Neerlandia. Jaargang 93

[p. 2]

De plaats van de kleine omroepen in Europa

De BRT is een kleine omroep, met relatief weinig middelen. Voor zijn meest prestigieuze drama-produkties trekt de BRT doorgaans 6 miljoen BF per uur uit. In Duitsland is dat vaak 60 miljoen. NOS en zendgemachtigden beschikken weliswaar over meer middelen dan de BRT, maar toch hoort ook de Nederlandse omroep bij de kleintjes. Met hun bescheiden middelen moeten Vlaanderen en Nederland samen proberen stand te houden zowel op de binnenlandse als op de buitenlandse markt, en dit zonder de eigen identiteit te verliezen. Kan dat?

Het is voor een bescheiden omroep niet gemakkelijk om eigen hoogwaardige produkten op de wereldmarkt van radio en televisie af te zetten en als vertegenwoordiger van een kleine natie en van een ingeperkte cultuur zijn inbreng in het gemeenschappelijk erfgoed van de menselijke beschaving via de media te valoriseren.

De BRT is een omroep die georganiseerd is als een openbare dienst. Het verschil tussen een omroep die als openbare dienst georganiseerd is en een commerciële omroep is dat een commerciële omroep programma's maakt om geld te verdienen en de andere geld vraagt om de programma's te maken die hij meent te moeten maken. Als openbare dienst heeft de BRT de wettelijke opdracht voor het eigen volk passende informatie, vorming en ontspanning te verzorgen. Maar als omroep van de Vlaamse Gemeenschap wil de BRT ook bijdragen tot de bekendmaking en de verspreiding van onze eigen cultuurprodukten, die behoren tot het Europese patrimonium. Dat is geen eenvoudige opgave.

Klein land

België is een klein land. In dat kleine land werkt de BRT voor een potentieel luister- en kijkpubliek van ongeveer 6 miljoen mensen. Die 6 miljoen komen overeen met de helft van het publiek dat bediend wordt door een lokaal televisiestation in een Amerikaanse stad als Philadelphia. Met die vergelijking is de dimensie aangetoond van het geheel waarin wij opereren. Daarmee is tevens de bescheidenheid van onze nationale omroep aangegeven.

Die bescheidenheid blijkt overigens nog uit andere cijfers. De BRT heeft een begroting van 5,4 miljard BF (300 miljoen gulden). Zelfs in vergelijking met Nederland is dat bedrag heel karig. Om twee televisieprogramma's en vier radionetten te vullen - dat is ook de opdracht van de BRT - beschikt de Nederlandse omroep over bijna 4 maal zoveel als de BRT.

De 5,4 miljard BF van de BRT komen overeen met 52% van het kijk- en luistergeld dat in Vlaanderen geïnd wordt. België is in vele opzichten uniek, ook op het gebied van de omroep. In de meeste van de ons omringende landen gaat het kijk- en luistergeld naar radio en televisie. Bij ons is dat niet zo. Wij betalen een belasting op het bezit van een ontvangsttoestel, en die belasting gaat naar de nationale staatskas. Voor heel het land is de opbrengst afgerond 17 miljard frank, iets minder dan 1 miljard gulden. Ongeveer 11 miljard frank daarvan wordt in Vlaanderen geïnd. De omroep krijgt er dus 5,4 van. Binnen de politieke partijen van de huidige regeringsmeerderheid schijnt er nu een consensus te groeien om de dotatie voor de BRT over 3 jaar op te trekken tot 65% van het Vlaamse kijk- en luistergeld, zodat onze omroep in 1991 een inkomen van 7,8 miljard frank of ± 430 miljoen gulden zou hebben. De vierde grote partij van Vlaanderen pint zich niet vast op een bedrag, maar zegt wel dat de BRT ‘meer middelen moet krijgen’, uitsluitend voortkomend uit gemeenschapsgeld. Dat is het enige inkomen waarop de BRT mag rekenen, want elk inkomen uit gelijk welke vorm van reclame of sponsoring is hem ontzegd. Reclame en sponsoring zijn exclusief voor de nog op te starten commerciële omroep gereserveerd.

Met zijn bescheiden begroting is de BRT wel verplicht goedkoop te produceren. Eén uur televisie maken kost bij ons gemiddeld 906.000 BF (± 53.000 gulden). Het internationale studiebureau dat ons vorig jaar heeft doorgelicht, heeft dan ook geconstateerd dat de BRT één van de goedkoopst werkende omroepen van Europa is. De Nederlandse collega's hebben er zich niet zolang geleden nog over beklaagd dat zij voor het produceren van één uur televisie-output over niet meer dan 2 miljoen BF (een goede 100.000 gulden) konden beschikken. In het grotere buitenland zijn de overeenkomstige bedragen een veelvoud van wat Nederland en uiteraard België aan televisiemaken besteden. Voor zijn meest prestigieuze drama-produkties trekt de BRT, alle kosten inbegrepen, doorgaans 6 miljoen BF per uur uit. In Duitsland is dat vaak 60 miljoen.

