Neerlandia. Jaargang 94

[p. 116]

Algemeen-Nederlandse Kroniek

Nederland en Vlaanderen samen in Europa

Openingszitting 40-ste Algemeen-Nederlands Congres

‘Lotgenoten zijn getroffen die elkaar bewenen en troosten, steun zoeken bij anderen, maar berusten in hun lot om zich uiteindelijk te schikken in andermans pikorde. Bondgenoten zijn zij, die in het volle besef van hun eigen kracht de wil en de moed hebben om samen met gelijkaardigen positie te kiezen en op te komen voor hun gemeenschappelijk belang. Congresleden, laten wij bondgenoten zijn, wij Vlamingen en Nederlanders. Het is de enige garantie voor continuïteit van de discussie én van de cultuur’.

Met deze apotheose-achtige slotzinnen sprak Paul Beugels, oud-commissaris Educatieve en Culturele zaken van de NOS en lid van het Hoofdbestuur van het ANC tot het hart van de verzamelde ‘parochianen’. Hij vertolkte wat onder hen leefde. En dat lieten ze duidelijk horen, getuige het hoog opklaterend en lang aanhoudend applaus.

De openingszitting van het 40ste Algemeen-Nederlands Congres stond onder leiding van Kees Middelhoff.

In zijn openingswoord stond hij stil bij de traditie van de congressen. Uiteraard hebben ze een 20ste eeuwse inhoud gekregen. Hij zette het congresthema af tegen het omwentelingsproces dat zich op dit ogenblik in Europa voltrekt.

Hij zag het als de taak van de Nederlanden aan het huidige proces een bijdrage te leveren, niet door zich defensief op te stellen, maar in het bewustzijn van in gezamenlijkheid (Nederland en Vlaanderen) de uitdaging aan te gaan. Tot slot richtte hij zich tot mevrouw Fleerackers. In sobere, maar gevoelvolle woorden herdacht hij op deze wijze het overlijden in maart 1989 van de voortrekker en inspirator op het Nederland-Vlaamse integratievlak Johan Fleerackers.

Taalunie in Europees perspectief

Als eerste spreker kreeg de heer Coens, gemeenschapsminister van Onderwijs het woord. Hij sprak het Congres toe in zijn functie van Voorzitter van het Comité van Ministers van de Nederlandse Taalunie. Hij wees erop dat de overheid veel dank verschuldigd is aan de particuliere organisaties in hun rol als aanjagers.

In dit verband herinnerde hij aan het in 1980 gesloten Taalunieverdrag. Dit getuigde van visie met betrekking tot het belang van de eenheid van de Nederlandse taal in het eenwordend Europa. ‘Deze eenwording zal de Vlaamse en Nederlandse overheid ertoe dwingen’, aldus de heer Coens, ‘zich te bezinnen op het nemen van maatregelen die niet alleen de bevordering van de Nederlandse taal en

Opzienbarende afwezigheid
De Nederlandse minister van Cultuur, mevrouw H. D'Ancona, heeft voor veel opschudding gezorgd door een aanvankelijke toezegging om het 40-ste Algemeen-Nederlands Congres toe te spreken ‘om agenda-technische redenen’ niet na te komen. Weliswaar liet zij haar tekst door een ambtenaar voorlezen, maar haar afwezigheid contrasteerde sterk met de aanwezigheid van de Vlaamse ministers voor Cultuur, Dewael, en voor Onderwijs, Coens, alsmede Europees commissaris Van Miert.
Ook de inhoud van haar tekst contrasteerde sterk: wèl vol van de gedachte der Europese integratie, maar aan de culturele integratie van Nederland en Vlaanderen kan niet gedacht worden, volgens de ambtelijke tekst.
Juist met het oog op die Europese integratie heeft Nederland bij de behartiging van zijn belangen op het gebied van taal en cultuur die bondgenoot die Vlaanderen is nodig. Vlaamse autonomie en de organen van de Nederlandse Taalunie vergemakkelijken de samenwerking.
Staatssecretaris van Buitenlandse Zaken Van der Linden en minister-president Lubbers hebben die onderkend en duidelijk gemaakt op de ANV-conferenties ‘De Nederlanden en Nu’ van 1988 en 1989. Waar is Neerlands buitenlands cultureel beleid?
Waar is een consequent Nederlands buitenlands beleid t.a.v. taal en cultuur?
Bewindslieden in het Zuiden begrijpen beter wat er voor de Nederlandse taal en cultuur op het spel staat. Het Nederlandse belang wordt niet gediend met vrijblijvend internationalisme.

