Neerlandia. Jaargang 94

[p. 219]

Verzoekschriften

A

Afgelopen zomer zonden 28 hoogleraren een open brief aan de Nederlandse en Vlaamse ministers van Onderwijs en Cultuur om te vragen of de bewindslieden stappen willen ondernemen om de wederzijdse vooroordelen uit de geschiedenisboekjes te laten verdwijnen.

Dergelijke actie is reeds jaren geleden ingezet tussen Duitsland enerzijds en Frankrijk en Polen anderzijds. Eveneens loopt reeds sinds jaren een soortgelijke inspanning in Europees verband. De misvattingen en vastgeroeste, dikwijls discriminerende stereotypen doen nog steeds opgeld. Met het oog op een nauwere Europese samenwerking is de overtuiging gegroeid dat waandenkbeelden over elkaar een zakelijke toenadering in de weg staan.

Dit geldt ook voor nauwere Nederlands-Vlaamse samenwerking die juist met betrekking tot de plaats van de Nederlandse taal en cultuur in het Europa van morgen van groot belang is. De 28 hoogleraren reageren met hun oproep op de onder studenten gehouden enquête eerder dit jaar (zie Neerlandia 1990 nr. 2, blz. 86).

Hieronder volgt de oproep die werd ondertekend door o.a. de gouverneur van de provincie Oost-Vlaanderen, tevens historicus H. Balthazar, pedagoog M. de Vroede, neerlandicus M. Janssens, ir. H. Pauwels, de voorzitster van de BRT mw. E. Witte en de historici W. Blockmans, H. de Schepper en A. Verhulst.

Oproep tot eenheid in verenigd Europa

Ondergetekenden roepen de heren Ministers van Onderwijs van Nederland en Vlaanderen dan ook op, om allereerst te doen wat de Duitse Bondsrepubliek met Polen en Frankrijk heeft gedaan: afspraken maken om wederzijds vooroordelen uit de geschiedenishandboeken te verwijderen.

Verder is het de hoogste tijd - 1992 nadert met rasse schreden - om tussen Nederland en Vlaanderen gemeenschappelijkheid na te streven in de leerstof niet alleen van de geschiedenis en de moedertaal, maar ook van de aardrijkskunde en de maatschappijleer. Zolang dit niet is gebeurd, kent men elkaar blijkbaar maar heel oppervlakkig, en ontbreken belangrijke elementen voor het gezamenlijk naar buiten treden ook. Pas wanneer vanuit een werkelijk gemeenschappelijke culturele achtergrond gedacht, gehandeld en opgetreden zal worden, zullen Nederland en Vlaanderen ophouden elkaars ‘eigen buitenland’ te zijn. Pas dan zullen zij, in het inmiddels Verenigd Europa, op volwaardige wijze de culturele plaats kunnen innemen - en niet alleen de culturele - waar een bevolking van ruim 20 miljoen Nederlandssprekenden in dat kader recht op heeft.

B

Een vijftal cultuurpolitici stelde dit najaar een adres aan de Nederlandse en Vlaamse regering op onder de titel

‘Autonomie voor cultuur in Europa’

In dit adres vraagt het comité en een groot aantal steun-betuigenden om een formele regeling van de cultuurautonomie van de Europese deelstaten, provincies, regio's of hoe zij verder ook mogen worden aangeduid. Dit zou kunnen gebeuren in een afzonderlijk verdrag, overeenkomst of in een toevoeging aan het Verdrag van Rome. Daarenboven valt te denken aan een Europees cultureel handvest in het kader van de Raad van Europa.

De tekst van het adres is hierbij afgedrukt. De initiatiefnemers zijn:

P. Beugels, beleidsadviseur, publicist, oud-lid Raad van Beheer van de NOS

Prof. dr. S.W. Couwenberg, hoogleraar staatsrecht, publicist en lid hoofdbestuur ANV

Prof. dr. H. Heestermans, hoofdredacteur Van Dale en redacteur Woordenboek der Nederlandse Taal

Prof. mr. D.H.M. Meeuwissen, hoogleraar rechtsfilosofie en vergelijkend staatsrecht

M. Mourik, dichter, publicist, oud-ambassadeur

Autonomie voor cultuur in Europa
I

De Europese Gemeenschap is in versneld tempo op weg naar een federale staatvorm doordat de lidstaten steeds meer elementen van hun nationale souvereiniteit over-dragen aan de gemeenschapsorganen.

Wij stellen evenwel vast dat de constitutionele voorzieningen voor een EG-Federatie nog zeer ontoereikend zijn. Niet alleen zijn de controle-bevoegdheden van het Europese Parlement volstrekt onvoldoende, er ontbreekt bovendien in dat Parlement een lichaam dat in elke federatie die die naam terecht draagt, de specifieke belangen van de delen van de federatie behartigt: van de deelstaten, provincies, kantons, of hoe zij verder worden aangeduid.

