Neerlandia. Jaargang 94

[p. 72]

Algemeen-Nederlandse Kroniek

Taal en letteren

Taalraadsman voor Vlaamse raad

De voorzitter van de Vlaamse Raad, het Vlaamse parlement, de heer L. Vanvelthoven, heeft ten behoeve van een zuiver taalgebruik een taal-raadsman aangesteld. Honderdvijftig jaar tweetaligheld en het feit dat de leden van de Vlaamse Raad ook Belgisch parlementslid zijn, brengen nog steeds veel gallicismen met zich mee. Wanneer teksten, bijvoorbeeld voorstellen voor decreet (wetsvoorstellen), worden ingediend, gaat de concept-tekst eerst naar de taaladviseur.

AKO-literatuurprijzen 1990

De AKO (Amsterdamse Kiosk Onderneming)-literatuurprijs 1990 zal dit jaar, voor de vierde keer, worden toegekend op 17 mei a.s. aan een van de zes genomineerden. Hieronder is wederom een Vlaamse. Vorig jaar werd de prijs, groot fl. 50.000,-, gewonnen door Brigitte Raskin voor haar boek Het Koekoeksjong. De thans in aanmerking komende schrijvers zijn: Christine d'Haen voor haar boek met persoonlijke herinneringen ‘Zwarte Sneeuw’, Gerrit Komrij met ‘Humeuren en temperamenten’, Louis Ferron met ‘Karelische Nachten’ Atte Jongstra met ‘De psychologie van de Zwavel’, Joost Niemöller met ‘Wraak’ en Frans Pointl met ‘De Kip die over de Soep vloog’.

De taalwet omzeild?

Op 22 maart jl. werden in de Vlaamse Raad (door mevrouw Maes) vragen gesteld over het geven van Franse les aan kleuters in Overpelt. Deze lessen worden gegeven in de speeltijd en dus binnen de officiële schooltijd.

De Gemeenschapsminister van onderwijs, de heer Coens, antwoordde als volgt:

‘Het experiment wordt blijkbaar uitgebreid tot andere gemeenten. Indien het gaat om naschoolse activiteiten en met toelating van de ouders is het een zaak van de betrokkenen. Indien er echter lestijden worden gebruikt zal ik onmiddellijk vragen het experiment stop te zetten. Hiervoor zal een onderzoek worden ingesteld.

Talenkennis is meer dan ooit belangrijk, maar stoelt op een fundamentele kennis van de moedertaal. Vandaar dat wij er moeten op toezien dat deze moedertaal de aandacht krijgt die ze verdient.’

Taalzuiverheid

De vereniging ‘De wakkere burger’ heeft van het Belgische ministerie van Binnenlandse Zaken in het kader van de campagne ‘Openbaarheid van bestuur’ de opdracht gekregen deze campagne op haar resultaat te onderzoeken. Overheidspersoneel dient al te ambtelijk taalgebruik te vermijden, wil de burger bereikt worden. In schriftelijk contact met de burger schermt de overheid met vaktermen, ‘dure’ en bastaardwoorden, met abstracte begrippen en afkortingen alsmede een opgeblazen stijl en nog steeds voorkomende gallicismen. Het jongste nummer van het gelijknamige blad bevat een lijst met aanbevelingen ter verbetering van de kwaliteit van de gebezigde taal.

Hella Haasse vertaald

De roman Het Woud der Verwachting van Hella Haasse werd veertig jaar na verschijnen in het Engels uitgegeven. De grootse historische roman vertelt het lot van vier huizen die aanspraak maken op de Franse troon tijdens de Honderdjarige Oorlog. In het centrum staat de dichter Charles d'Orléans met zijn onvrijwillige machtspositie, zijn lijden en zijn verlossing.

In de Amerikaanse pers wordt het ‘meesterwerk’ in de vertaling van Lewis C. Kaplan geestdriftig verwelkomd. ‘Haasses panorama toont ons hoe grote gebeurtenissen ervaren worden door geloofwaardige menselijke karakters,’ schreef USA Today. Het boek wordt uitgegeven door Academy in Chicago.

Nieuw ‘Groen boekje’

De ‘Woordenlijst van de Nederlandse taal’, in de wandeling ‘het groene boekje’ genoemd, is in een herziene en bijgewerkte uitgave verschenen bij de SDU in Den Haag. Het boekje is aanmerkelijk dikker dan het oude. Er zijn dan ook 30.000 woorden meer geregistreerd. De zogenaamde voorkeurspelling is afzonderlijk opgenomen.

Hoewel het groene boekje in de praktijk normatief is voor het taalgebruik in Nederland en Vlaanderen, hebben de beide ministers van onderwijs en de Nederlandse Taalunie zich van deelname aan de presentatie onthouden, om betrokkenheid bij de spelling, vooruitlopend op een officiële spellingshervorming, te vermijden.

