Neerlandia. Jaargang 93

[p. 129]

De toekomst van onze taal wordt in Brussel bepaald

Op 11 maart jl. overleed, totaal onverwacht, mr. Johan FLEERACKERS, alom bekend en gerespecteerd in Noord en Zuid. Neerlandia wijdde een In Memoriam aan hem in het vorige nummer.
Kort voor zijn overlijden sprak de heer Fleerackers tijdens een bijeenkomst van de Nederlandse Maatschappij voor Nijverheid en Handel te Wassenaar een opmerkelijke rede uit over de positie van de Nederlandse taal in het toekomstige Europa.
De redactie is mevrouw Fleerackers-Ruys zeer erkentelijk voor haar toestemming om deze belangrijke uiteenzetting, mede als eerbetoon, hier te publiceren.

Volgens ramingen van de Académie Française worden over de hele wereld 2.796 talen gesproken; als men ook rekening houdt met de dialecten bestaan er wellicht meer dan 10.000.

De retorische vraag of het Nederlands na 1992 overeind blijft zal, neem ik aan, economen en zakenlui over het algemeen maar matig boeien. Succes in zaken is vaak het resultaat van goede communicatie; de taal in de zakenwereld is slechts een nuttig instrument voor zover die noodzakelijk is in de communicatie; zij is nooit een doel op zichzelf. In het bedrijfsleven en vooral in de internationale handel is de taalverscheidenheid vaak een hinderlijke last, een bron van misverstanden, van verkeerd geïnterpreteerde contracten en van onvermijdelijke, onproduktieve kosten gemaakt voor tolken en vertalers.

Dat is niet onjuist. Van de 12.000 Europese ambtenaren in Brussel, Luxemburg en Straatsburg is er bijna 1/3 aangeworven als gevolg van de Europese veeltaligheid; met één Europese voertaal zou de E.G. het op één slag met 1/3 minder ambtenaren kunnen stellen. De verleiding is dus groot om acht van de negen werktalen van de E.G. overboord te gooien.

Talen in de E.G.

Een ambtelijke werkgroep in de E.G. is al jaren doende met het zoeken van een pragmatische oplossing voor het veeltalenprobleem in de Europese Gemeenschap. Het Verdrag van Rome zet de negen landstalen op voet van gelijkheid. Alle diplomatieke inspanningen ten spijt is geen van de partners geneigd de eigen landstaal te offeren op het altaar van de economische efficiency.

Voorlopig is er windstilte rond de E.G.-werkgroep die een praktische oplossing moet uitdenken voor de veeltaligheid. Het laatste voorstel uitgaande van een stugge Deense vertegenwoordiger is stiekem van de tafel geveegd. Het zijn inderdaad de Denen die, meer nog dan de Vlamingen, het hardnekkigst op hun taalprerogatieven zijn gesteld, ook al vertegenwoordigen ze met 3,5 miljoen de kleinste taalgroep van de negen. De Denen hadden een bijzonder inventieve oplossing uitgedokterd, die ze, toen de Commissie weer eens in het slop zat, onverwacht ter tafel brachten.

Het taalgebruik zou geregeld worden door slechts twee voorschriften. Volgens het eerste voorschrift zou men in de E.G.-administratie slechts twee talen spreken: het Engels en het Frans. Het tweede voorschrift luidde dat alle Engelsen Frans zouden spreken en alle Fransen Engels. Dit tweede zo duidelijke punt betekende dan ook dat het voorstel prompt zonder discussie van de agenda werd afgevoerd.

Daar was het echter de Denen om te doen: wie zijn taal prijs geeft, verliest zijn identiteit. Dat steeds weer vanuit Franse of Engelse hoek wordt gepoogd om de minder grote Europese talen te neutraliseren, hoeft ons niet te verwonderen. Door alle eeuwen en tijden heen, hebben grote talen geprobeerd om andere, kleinere talen te verdringen. Een natuurwet als het ware. Zoals alles in deze wereld is de macht van een taal afhankelijk van de wet van de sterkste. En die wet is steeds een kwestie van economie en politiek: de sterkste of de nuttigste taal verdringt de zwakkere, zoals het grootste produkt het kleinere uit de markt prijst.