Wij stellen verder vast dat elke werkelijke federatie cultuurbeleid in engere of bredere zin heeft uitgezonderd van de bevoegdheden van de nieuwgevormde centrale regering. Hieraan ten grondslag ligt allereerst de erkenning van het autonome karakter van de onderscheiden culturen van de samengestelde delen, culturen die hun wortels diep in de geschiedenis hebben, en verder de erkenning dat verscheidenheid van cultuur op zichzelf een groot goed is als katalysator van beschaving. Wij vinden deze fundamentele uitgangspunten in onder meer de grondwetten van Duitsland, België, en Zwitserland.

In de EG ontbreekt tot dusverre elke formele erkenning van de noodzaak om de autonomie van de culturen van de

[p. 220]

lidstaten te vrijwaren. Men ziet integendeel dat er in belangrijke culturele sectoren maatregelen zijn getroffen of worden overwogen die, met voorbijgaan van het autonome karakter van de cultuur, ingrijpen in het culturele leven van de lidstaten. Dit geschiedt op grond van economische aspecten van wat in eerste aanleg of in zeer belangrijke mate culturele vraagstukken zijn. Voorbeelden: de vaste boekenprijs, het subsidiebestel op het terrein van de kunsten, grensoverschrijdende televisie.

Dat de Europese Raad, en met diens instemming de Europese Commissie, zich daarbij baseren op de Verdragen van Rome, die uitsluitend de economische samenwerking regelen, is meer dan een schoonheidsfout. Het is oneigenlijke toepassing van economische regelgeving op niet-economisch, of niet in eerste aanleg economisch, terrein.

II.

Wij zijn dan ook van oordeel dat het de hoogste tijd is dat de EG in een verdragstekst vastlegt dat de cultuur tot de souvereine bevoegdheid van de lidstaten behoort en derhalve uitgezonderd is en zal moeten blijven van centrale regelgeving door de Europese Gemeenschapsorganen. Het begrip cultuur hanteren wij hier in breder verband. Wij zijn dan ook van oordeel dat in ieder geval de volgende beleidsterreinen in beginsel tot de autonomie van de lidstaten moeten blijven behoren:

-	het binnenlandse cultuurbeleid. w.o. het stelsel van subsidies;
-	het buitenlands cultuurbeleid; dit zal uiteraard niet strijdig mogen zijn met een voorzien gemeenschappelijk algemeen buitenlands beleid;
-	het onderwijsbeleid;
-	het wetenschapsbeleid;
-	het mediabeleid.

Het bovenstaande sluit niet uit dat op de genoemde gebieden gemeenschapsactiviteiten plaats vinden. Die dienen echter hun rechtvaardiging te vinden in het belang van de Gemeenschap en als zodanig de goedkeuring van het Europese Parlement te dragen.

In een culturele verdragstekst zouden het fundamenteel autonome karakter van de cultuur, alsmede de handhaving en activering van culturele pluriformiteit, niet alleen op het nationale, maar ook op het regionale niveau, een prominente plaats moeten krijgen. Wat de activering van culturele pluriformiteit betreft zou onder meer gedacht kunnen worden aan het opleggen van een verplichting aan de grotere lidstaten om speciale maatregelen te treffen ter ondersteuning van de culturen van hun kleinere partners, die immers meer dan de grotere te lijden hebben van de nadelen van de beperktheid van hun eigen markt voor culturele goederen en diensten. Verder zou in een culturele verdragstekst ook moeten worden vastgelegd dat culturele goederen en diensten een karakter sui generis hebben, waardoor zij in beginsel niet onderworpen zijn aan de economische regelgeving van de Europese Gemeenschap.

III.

Wij zijn van oordeel dat de Intergouvernementele Conferentie over verdere politieke samenwerking, die in december 1990 plaatsvindt, een goed kader biedt voor het vastleggen van de beginselen van culturele pluriformiteit en de verdere uitwerking van deze beginselen. De vorm waarin dit gebeurt: een apart verdrag of een aparte overeenkomst, dan wel een toevoeging aan de Verdragen van Rome, is van minder belang dan de inhoud daarvan.

Wij zijn van oordeel dat het door ons bepleite initiatief het meeste effect zou hebben indien het door Nederland en de Vlaamse Gemeenschap te zamen zou worden genomen. Wij herinneren in dit verband aan de oprichting van een werkgroep van de Nederlandse en Vlaamse leden van het Europees Parlement, en de door die werkgroep opgestelde actiepunten, waaronder de uitbreiding van de Verdragen van Rome met een culturele ‘paragraaf’.

