Nederlands bij wet (de grondwet) aan te wijzen als de officiële voertaal in bestuur, onderwijs en rechtspraak. Kort tevoren, in december 1989, had de minister van Onderwijs de universiteiten aangespoord meer colleges in het Engels te geven.

De minister-president beantwoordde de vraag, gesteld bij de begrotingsbehandeling van het ministerie van Algemene Zaken, niet onwelwillend en zou de suggestie met de vakministers bespreken. Daar het antwoord uitbleef werden de vragen op 4 november 1990 herhaald:

a. vastlegging in de (Grond)wet dat het Nederlands onderwijstaal, bestuurstaal en gerechtstaal is;

b. als uitvloeisel hiervan de indiening van een nota van wijziging op de WHW, zodat ten opzichte van het hoger onderwijs de positie van het Nederlands is veilig gesteld;

c. het ondernemen van actie teneinde op Europees niveau ondubbelzinnig vast te stellen dat de zogenaamde Kulturhoheit bij de deelstaten van de EEG berust.

Ook bij de begrotingsbehandeling van het ministerie van WVC in de Tweede Kamer der Staten-Generaal zijn op 6 december 1990 duidelijke vragen omtrent taal en cultuur gesteld:

Welke zijn, in het kader van het Nederlands voorzitterschap van de EG in 1991, de concrete voornemens met betrekking tot opneming van een culturele paragraaf in het Verdrag van Rome?

Zal in de toekomst de bevoegdheid op het terrein van taal en cultuur niet bij de EG berusten?

Blijft het Nederlands als officiële taal en werktaal op Europees niveau gehandhaafd?

Is de regering voorstander van het opnemen van een bepaling in de Grondwet, waarin staat dat de Nederlandse taal de taal van het openbaar bestuur in ons land in een verenigd Europa of Europese Politieke Unie zal blijven?

Namens de regering heeft de minister van WVC op 7 december 1990 daarop teleurstellend geantwoord: ‘De Regering ziet geen aanleiding voor het opnemen van een bepaling in de Grondwet, die zou strekken tot bescherming van de Nederlandse taal als de taal van het openbaar bestuur. De ontwikkelingen t.a.v. de Europese Gemeenschap wijzen er geenszins op, dat de Nederlandse taal niet alleen als taal van de overheid, maar ook als taal van de ingezetenen, bedreigd zou worden. Ook in een verenigd Europa of in een Europese Politieke Unie zal het Nederlands - maar dat geldt ook voor andere landstalen binnen de Gemeenschap - zijn plaats weten te houden.

In dit verband kan er nog op gewezen worden, dat de Gemeenschap zich ook de bescherming van minderheidstalen heeft aangetrokken: een handvest over minderheidstalen is in voorbereiding. Mede op basis daarvan kan worden geconcludeerd dat voor het voortbestaan van de Nederlandse taal al helemaal niet behoeft te worden gevreesd.’

Geen vastlegging in de Grondwet dus. Des te verheugender is het resultaat van het indienen van een motie door het lid van de Tweede Kamer mevrouw N. Ginjaar-Maas (VVD) bij de begrotingsbehandeling van het ministerie van Onderwijs. De motie ‘verzoekt de minister te bewerkstelligen dat in elke relevante onderwijswet de plaats van het Nederlands voldoende is vastgelegd’. Deze motie is kort voor het Kerstreces met algemene stemmen door de Kamer aangenomen. De minister, dr. ir. J.M.M. Ritzen, heeft geen voorbehoud gemaakt. Dit zou moeten betekenen dat we in de loop van het jaar een voorstel tot aanpassing van ‘elke relevante onderwijswet’ tegemoet mogen zien. Hiermee is dan de oproep van dezelfde minister aan de universiteiten om meer Engels te gebruiken tot normale verhoudingen teruggebracht. (JKN)