cultuur beogen, maar evenzeer de bescherming van deze waarden’. Tegen deze achtergrond stelde hij dat de moed moet worden opgebracht een waarde-oordeel over de voorbije tien jaar Taalunie-beleid uit te spreken om zo zich des te slagvaardiger op te stellen voor de toekomst.

De Nederlandse cultuur en 1992

Met meer dan gewone belangstelling was uitgezien naar de toespraak van de Nederlandse bewindsvrouw van WVC, mevrouw H. d'Ancona. Helaas was ze om ‘agendatechnische’ redenen niet aanwezig. In haar plaats werd het woord gevoerd door het hoofd directie Kunsten van haar Ministerie, de heer W.S. van Heusden. Deze begon met op te merken dat de Europese Commis-

[p. 117]

Openingszitting 40ste Algemeen Nederlands Congres (28 april 1990, Brussel).
V.l.n.r.: W.S. Van Heusden, directeur Kunsten WVC (vervangt minister d'Ancona); K. Van Miert, Europees Commissaris; D. Coens, minister van Onderwijs; K. Middelhoff, hoofdbestuurslid ANC en Congresvoorzitter; P. Beugels, oud-commissaris NOS en bestuurslid ANC; R. Piryns, algemeen voorzitter ANC.
(foto Dann, Brussel).

sie indertijd 1992 had genoemd als jaar van de verwerkelijking van de Europese Interne Markt om aan het integratieproces een grotere versnelling te geven. Gebleken is dat dit proces ook vragen heeft opgeroepen, waaronder die met betrekking tot het overleven van nationale en regionale culturele identiteit en het daarbij behorend cultuurbesef.

Het Ministerie van WVC heeft opdracht gegeven een onderzoek in te stellen naar de mogelijke consequenties van de Europese eenwording voor de culturele sector.

In dit verband beklemtoonde de spreker de samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen, tegelijktertijd plaatste hij evenwel vraagtekens bij het integratiegebeuren. Nederland en Vlaanderen vormen weliswaar een taalgemeenschap, maar daarmee wil niet gezegd zijn dat er dan ook sprake is van cultuurgemeenschap. Deze stellingname werd verdedigd onder verwijzing naar het veelvormige culturele patroon in Europa.

In een directe reactie liet voorzitter Middelhoff duidelijk doorklinken dat hij op zijn beurt vraagtekens zette bij de afwijzing van de Nederlands-Vlaamse integratie, temeer daar de spreker de integratie in Europees verband op een niet mis te verstane wijze had onderstreept.

Lotgenoten of bondgenoten?

Nadat het Achilles-Trio de ontstemming door verstrooiende klanken wat had doen wegebben, kreeg de heer Paul Beugels het woord. Hij begon met te stellen ‘dat er eindelijk weer een publiek en politiek debat over cultuur in beschaafde heftigheid is ontbrand’. Hij had dat als bemoedigend ervaren. Tegen deze achtergrond betoogde hij dat ‘het Europa der Culturen, dat bestaat bij de gratie van nationale en regionale culturen, behoefte heeft aan een strategische en offensieve aanpak, die trefzeker is’. In deze samenhang onderstreepte hij het belang van een hechte samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen. Helaas is het tot op heden teveel bij gepraat gebleven dat een oogst aan beloften heeft opgeleverd die echter weinig werkelijkheidswaarde bezaten. Als schrijnend voorbeeld noemde hij het ontbreken van een passage over deze vorm van samenwerking in zowel het regeeraccoord als in de regeringsverklaring van het derde door Lubbers gevormde kabinet. Schrijnend, omdat ze zo afsteekt tegen de door Lubbers vorig jaar tijdens de ANV-Conferentie ‘De Nederlanden Nu’ in Brussel uitgesproken woorden: ‘lk pak de handschoen op; we gaan met elkaar aan de slag’. Naar de mening van de spreker is Lubbers blijkbaar op de terugreis ergens tussen Brussel en Den Haag deze handschoen kwijtgeraakt.

