Neerlandia. Jaargang 94

[p. 214]

Slotzitting 40ste Algemeen-Nederlands Congres

Toespraak van mevrouw H. d'Ancona, minister van WVC. (foto: Stichting ANC)

Op 22 september ll. vond te Brussel de slotzitting plaats van het 40ste Algemeen-Nederlands Congres. Congresvoorzitter Kees Middelhoff heette de ruim 500 deelnemers, waaronder Nederlandse en Vlaamse parlementsleden, van harte welkom. Naar zijn mening was het thema ‘Nederland en Vlaanderen samen in Europa’ medebepalend voor de grote opkomst.

Na woorden van hulde te hebben uitgesproken aan het adres van de heren Fayat en Vandaele gaf hij het woord aan de heer Gaston Geens, voorzitter van de Vlaamse regering. Deze onderstreepte allereerst de podiumfunctie van het ANC. Vervolgens refereerde hij aan de verklaring van de Nederlandse en Vlaamse leden van het Europees Parlement (zie Neerlandia 1990, nr. 3, blz. 126). Tegen deze achtergrond was hij van mening dat het nu tijd is het Cultureel Akkoord te actualiseren en het Taalunie-verdrag bij te sturen.

Sterk beklemtoonde hij dat het Europese integratieproces alleen kan slagen ‘als de cultuureigenheid van de onderscheiden bevolkingsgroepen ten volle wordt gewaardeerd en gevrijwaard’. Hij onderschreef dan ook de noodzakelijkheid van het opnemen van een cultuur- en onderwijsparagraaf in het EG-Verdrag.

Verder sprak hij als zijn mening uit dat Vlaanderen en Nederland hun internationale openheid moeten gebruiken om hun taal- en cultuuridentiteit te profileren. In dit kader merkte hij op dat Nederland en Vlaanderen in het ANC over een zeer dynamisch en efficiënt instrumentarium beschikken.

Daarna begon het congres aan het eigenlijke werk. Het leeuwedeel van het programma was gereserveerd voor de bijeenkomsten van de dertien werkgroepen die op deze dag voor het voetlicht traden. Door de grote deskundigheid die daarin schuilgaat, kon een brede waaier van aktuele zaken aan de orde gesteld worden. Het is ook binnen deze werkgroepen dat de resoluties zijn voorbereid, die ter bespreking aan de congresgangers werden voorgelegd.

Uitwisseling

In het licht van het vele rumoer, ontstaan naar aanleiding van de tekst die mw. drs. H. d'Ancona, minister van WVC in april ter gelegenheid van de Openingszitting één van haar ambtenaren had laten voorlezen, was het niet verwonderlijk dat met meer dan gewone belangstelling werd uitgezien naar haar toespraak. Zij begon met op te merken dat ‘er de ogen van een buitenlander voor nodig zijn om je bewust te worden van de aard van het volk waartoe je behoort’. Echter deze spiegel vangt vooral de verschillen; er ontstaan dan allerlei stereotiepen die een negatieve beeldvorming tot gevolg hebben. ‘Met name Nederlanders en Vlamingen houden elkaar daarin gevangen’, aldus de Nederlandse bewindsvrouw. In dit verband haalde ze het resultaat van enkele onderzoeken aan; die hebben aangetoond dat bij de jongeren de oude stereotiepen nauwelijks nog leven (zie elders in dit blad Open Brief aan ministers).

Zij stelde dat er vandaag sprake is van een zeer intensieve culturele uitwisseling. Hiermee wilde zij niet gezegd hebben dat er niets meer aan te klagen zou zijn. Naar haar mening moet men zich hoeden voor overdrijving en bedenken dat nu de tijd is aangebroken om de betrekkingen transparant te maken, zowel in historisch als in toekomstig perspectief.

Vanuit deze stelling ging mw. d'Ancona zeer nadrukkelijk in op de verschillen in politieke cultuur in Nederland en Vlaanderen. In Nederland was de staatsvorming halverwege de 17e eeuw al voltooid, terwijl die in Vlaanderen toen werd afgebroken. Het zou een paar eeuwen duren voordat daar de draad weer werd opgepakt. Intussen waren de Nederlanden uiteengevallen en had de Nederlandse cultuur zich ontwikkeld langs de lijnen van twee verschillende varianten.

Volgens mw. d'Ancona heeft dit geleid tot twee verschillende concepten van cultuurbeleid. In Nederland is de cultuurpolitiek gedepolitiseerd; in Vlaanderen is ze getekend door de ontvoogdingsstrijd. ‘Het gevoel dat taal de levende kern van een volk is, dat de taal het wezen van het culturele zelfbewustzijn van een volk is, leeft in Vlaanderen veel sterker dan in Nederland’.

Gevoelige snaar

Vervolgens stelde zij dat het Nederlandse volk geen hoge culturele eigendunk heeft. Zij was van mening dat ach-

[p. 215]

ter het air van zelfgenoegzaamheid een groot brok desinteresse schuil gaat. Zij ziet dit als oorzaak dat de Nederlander zich zo moeilijk kan voorstellen van welk levensbelang cultuur voor de Vlaming is.