De op- en neergaande ontwikkeling van het Nederlands in België is daarvan een levendige illustratie. Indien vandaag het Nederlands in België opnieuw status heeft verworven in alle domeinen van het maatschappelijk leven, dan is dit o.m. het gevolg van de verschuiving in de economische en politieke verhoudingen in België in de voorbije decennia. Hoe meer het machtscentrum van Zuid-België naar Noord-België verschoof, hoe sterker ook de positie van het Nederlands werd. Daarmee heb ik niet gezegd dat de vernederlandsing van het Belgische leven een soort nevenprodukt zou zijn geweest van de politieke ontvoogding van de Vlamingen. De Vlaamse Beweging was, van in haar verre oorsprong na de scheiding van 1830, eigenlijk een taalbeweging, een streven naar erkenning van de identiteit. Daarna werd het ook een strijd voor sociale, economische en politieke emancipatie. De taal blijft het boegbeeld van de nationale identiteit.

[p. 130]

Het valt op dat onderdrukte taalaspiraties en stukgeslagen culturen in de Europese geschiedenis van de 19de en de 20ste eeuw steevast aanleiding geven tot regionale conflicten die het politieke en economische integratieproces in een heel gebied verstoren.

Culturele en taalfrustraties zijn een gevaarlijke voedingsbodem voor allerlei extremismen en revanchismen, waarvan gelegenheidsleiders van minder allooi handig gebruik maken, zoals de geschiedenis leert.

De huidige evolutie in de USSR is op dat gebied heel leerzaam voor de Westeuropese éénmaking. In de Sovjetunie zijn na 1917 de regionale reacties tegen de gedwongen politiek van russificering decennia lang verborgen gebleven, maar vandaag zijn ze open en bloot aan de oppervlakte verschenen en in een nog moeilijk te beheersen stroomversnelling geraakt. De problemen waarmee het huidige Spanje te maken heeft, zijn van dezelfde orde. In het verdere verleden liggen het separatisme tussen Nederland en België in 1830, tussen Noorwegen en Zweden in 1905, tussen IJsland en Denemarken in 1944, Ierland en Groot-Brittannië in 1949, alle voortgekomen uit onvrede met eengemaakte politieke en economische structuren waarin de identiteit van één of meerdere bevolkingsgroepen niet werden erkend. Het is dus van belang dat wij de lessen van de geschiedenis voor ogen houden. Nu een Europese integratie met zoveel moeite opbouwen, die in het jaar 2.000 opnieuw zou blootstaan aan regionale oprispingen en desintegratie, is geen aanlokkelijk objectief.

Het is misschien een paradox van de geschiedenis dat in het kleine land België - dat in Europa bekend staat of misprezen wordt, ook in Nederland, om zijn taalconflicten - het zogenaamde hoofdkwartier van Europa tot standkomt. Toch is België een goede leerschool voor de Europese staatmakers: na een moeizaam proces heeft België een uniek pacificatiemodel uitgebouwd voor zijn taalkundige en culturele pluriformiteit. Men kan over België veel nonsens vertellen, maar aan één politieke verdienste van België kan men niet voorbijgaan: dat België deze politieke hervorming op een volstrekt democratische wijze binnen de parlementaire rechtsorde heeft doorgevoerd zonder dat één druppel bloed is gevloeid. Weinige landen met vergelijkbare nationaliteitsconflicten kunnen eenzelfde resultaat voorleggen. Het geheim van dit Belgische staatkundige recept kan ook een zich integrerend Europa dienstig zijn. Dat recept is in beginsel eenvoudig; de toepassing is moeilijk. Maar in zo'n gecompliceerde samenleving draaien rechtlijnige oplossingen vaak op fiasco's en ontgoocheling uit.

Dit Belgische pacificatiemodel huldigt en respecteert de verscheidenheid, zonder daarom de noodzaak aan bovengewestelijk overleg en samenwerking uit te sluiten. Het proces, dat vanaf 1970 op gang is gekomen, is niet af, maar draagt reeds vandaag zijn vruchten. De taalstrijd is gestreden, zoals premier Wilfried Martens het vorig jaar nog in Den Haag op de ANV-Conferentie ‘De Nederlanden Nu’ verklaarde, enkele achterhoedegevechten ten spijt. In de praktijk stelt men reeds het gunstige psychologische effect vast op velerlei terrein, zoals op de economische markt van de 20 miljoen Nederlandstalige Vlamingen en Nederlanders in de lage landen, aan de grenzen van Brussel en Wallonië. Dit zal wel altijd zo blijven, tenzij de ijskap smelt en het peil van de Noordzee met 50 m. zou stijgen. Wie de taal van dàt gebied beheerst, heeft een natuurlijke voorsprong in het handelsverkeer. In Wallonië en Brussel weet men dat van alle buurlanden Nederland en Vlaanderen de belangrijkste handelspartners zijn.