Concurreren

En toch moeten wij proberen met die bescheiden middelen te concurreren. In de eerste plaats op de eigen, binnenlandse markt, waar het aanbod groot is. Want ook in dat opzicht is België uniek. Geen enkel land ter wereld is zo dicht bekabeld als het onze. 90% van alle huisgezinnen hebben via de kabel toegang tot gemiddeld 20 verschillende programma's per

[p. 3]

avond. Dat is het resultaat van een liberale politiek uit het verleden, die vreemde programma's altijd vrij in het land heeft binnengelaten. Het is een verrijkende optie geweest. Wij hebben ons niet van de ons omringende cultuurinvloeden afgesloten. Wij hebben ons helemaal opengesteld. Wij leven nu eenmaal op de lijn waar de twee grote cultuurgebieden van Europa elkaar ontmoeten: de Noordeuropese, de Germaanse cultuur aan de ene kant, en de Zuideuropese, de Romaanse, de Latijnse cultuur aan de andere kant. Het is een voorrecht uit die twee schatkamers een stuk van onze geestelijke rijkdom te kunnen betrekken. De televisie kan ons daarbij helpen.

Maar wij mogen onze eigen identiteit niet verliezen. In dat mediageweld moeten wij zelf met een eigen en liefst hoogwaardige Vlaamse, c.q. Nederlandse inbreng aanwezig zijn. Dat is immers de bestaansreden van een Vlaamse, c.q. Nederlandse televisie. Anders konden we evengoed alleen maar buitenlands aanbod overkopen.

Zullen wij ons kunnen handhaven?

Op de binnenlandse markt kunnen wij, BRT, ons momenteel, tot nog toe, behoorlijk verdedigen. Onze moedertaal is daarbij onze sterkste troef. Het Nederlands dat op wereldvlak in vergelijking met Engels of Frans niet veel voorstelt, is weliswaar voor onze internationale penetratie een negatieve factor, maar intern is het een grote kracht. Taal is de meest doorslaggevende reden waarom de meeste kijkers een bepaald tv-programma kiezen. Daarom gaat 85% van de kijktijd in Vlaanderen naar Nederlandstalige programma's: ongeveer 60% naar de BRT en 25% naar de Nederlandse omroepen. De overige 15% gaan a rato van gemiddeld 1% naar elk van de 15 niet-Nederlandstalige programma's. RTBF haalt in Vlaanderen nauwelijks 1% kijkdichtheid per net en de zo geprezen BBC al niet veel meer.

Intern beschermt de taal ons dus tegen wegloop van het Vlaamse publiek naar anderstalige zenders, waarvan het aanbod niet gering en vaak erg populair is. Op de binnenlandse markt zal het nu al ongeëvenaarde aanbod nog toenemen. In Vlaanderen is de commerciële omroep VTM (Vlaamse Televisie Maatschappij) zich voor de start aan het opwarmen. Nog niet zolang geleden is er in Nederland een derde televisienet bijgekomen. Dat betekent dat er voor het Nederlandse cultuurgebied alleen, specifiek gericht op 20 miljoen Nederlandssprekenden (14 miljoen Nederlanders en 6 miljoen Vlamingen) binnenkort 6 televisienetten zullen zijn. In Frankrijk zijn er 6 televisienetten voor 55 miljoen inwoners. Hierbij mogen een aantal vragen worden gesteld die niet voor of tegen een of andere omroep zijn gericht, maar die voor alle televisiemakers gelden en die ons allen tot een grondige bezinning over de grenzen van een zinvolle groei nopen. De grote vraag is: kunnen wij die netten allemaal zinvol vullen en blijven vullen? Vullen, tot daar toe. Want uit de reclame is nog heel wat geld te halen om commerciële programma's te betalen. Maar blijft het allemaal zinvol? Bezinnen wij ons genoeg over de vraag of zulk een aanbod nog aan een reële behoefte beantwoordt? Wat voor soort mensenbeeld zijn wij aan het propageren met sommige feuilletons die vaak aan de strekkende meter geproduceerd worden? Onderschatten wij niet de invloed die het bewegende beeld kan hebben, vooral als het appelleert aan het affectieve in de mens en minder een beroep doet op de intelligentie, op de ratio? Hebben wij wel genoeg oog voor de maatschappelijke relevantie van dat fenomeen? Wat nieuws, wat boeiends, wat interessants hebben wij nog méér te bieden? Brengen we nog wat aan of vervlakken we verder? En gaat de kijker dit kunnen of willen verwerken?