Amor librorum

Eind februari werd de stichting Amor Librorum opgericht door het Nederlands antiquariaat, het Museum van het Boek en de wetenschappelijke bibliotheken. Belangrijkste doelstel-

[p. 73]

ling is het behoud voor Nederland van oude en bijzondere boeken, die tot nu toe om allerlei redenen dikwijls naar het buitenland verdwijnen. Een van de oorzaken daarvan is het sterk verlaagde bedrag aan aankoopsubsidies voor de Nederlandse bibliotheken, waaronder de wetenschappelijke. De stichting gaat zich toeleggen op fondsenwerving, zodat gelden beschikbaar komen om op veilingen aankopen te kunnen doen. Zo komen in mei de handschriften van de dichter Gerrit Achterberg in Haarlem op de veiling voor ongeveer 90.000 gulden.

Ter vergelijking: het Museum voor het Boek ontvangt t.b.v. aankopen jaarlijks 50.000 gulden, een bedrag dat sinds 1975 onveranderd is gebleven.

Ambtenaren van de Kreis Borken leren Nederlands

Het bestuur van de Kreis Borken wordt zich de laatste jaren in toenemende mate van bewust van de ligging van deze streek ten opzichte van het aangrenzende deel van Nederland. Immers steeds meer moet er in het raam van de ophanden zijnde ontgrenzing van Europa worden samengewerkt met de buurgewesten in Nederland. Wil hier echter sprake kunnen zijn van een duurzame en toekomstgerichte samenwerking, dan kan de ‘taalliefde’ niet blijvend van één kant komen. Vandaar dat het Kreisbestuur zijn ambtenaren in de gelegenheid heeft gesteld een cursus Nederlands te volgen.

Inmiddels is het eerste twintigtal ambtenaren op dit aanbod ingegaan; ze proberen met behulp van het leerboek ‘Nederlands voor Duitsers’ zich onze taal eigen te maken of de kennis ervan te vergroten. Uiteraard worden ze daarbij niet aan hun lot overgelaten, begeleid als ze worden door de Nederlandse lerares Diny Rudde die in Borken werkzaam is bij het onderwijs aan volwassenen.

Door de deelnemers aan deze cursus, die van harte wordt aanbevolen door het bestuur van de Euregio die Westmunsterland, Graafschap Bentheim, Twente en de Achterhoek omvat, moet een deel van hun tijd worden opgeofferd. De lessen worden namelijk gedurende een dertigtal avonden van ieder twee uur aansluitend aan de dagtaak gegeven.

Marten HEIDA

Tweetaligheid in Gronau

De Fridtjof Nansen Realschule in het Duitse Gronau (bij Enschede) is de eerste middelbare school die, naast onderwijs in het vak Nederlands, ook andere vakken in het Nederlands geeft. Dit schooljaar is men begonnen de aardrijkskunde-lessen voor diegenen die ook Nederlands in hun pakket hebben, in het Nederlands te geven. In het schooljaar 1990-1991 komt daar het vak geschiedenis bij en vanaf 1991-1992 ook nog maatschappijleer. Het is de bedoeling de scholieren die Nederlands hebben gekozen tot tweetaligheid op te leiden. De school vervult een modelfunctie. Ruim 60% van de leerlingen koos dit schooljaar voor het Nederlands.

Monica van Paemel in Groningen

De Vlaamse schrijfster Monica van Paemel zal in oktober en november 1990 enkele openbare colleges en werkcolleges voor studenten geven aan de Rijksuniversiteit van Groningen.

Nieuwpoort op de bres voor Frans-Vlaanderen

Dit voorjaar, om precies te zijn van 5 t/m 22 april werd in het West-Vlaamse stadje Nieuwpoort voor de 16e keer een Frans-Vlaamse Veertiendaagse ingericht. Deze keer gebeurde het in nauwe samenwerking met het stadsbestuur van Grevelingen (Gravelines). Een uitgebreid programma stond er borg voor dat een ieder aan zijn trekken kon komen.

Het inrichten van dit jaarlijks terugkerend gebeuren heeft zeer bijgedragen tot het ‘slechten’ van de grens tussen West- en Frans-Vlaanderen. Daarvan legt de onlangs verschenen brochure, waarin de verslagen van 1982 t/m 1988 zijn gebundeld, een niet te weerspreken getuigenis af.