Naar de mening van de bewindsvrouw ervaart men in Nederland eerst nu de dreiging die uitgaat van dominerende culturen, waardoor de waardering voor de eigen, nationale cultuur is toegenomen. Dit heeft het besef aangewakkerd dat Nederland en Vlaanderen in cultureel opzicht gemene zaak moeten maken.

In dit verband betreurde zij de gevolgen van haar apriltoespraak. Zij had ontdekt dat zij in Vlaanderen een gevoelige snaar op een zeer pijnlijke wijze had geraakt. Zij had echter niets anders willen zeggen dan dat zij bedenkingen had omtrent de versmelting van de twee varianten van de Nederlandse cultuur. Voor de onderbouwing van deze stelling beriep zij zich op uitlatingen van Jozef Deleu en prof. dr. S.W. Couwenberg. Zij stelde duidelijk dat in haar opvatting over de eigenheid van de varianten geen afwijzing van de gemeenschappelijkheid mocht worden beluisterd.

Zij sprak als haar overtuiging uit dat het afbreuk zou doen aan de rijkdom van de beide varianten als deze zouden versmelten tot wat zij noemde ‘een cultureel éénpansgerecht’. Tegelijkertijd beklemtoonde zij de betekenis van de culturele dialoog tussen Nederland en Vlaanderen; die vindt zijn voedingsbodem in een sterk gevoel van saamhorigheid. De beroering van de voorbije maanden was voor haar het bewijs dat dit gevoel er wel degelijk is. ‘Dat is dan in ieder geval de positieve kant van de discussie die ik’, aldus de bewindsvrouw, ‘onbedoeld heb aangewakkerd’. En zo kwam zij tot de slotsom ‘dat culturele openheid eenvoudig niet zonder zelfrespect kan. Het argument voor een zelfbewust besef van culturele solidariteit tussen Vlaanderen en Nederland ligt in de toekomst. De toekomst waarin de Vlamingen en de Nederlanders hun gemeenschappelijke cultuurbeleving kunnen en ook moéten reanimeren tot een levende realiteit in het Europa van morgen’.

Een hoogopklaterend, welgemeend applaus was het antwoord van de congresgangers op haar ontwapenend betoog. Terecht prees de voorzitter de moed van de bewindsvrouw om op de gerezen misverstanden in te gaan in een poging deze uit de weg te ruimen.

Cultuurparagraaf

Vervolgens kreeg de Vlaamse Gemeenschapsminister van Cultuur, de heer Patrick Dewael het woord. Hij begon

Toespraak van de heer P. Dewael, minister van Cultuur. Achter de tafel: mevrouw H. d'Ancona, de heer K. Middelhoff, congresvoorzitter, en de heer R. Piryns, algemeen voorzitter ANC. (foto: Stichting ANC)

met op te merken dat het congresthema ‘Nederland en Vlaanderen samen in Europa’ door de breed uitgesmeerde gedachtenwisseling in de pers algemene bekendheid had gekregen. Deze discussie had hem zeer verheugd: polemiek leidt tot botsing en daaruit groeien nieuwe inzichten. Wel had hij moeten vaststellen dat weinig concrete oplossingen waren aangedragen. Hij deed dan ook een beroep op de congresgangers concreet te zijn als het gaat over het aftasten van vormen van intensievere samenwerking en integratie.

Tegen deze achtergrond ging hij in op de vragen ‘Integratie of samenwerking?’ en ‘Taal- of cultuurgemeenschap?’ Naar zijn overtuiging is het binnen de nederlandstalige context heel goed mogelijk met een gemeenschappelijk kader van regelgeving, beleid en steunmaatregelen toch de verscheidenheid tenvolle te ontplooien. In dit verband onderstreepte hij de grote betekenis van het Taalunieverdrag.

Verder stelde de heer Dewael dat concrete behoeften vervuld moeten worden. Eén van de zaken is het ijveren voor het opnemen van een cultuurparagraaf in het EG-Verdrag. Daarin moet de niet-materiële waarde van cultuur onderstreept en het recht toegekend worden van het voeren van een eigen beleid door de lidstaten om zo de culturele verscheidenheid te garanderen. In dit verband herinnerde hij aan de woorden van Denis de Rougemont ‘zij verenigden zich om verschillend te blijven.’ Deze woorden hadden betrekking op de Zwitserse kantons, maar naar de mening van minister Dewael gelden ze evenzeer voor Europa.

Het slotwoord was voor rekening van dr. Remi Piryns, de algemeen voorzitter van het ANC. Hij stelde in alle duidelijkheid, dat de discussie in de pers had aangetoond, dat er grote behoefte is aan een gezamenlijk buitenlands cultureel beleid. In het geheel van de ophanden zijnde Europees integratie zullen de Nederlanden samen hun weg moeten vinden. Dat is de opdracht die door dit congres de beleidsverantwoordelijken in handen wordt gelegd. Tegen deze achtergrond moet zijn pleidooi voor het vestigen te Brussel van een Europese Stichting voor de Nederlandse Cultuur gezien worden; het zal kunnen fungeren als een speerpunt voor het ontwikkelen van een gemeenschappelijk Nederlands-Vlaams cultuurbeleid en als contactcentrum met Europa. In dit verband onderstreepte de heer Piryns het testament van Johan Fleerackers, toen deze in zijn laatste rede uitsprak: ‘Te Brussel wordt over onze toekomst beslist’.

Marten HEIDA