Als u, als Nederlandse zakenlieden, ook een bescheiden bijdrage wil leveren tot het overeind houden van het Nederlands na 1992, dan kunt u dat doen door met uw Franstalige Belgische handelsrelaties Nederlands te spreken en te schrijven, ook als zij u in het Frans aanschrijven. Vergeet niet: het staat nu in Brussel goed om met het Nederlands te kunnen uitpakken.

Is daarmee de Belgische taalkous af? Zeker niet. Overal en altijd waar etnische groepen samenleven en -werken zullen spanningen tussen groepen en individuen blijven bestaan. Want nieuwe sociale en taalculturele problemen kondigen zich aan. De aanwezigheid van grote groepen emigranten - de nieuwe allochtone Belgen - doorkruisen het broze taalevenwicht tussen Nederlandstaligen en Franstaligen. Deze emigranten in het hoofdstedelijk gebied Brussel vormen nu reeds 25% van de totale bevolking van circa één miljoen. Omdat zij meestal en begrijpelijkerwijze voor het Frans als tweede communicatietaal kiezen, versterken zij op deze wijze het overwicht van de Franstalige groep in Brussel. Het integratieproces van deze zwakke Arabisch sprekende groep in een verplicht tweetalige stad wordt daardoor extra bemoeilijkt. De taalkundige integratie van deze nieuwe bewoners is een opgave van de eerste orde.

Brussel, ook een Nederlandstalige stad

Nog belangrijker voor de toekomst van het Nederlands is de Europese betekenis van Brussel. Brussel groeit door zijn Europese functie uit tot een supergewest met grote politieke maar ook culturele betekenis. Weldra zal Brussel als hoofdstad van Europa steeds meer gaan functioneren als een politieke entiteit op zichzelf. Een stad die zelfs de tussenschakel ‘België’ niet eens meer nodig zal hebben. De Europese ambtenarij leidt er nu reeds een ei-

[p. 131]

gen leven; ze zijn weldra met 15.000. Idem voor de honderden functionarissen van de internationale organisaties, de NAVO, de multinationals, de internationale advokatenkantoren, de drievoudige ambassades bij het Koninkrijk, de EEG en de NAVO, zij allen betekenen de ‘nieuwe economische onderbouw voor een stad van amper één miljoen inwoners’. Terecht wees de Leuvense professor Van Istendael erop dat deze expansie van Brussel in het Frans en het Engels zal gebeuren ten koste van Vlaanderen en het Nederlandstalige element in deze stad.

En ‘wie Brussel beheerst, zal Europa beheersen’. Frankrijk heeft dit reeds uitmuntend begrepen en dit verklaart ook de grote Franse interesse voor België en de industriële expansie van Franse bedrijven, vooral in de dienstensector als het verzekeringswezen en de banken in en rond Brussel. Brussel ligt op de zuidelijke taalgrens. Deze internationale expansie van Brussel dreigt als een pletrol de Belgische administratieve taalgrens, waarvoor door de Vlamingen 50 jaar lang is gevochten, opzij te duwen. Sommige Vlaamse dorpen in de periferie rond Brussel tellen nu reeds 30 tot 40% Frans- en anderstalige bewoners.

De toekomst van het Nederlands wordt dus in belangrijke mate in Brussel bepaald. In deze nieuwe wereldstad moet de Nederlandse cultuur op hoog niveau present zijn. Het is vooral van belang dat het buitenland zich realiseert dat de Nederlandse taal een één en ondeelbaar geheel uitmaakt. Dat geringe prestige van het Nederlands is vaak het gevolg van onkunde: voor veel buitenlanders is het Vlaams de regionale taal in Vlaams-België en Hollands de huis-, tuin- en keukentaal voor Nederland. Ik zag in Brussel eens een uithangbord: hier spreekt men Vlaams, Hollands en Nederlands...