Duidelijk blijkt er ook uit dat de ‘Nieuwpoortse Werkgroep voor Frans-Vlaanderen’ in de loop van de voorbije jaren enorm veel werk verzet heeft. Elk jaar opnieuw moest er dan toch maar weer een programma opgezet worden waar de zekerheid van het welslagen ingebouwd zat. Uiteraard zullen teleurstellingen hun niet bespaard gebleven zijn; maar wanneer ik deze verslagbundel doorlees, dan kan ik er alleen maar bewondering voor hebben dat men zich daardoor niet heeft laten ontmoedigen. Wie deugdelijk geïnformeerd wil worden over een daadwerkelijke inzet voor Frans-Vlaanderen kan dan ook om deze brochure niet heen.

Marten HEIDA

Nieuwpoort en de Frans-Vlaamse Veertiendaagse van 1982 t/m 1988; 78 blz.

Besteladres: Dienst Toerisme en Cultuur, Marktplein 7, B-8450 Nieuwpoort.

[p. 74]

Studierichting Fries aan VU

Einde-september 1989 ging bij het gebouw van de Amsterdamse Vrije Universiteit, waar de studierichting Fries gehuisvest is, de vlag uit; de Friese wel te verstaan. Dat was ter gelegenheid van de viering van het veertigjarig jubileum van deze studierichting aan deze instelling voor hoger onderwijs. Gaat het met de erkenning van de Friese taal in het dagelijks leven nogal moeizaam, op het universitaire vlak is deze getuige dit jubileum al lang een feit.

Door velen wordt Fries spreken niet op prijs gesteld. Dat het Fries, net als het Bretons, Welsh, Catalaans en Baskisch, deel uitmaakt van de in Europa gesproken minderheidstalen, wil men niet aannemen.

De universitaire erkenning is voor de status van het Fries erg belangrijk geweest, al zijn daarmee de bestaande vooroordelen nog steeds de wereld niet uitgewerkt. Dat is mee een gevolg van het feit dat het Fries geen onoverkomelijke moeilijkheden oplevert bij het aanleren; bovendien wordt men in Friesland overal verstaan als je Nederlands spreekt.

Dat in 1949 de studierichting-Fries aan deze universiteit werd ingesteld, is te danken geweest aan de inzet van een groep jonge radikale Friezen. En hun achterban zorgde ervoor dat de daarvoor benodigde gelden beschikbaar kwamen. Zowel het ene als het andere getuigt van idealisme en doorzettingsvermogen.

Uiteraard is het aantal studenten nooit groot geweest, maar de laatste jaren begint men zich zorgen te maken, getuige als men is van een zeker afkalvingsproces. Dat hangt nauw samen met het ‘studerennieuwe-stijl’; de studenten mogen minder lang over hun opleiding doen en nemen bij voorkeur ‘zware’ bijvakken om hun diploma zo waardevol mogelijk te maken.

Daar staat tegenover dat de jonge mensen die zich wel voor deze studierichting inschrijven bijzonder gemotiveerd zijn. Het taalgebied mag dan klein zijn, dat wil niet zeggen dat daarom hun mogelijkheden ook beperkt zouden zijn. Allereerst zijn daar de scholen in Friesland waar men terecht kan. En verder is er de mogelijkheid om ingeschakeld te worden bij het onderzoekswerk van de Fryske Akademy of men kan aan de slag bij de provincie of gemeente. Deze instanties hebben graag mensen in dienst die kennis hebben van de provincie én de taal.

Marten HEIDA

Fries als officiële taal

De commissie Friese taal, die in 1981 werd ingesteld door de ministers van Binnenlandse Zaken en Justitie heeft advies uitgebracht dat heeft geleid tot bestuursafspraken tussen Gedeputeerde Staten van Friesland en de ministers van Binnenlandse Zaken, Justitie, O & W en WVC om verder inhoud te geven aan het Fries als officiële taal in bestuur en rechtspraak.

Voor deze laatste sector is onlangs een vervolgcommissie geïnstalleerd om speciaal gebruik van het Fries in het rechtsverkeer te behandelen.

Minister Hirsch Ballin van Justitie is van mening dat in bestuur en rechtspraak in Friesland gestreefd kan worden naar zoveel mogelijk gebruik van de Friese taal en een eigen juridische traditie. Wèl bestaat er een groot verschil tussen de mondelinge en de schriftelijke taalvaardigheid van de burgers. Ongeveer 95% van de bevolking kan het Fries verstaan, tegenover de 75% die het ook kan spreken. Fries lezen kost meer moeite: 65% begrijpt geschreven Fries. De schrijfvaardigheid is nog minder: 10% van de bevolking in Friesland kan Fries schrijven. Deze percentages gelden grofweg ook voor de ambtenaren die in Friesland werken, met het verschil dat ambtenaren beter scoren met leesvaardigheid (72%) en minder goed met spreekvaardigheid (62%). Slechts 12% van de ambtenaren kan Fries schrijven.

Invoering van het Fries dient met deze feiten rekening te houden, hetgeen betekent dat in sommige sectoren tweetaligheid de voorkeur verdient boven ééntalig Fries.