Intussen wijzen tal van particuliere initiatieven op een toenemende verstandhouding tussen Nederland en Vlaanderen ‘Dit geheel kan uitmonden’, aldus de heer Beugels, ‘in een cultuurpolitieke coalitie, die echter wel moet steunen op een gemeenschappelijk beleid van beide regeringen’.

Tegen deze achtergrond formuleerde hij een aantal voorwaarden voor een gemeenschappelijk buitenlands cultuurbeleid. Naar zijn mening moet er een nieuw Cultureel Akkoord Nederland-Vlaanderen komen. En ook het Taalunieverdrag, wil het berekend zijn op de toekomstige ontwikkelingen, is aan herziening toe. Verder vereist een gemeenschappelijk optreden in andere landen wijziging van de afzonderlijke culturele accoorden met die landen. Wat de uitstraling van de Nederlandse cultuur betreft moeten in de tien hoofdsteden van de overige EG-landen

[p. 118]

Openingszitting 40ste Algemeen Nederlands Congres (28 april 1990). De heer J. de Graeve overhandigt bloemen aan mevr. A. Fleerackers.
Verder op de foto v.l.n.r.: V. Anciaux, staatssecretaris van het Brusselse Gewest; H. Fayat, ere-voorzitter ANC; L. Vanvelthoven, voorzitter Vlaamse Raad; P. Dewael, minister van Cultuur.
(Foto Dann, Brussel).

Nederlands-Vlaamse cultuurhuizen gevestigd worden. Met betrekking tot het financiële aspect stelde de heer Beugels dat het vooral een kwestie van prioriteit is; door de beschikbare geldmiddelen te herschikken komt men naar zijn overtuiging al een heel eind. En zo kwam hij ter afsluiting tot de apotheose-achtige volzinnen, waarmee ik deze bijdrage heb geopend.

Het Europees perspectief

Al had de Europese Commissaris Karel van Miert in de haast zijn toespraak vergeten, de inhoud van zijn improvisatie liet aan duidelijkheid niets te wensen over. Hij begon met op te merken dat er in Europa op basis van wederzijds respect iets nieuws wordt opgebouwd. De oude vijandbeelden hebben moeten plaats maken voor samenwerking. De kans dat dat uitgangspunt verloren gaat is in het Europa van de 12 aanzienlijk kleiner dan in dat van de zes; het Franse overwicht heeft plaats gemaakt voor evenwicht. En dat biedt meer ruimte voor kleinere talen.

Vervolgens sprak hij over de paradox dat Europa zich niet met cultuur moet bezighouden en door de ontwikkelingen gedwongen wordt dat juist wel te doen. Hij pleitte voor opneming van beginselen in de Europese Verdragen met betrekking tot de bescherming van de culturele verscheidenheid. Als er op dit terrein geen maatregelen getroffen worden, dan is het gevaar groot van verplettering door de stoomwals van de economie. Men zal zich moeten bezinnen op het opstellen van positief-discriminerende richtlijnen. Wat geldt voor regionaal beleid moet ook toegepast kunnen worden op het culturele vlak. Ook hij onderstreepte een offensieve opstelling; die bood naar zijn mening de beste perspectieven voor de toekomst. Tenslotte riep hij Nederland en Vlaanderen op met betrekking tot de uitdaging die hierin schuil gaat de krachten te bundelen.

Openingszitting is startschot

De rol van de laatste spreker was toebedeeld aan de algemeen-voorzitter van het Algemeen-Nederlands Congres, de heer Remi Piryns: ‘We zullen Europa aaneen moeten laten groeien langs de binnengrenzen’.

Voor het vinden van oplossingen voor knelpunten tussen Nederland en Vlaanderen beschouwde hij deze openingszitting als het startschot. De werkgroepen zullen zich daar de komende maanden op moeten beraden. Verwachtingsvol wordt uitgekeken naar het resultaat van dit bezinningswerk dat op de slotzitting in september vertaald zal dienen te worden in resoluties.

Marten Heida