Toen Mitterand het onlangs nog in Brussel over het toekomstige Europa had, zei hij vol overtuiging - en in de hoop een goede beurt te maken bij de Vlamingen - dat de kleine talen mochten blijven bestaan: als voorbeeld dat ‘het “gaelic” en het “Vlaams” in Europa alle reden van bestaan hadden’. Dat Vlaams in feite Nederlands is en de gemeenschappelijke taal van 20 miljoen Nederlandstaligen in België en in Nederland, was hem noch zijn adviseurs waarschijnlijk bekend.

Meer dan ooit moeten Nederland en Vlaanderen gemeenschappelijk optrekken om de internationale uitstraling van het Nederlands in Brussel en, via Brussel, onder onze Europese partners te versterken. Is het geen tijd voor Nederland en Vlaanderen om in de hoofdstad van Europa gezamenlijk een prestigieus taalinstituut op te zetten? Is het niet paradoxaal dat alle belangrijke Europese cultuurgemeenschappen in Brussel over een eigen



taal- en cultureel instituut beschikken en Nederland niet?

Is het zo normaal dat de verdediging van de Nederlandse identiteit in de Europese hoofdstad is toevertrouwd aan één Nederlandse ambassadeur en enkele diplomaten, alsof er sinds de 19de eeuw in de wereld niets veranderd is?

Hoemeer de nationale staat aan politieke en economische souvereiniteit inboet aan Europa, hoe groter de behoefte van kleine landen om in Europa cultureel actief te zijn, de eigen culturele identiteit te beklemtonen en bekend te maken.

Voor een gelijkwaardig Nederlands en Europees cultuurbeleid

Onze reserves ten aanzien van de Europese culturele samenwerking zouden veel minder groot zijn indien de Nederlandstalige gemeenschap in ruimere mate dan nu het geval is gemeenschappelijke belangen in Europa zou ver-

[p. 132]

dedigen en daarvoor ook de nodige publiekrechtelijke middelen zou bezitten. Zeer zeker hebben Vlaanderen en Nederland op een belangrijke en een heel originele wijze een verdrag gesloten om een gemeenschappelijk taalbeleid te voeren. De Nederlandse Taalunie is in Europees perspectief een uitstekend internationaal kader om het Nederlands overeind te houden. Helaas gebeurt de opvulling van het Taalunieverdrag maar bij mondjesmaat. Maar de Taalunie is geen bruikbaar antwoord voor heel wat culturele sectoren die door het Europa van 1992 wel duidelijk door de economische regelgeving onder druk zullen komen te staan. De Nederlandse filmmakers, die het minst van internationale samenwerking vervaard zijn, hebben reeds aan de noodbel getrokken. In de Nederlandse en Vlaamse televisiewereld staat de nationale wetgeving m.b.t. de besteding van reclamegelden en het ondersteunen van de eigen audio-visuele industrie op gespannen voet met de Europese wetgeving.

Daarvoor kijken ‘cultuurdragers en taalbeschermers’ met toenemende argwaan naar allerlei Europese culturele initiatieven, die bijna stiekem vanuit de Europese bureaucratie worden opgezet - vaak met goede bedoelingen - maar met een zeer betwistbare rechtsgrond. Het Verdrag van Rome immers voorziet geen culturele objectieven, noch regelgeving, hoezeer men dat ook zou kunnen betreuren. Als gevolg daarvan is de verleiding voor de Europese bureaucratie groot om een Europese cultuurpolitiek te voeren via de omweg van de economische reglementering.