Wij zijn evenmin onkundig van het feit dat de Europese Commissie, op verzoek van de EG-Raad van Ministers van cultuur, een notitie heeft toegezegd over de beleidsruimte die nodig is voor het voeren van een eigen cultuurbeleid. Wij zijn evenwel van oordeel dat dit vraagstuk niet uitsluitend een zaak is van ministers van cultuur.

IV

De culturele betrekkingen tussen de EG-landen zijn niet de enige die de aandacht vragen. Niet alleen bestaan er al sinds jaar en dag min of meer intensieve culturele banden met de andere Westeuropese landen, maar ook vragen de Midden- en Oosteuropese landen met meer nadruk dan ooit tevoren om culturele samenwerking (in bredere zin) met Westeuropese landen. Het ligt voor de hand die bredere culturele samenwerking zoveel mogelijk te kanaliseren via de Raad van Europa, die op dat gebied al een rijke ervaring heeft (de Europese Culturele Conventie dateert van 1954) en ook constitutioneel daarvoor is toegerust.

Een EG-‘code’ als hierboven geschetst, zou naar onze mening een uitstekend uitgangspunt zijn voor een Europees Cultureel Handvest, in het kader van de Raad van Europa, waarin de genoemde beginselen zouden kunnen worden neergelegd. Een dergelijk handvest, mits ook van toepassing verklaard op ‘binnenstatelijke’ cultuurgemeenschappen, zou de angel kunnen halen uit de talloze etnische en culturele conflicten die in vele, niet alleen Midden- en Oosteuropese, maar ook Westeuropese landen (Frankrijk, Spanje, Groot-Brittannië) bestaan of dreigen te ontstaan. De EG zou op dit terrein een vruchtbare voorbeeldfunctie kunnen vervullen.

COMITÉ BUITENLANDS CULTUREEL BELEID

november 1990

[p. 221]

Engels als voertaal

Door moderne technologie is de wereld klein geworden. Afstanden schrompelen ineen. Internationalisering is het logische gevolg daarvan.

Deze internationalisering brengt een groeiende belangstelling voor het Engels met zich mee.

In Nederland blijkt dit uit een stijgend gebruik van het Engels in bedrijven en ondernemingen, aan middelbare scholen (de zgn. English streams) en in het hoger universitair en beroepsonderwijs.

Mede door aanmoediging van de minister van Onderwijs, de heer Ritzen, neemt het aantal colleges dat aan de universiteiten in het Engels gegeven wordt, snel toe. De universiteit van Amsterdam besloot eerder dit jaar een kwart van al haar colleges in het Engels te geven.

Het Algemeen-Nederlands Verbond ANV, de bijna 100-jarige vereniging ter bevordering van de Nederlandse taal en cultuur, schreef minister Ritzen een brief, waarvan de tekst werd afgedrukt in Neerlandia 1990-1.

Zoals uit deze opstelling moge blijken, keert het ANV zich niet tegen internationalisering of tegen het gebruik van het Engels als zodanig. Wèl vraagt het ANV aandacht voor de nadelige gevolgen van het ongeremd volgen van de genoemde ontwikkelingen.

Met prof. mr. A. Postma, lid van de Eerste Kamer der Staten-Generaal, vraagt het ANV zich af of het niet de hoogste tijd is om de Nederlandse taal wettelijk vast te leggen als de officiële van Nederland.

Het pleidooi van de heer Postma (CDA) verscheen in Neerlandia, het tijdschrift van het ANV, 94e jaargang, 1990 nr. 2.

Ook in de Tweede Kamer is inmiddels om wettelijke vastlegging, in de verschillende onderwijswetten, gevraagd door mevrouw drs. N. Ginjaar-Maas.

C

Dit najaar organiseerden het ANV en de VVB (Vlaamse Volksbeweging) de verzending van een verzoekschrift aan de ministers-president Lubbers en Geens over de toenemende verengelsing in het onderwijs.

De desbetreffende tekst luidt als volgt:

Aan de ministers-president van Nederland en Vlaanderen

Zeer geachte heren,

Wij schrijvers, hoofdredacteuren en publicisten uit Nederland en Vlaanderen maken ons ernstig zorgen over de toekomst van onze Nederlandse taal. Het Nederlands zal de Europese éénmaking niet als onze voertaal overleven indien het niet blijvend gevoed en gedragen wordt door het hoger en universitair onderwijs.

Wij zouden daarom willen vragen of de Nederlandse en Vlaamse regeringen maatregelen willen nemen om het Nederlands als voertaal van het hoger en universitair onderwijs te handhaven en indien nodig verplicht te stellen.

Met de meeste hoogachting,

ondertekenaars