Wat het Europese parlement ook moge beweren, het Verdrag van Rome biedt geen afdoend communautair institutioneel kader om een eigen Europese cultuurpolitiek op te bouwen. Meer zelfs: de economische onderbouw van zo'n cultuurpolitiek is principieel af te wijzen, omdat cultuur geen ‘glijmiddel’ kan zijn voor economische belangen. Economische welvaart wordt opgebouwd op kwantitatieve meerwaarden; de waarde van een cultuur wordt berekend op grond van een kwalitatieve waardeschaal. Zolang deze culturele actie van de Europese Gemeenschap uitgaat van economische doelstellingen, regelgeving en randvoorwaarden, is het duidelijk dat de culturen uit de kleinere landen en volkeren door het economisch gewicht van de grotere zullen overtroefd worden. Dat is op het domein van de gedrukte en audio-visuele media reeds duidelijk. 1992 wordt voor Europa een magisch jaar, waarin de binnengrenzen vervagen en waarin, vergeef me de officiële maar afgrijselijke uitdrukking, in Europa ‘vrij verkeer van personen en goederen’ zal zijn gegarandeerd. En wat staat te gebeuren? In NRC-Handelsblad van 18 januari 1989 ontdekt een redacteur dat Europese ambtenaren geruisloos informatie vergaren over het cultuurbeleid van de 12 lidstaten. Met welke bedoeling? Om er achter te komen of de subsidies waarmee de nationale staten de culturele sector ondersteunen na 1992 nog wel te handhaven zijn? Want is een subsidie voor een Nederlands toonkunstenaar, beeldhouwer of cineast niet in strijd met het Verdrag van Rome? Kan na 1992 door Nederland het leengeld van bibliotheken nog uitgekeerd worden aan Nederlandse schrijvers en niet aan een Fransman waarvan het boek zich ook in de Nederlandse bibliotheek bevindt? Moet Nederland daarom ook Franse schrijvers vergoeden? Heel gedisciplineerd als Nederland is, heeft het ministerie van WVC keurig een lijstje gemaakt van mogelijke discriminerende Nederlandse subsidieregels. Andere subsidieregelingen, bijvoorbeeld ter ondersteuning van de Nederlandse filmproduktie, de aankoopregeling in galeries en de één-procentsregeling bestemd voor de kunst bij overheidsgebouwen en die alleen gelden voor Nederlanders of mensen die langer dan twee jaar in Nederland wonen, dreigen wellicht ook in strijd te zijn met het Verdrag van Rome. Als deze 20 eigen Nederlandse subsidieregels - en hetzelfde kan over de Vlaamse culturele reglementering worden gezegd - in strijd zouden zijn met het Verdrag van Rome en derhalve dienen te worden afgeschaft, dan wordt het dus heel wel mogelijk dat een grote Amerikaanse filmproduktiemaatschappij, via een Europese dochter, een beroep kan doen op de specifieke Nederlandse en Belgische steunfondsen voor de film. Wat men vergeet is dat deze Nederlandse en Belgische ondersteuningsmaatregelen door de overheid bedoeld zijn om kunstenaars in een beperkte culturele ruimte, met beperkte economische markten en mogelijkheden, een financieel minimum te garanderen waar geen Nederlandse of Vlaamse film, boek, TV-programma ooit zou kunnen worden gemaakt.

Hieruit blijkt dat heel wat op het spel staat. In elk geval is het hoognodig dat over de Europese cultuurpolitiek ernstig wordt nagedacht. Er zijn slechts twee uitwegen: ofwel wordt de nationale cultuurpolitiek ondergeschikt aan de economische doelstellingen van het Europese Verdrag, ofwel wordt een uitzondering gemaakt op de nationale culturele wetgeving m.b.t. het vrije verkeer van mensen en goederen na 1992. Het Nederlandse parlement heeft reeds geopteerd voor de laatste weg en maande de Nederlandse minister van WVC aan het nationale cultuurbeleid overeind te houden. Maar ook deze oplossing biedt geen definitieve uitkomst, want het vrije verkeer na 1992 biedt duidelijk grote voordelen, ook voor de cultuur- en kunstsector.

Anderen in Nederland zijn daarom voor de dag gekomen met het idee van een specifiek ‘Europees Cultureel Handvest’. De oud-ambassadeur voor de internationale

[p. 133]

culturele samenwerking, Maarten Mourik, pleit voor een Europees cultuurverdrag, omdat daarin de specifieke doelstellingen en middelen op duidelijke en geëigende wijze kunnen worden omschreven. Leidende uitgangspunten van zo'n cultureel handvest zouden moeten zijn de erkenning van de beginselen van gelijkwaardigheid, complementariteit en solidariteit tussen alle Europese culturen, grote en kleine. Op het gebied van de solidariteit biedt het Verdrag van Rome overigens een goede vergelijking. Het grondbeginsel van het Verdrag van Rome is de Europese economische solidariteit tussen welvarende en minder welvarende Europese regio's. Het vormt een hoeksteen van de Europese sociale en economische integratie: daarom krijgen armere landen meer uit de Europese pot dan rijke. Hetzelfde moet gelden voor de kleinere culturen in Europa, zonder specifieke ondersteunende maatregelen zullen de kleine culturen nooit op basis van gelijkwaardigheid en complementariteit met de grotere taal- en cultuurregio's kunnen samenwerken.

Een centrale Europese cultuurpolitiek leidt dan in korte tijd naar een nieuwe vorm van Europees kolonialisme. Het is reeds gezegd dat deze heilloze weg in de kortste tijd tot hevige culturele frustraties aanleiding zal geven met alle destructieve nationalistische oprispingen vandien.

Kanttekeningen

Ik zou willen afsluiten met enkele kanttekeningen die onze gemeenschappelijke toekomst aangaan.

1.	België en Nederland zijn in het verleden en ook vandaag steeds gangmakers van de Europese gedachte geweest en dat moet ook zo blijven. Op economisch gebied hebben onze beide landen van een groter Europa alleen maar te winnen. Daarvoor is onze geografische ligging onze belangrijkste troef.
2.	Onze beide landen - alle Belgen- en Hollandermoppen ten spijt - zijn op zeer vele gebieden aan elkaar gelijk en tevens complementair. In geen ander gebied in Europa is de maatschappelijke integratie zover gevorderd als tussen België en Nederland. De taal, die we in alle verscheidenheid steeds meer als een bindende kracht ervaren, is een tweede troef, die niemand ons kan ontnemen.
3.	Er is de politieke staatsgrens, die vandaag niemand nog zou accepteren indien ze er niet reeds 150 jaar als een historische realiteit lag. Deze staatsgrens heeft veel middelpuntvliedende krachten ontwikkeld en is nog steeds - Benelux en EG ten spijt - een aanzienlijke administratieve barrière. Staatsstructuren zijn taaie realiteiten. Maar toch wordt beetje bij beetje de remmende weerstand van de grenzen weggenomen. Het is een proces dat niet meer valt te stuiten.
4.	Er is tenslotte de stille staatkundige revolutie die zich in België heeft voorgedaan, een proces dat de verhouding tussen Noord en Zuid niet onberoerd zal laten, want vele bevoegdheden zijn nu van het Belgische niveau overgedragen naar de Vlaamse regio, die met een moderne economie nieuwe bondgenoten zoekt om de uitdaging van 1992 aan te kunnen. Zeer terecht deed NRC-Handelsblad onlangs nog opmerken dat in het Europa met een vrije interne markt de betekenis van de regio's die aan elkaar grenzen en die bovendien een gemeenschappelijke taalkundige en culturele ruimte vormen, zal toenemen ten koste van de staten die meer bevoegdheden aan Brussel zullen moeten afstaan. Het is op zijn minst verrassend te noemen dat een krant op zuiver politieke en economische gronden tot de vaststelling komt dat de autonomie van het Vlaamse gewest, ik citeer: ‘nieuwe perspectieven en mogelijkheden opent voor samenwerking - vooral op cultureel gebied - binnen de Nederlandstalige regio's. Want in het Europa van de vrije interne markt zal het vooral de gemeenschappelijke cultuur zijn die Nederland en Vlaanderen met elkaar verbindt.’ Het is een uitspraak die vanuit de hoofdredactie van een kritische en nuchtere krant als NRC tot voor kort nog niet gehoord werd.
5.	De Europese economische integratie heeft op dit ogenblik een point of no return bereikt en zal steeds verder om zich heen grijpen. Het ogenblik is derhalve gekomen om ook op cultureel gebied binnen de Vlaams-Nederlandse samenwerking tot nieuwe middelpuntzoekende structuren te komen. Het vrijblijvende culturele verdrag van 1946 is volstrekt achterhaald. Met de ervaring van de Nederlandse Taalunie voor ogen moeten Vlamingen en Nederlanders zich dringend bezinnen hoe onze gemeenschappelijke taal en cultuur zich beter en efficiënter op elkaar kunnen enten, niet om zelfvoldaan op eigen regio terug te vallen, maar door bundeling van krachten een bijdrage te leveren tot de nieuwe Europese gezamenlijkheid. Het is een opgave niet alleen voor taal-zorgers en cultuurdragers, niet alleen voor WVC en O&W, maar de verantwoordelijheid van een hele regering en van de hele gemeenschap.

Mr. J. FLEERACKERS (†)