Eén van de meest geruststellende vaststellingen is dat althans de Vlaamse kijker nuchter blijkt te reageren op het toenemende aanbod. De Vlaming kijkt gemiddeld 2 uur per dag naar de televisie. Of er nu nog 5 of 10 kanalen bijkomen, die gemiddelde kijktijd zal niet veel omhooggaan. (In 1988 zal hij lichtjes gestegen zijn omdat dit het jaar is van de Olympische Spelen en van het Europees Voetbalkampioenschap, maar volgend jaar valt alles ongetwijfeld weer in de vaste plooi). Een mens heeft nog wat anders te doen dan televisiekijken, hij moet ook nog een beetje slapen, een beetje werken en nog een paar andere dingen doen. Daarom, zo lijkt de Vlaming te zeggen, volstaat 2 uur per dag voor televisiekijken, ook als er nog nieuwe mogelijkheden worden geboden. En die komen er. In oktober 1988 werd in Koeroe in Frans-Guyana met de Europese Arianeraket de TDF-1 satelliet gelanceerd, die weer een aantal televisiekanalen bijcreëert. In december werd de Luxemburgse Astrasatelliet in een geostationaire baan rond de Aarde gebracht, en daarop heeft de Australische mediamagnaat Rupert Murdoch alvast 4 kanalen gereserveerd, die ofwel rechtstreeks met een schotelantenne, ofwel via de kopstations van de kabelnetten opgevangen kunnen worden. Op Astra wil Murdoch naast het reeds bestaande Sky Channel ook nog een bijkomend filmnet en een permanent nieuwsnet naar het model van CNN (Cable News Network) van Ted Turner zetten. Bovendien onderhandelt hij nog met een consortium van Europese openbare omroepen om op een vierde kanaal van die Astra-satelliet Eurosport uit te zenden.

Het project Eurosport zou, als het gerealiseerd wordt, het paradoxale resultaat zijn van een ongewone samenwerking tussen publiekrechtelijke omroepen en

[p. 4]

een commerciële partner, waarbij de openbare omroepen het geld van de businesspartner nodig hebben om hun eigen belangen tegen die van de commercie te verdedigen. Sport is een heel belangrijk element in de ontspanningsopdracht van de omroepen. Maar de televisierechten voor het uitzenden van sportevenementen zijn enorm duur en voor individuele publiekrechtelijke omroepen haast onbetaalbaar geworden.

Vooraleer er in België één voetbalbeeld op het scherm mag komen, legt de omroep elk jaar 40 miljoen frank op tafel bij de Voetbalbond. Dat gaat nog. Maar in Duitsland heeft RTL Plus 135 miljoen DM betaald voor de televisierechten van de Bundesliga. Daar konden zelfs de rijke omroepen ARD en ZDF niet tegen op. Voor de Olympische Spelen in Seoel vorig jaar heeft de Amerikaanse omroep NBC 300 miljoen dollar neergeteld: voor de Spelen van München in 1972 lag het bedrag nog 40 keer lager (7,5 miljoen dollar). U ziet de evolutie. Om zich tegen die voor hen onrustwekkende ontwikkeling te verdedigen, hebben een aantal Europese publiekrechtelijke omroepen zich verenigd in een consortium dat al de televisierechten die elk lid voor sportgebeurtenissen bezit, bijeenbrengt in één korf om die evenementen te laten uitzenden in één groot sportkanaal dat over heel het continent wordt uitgestraald via een satelliet die alleen nog door een privé-partner betaald kan worden, in casu Rupert Murdoch die met troeven ter waarde van 2,3 miljard Pond Sterling borg staat voor de financiële risico's van de operatie. Zo'n garantie kan geen enkele niet-privé-omroep meer geven!

Europese markt

Dit verhaal geeft een aanwijzing over de belangen en bedragen die momenteel met televisiemaken en televisie-uitzenden gemoeid zijn. Het illustreert eveneens op welke manier Europese publiekrechtelijke omroepen zich op bepaalde terreinen menen te moeten verdedigen. Het wijst ook op de steeds verdergaande internationalisering van de televisiemarkt. En het geeft voor een stukje ook al aan hoe kleinere Europese cultuurgebieden zich in de grote televisiewereld zullen moeten weren als ze mee aan de bak willen komen.

Europa zegt dat het niet overspoeld wil worden met televisieprodukties van over de Oceaan, van de Verenigde Staten, van Zuid-Amerika of van het Verre Oosten. De Europese Gemeenschap werkt aan richtlijnen en conventies om de produktie van eigen Europees televisiemateriaal te bevorderen. De stimulansen die daartoe vooropgesteld worden, zullen evenwel, zo mag worden aangenomen, vooral de grote omroeporganisaties uit de grote Europese landen bevoordelen. Die landen en die omroepen hebben het meeste geld en de meeste middelen om, met de steun van die Europese maatregelen, de Europese markt te domineren. Voor de kleine landen, voor de kleine cultuurgebieden, betekent dit dat zij waarschijnlijk i.p.v. Amerikaanse soap opera's méér Britse, Franse, Duitse, Italiaanse en Spaanse produkties zullen kopen. Niet dat daar in se bezwaar tegen is: Vlaanderen alvast wil de wereld niet buitensluiten en laat de rest van Europa graag binnen. Maar waar zullen we zelf staan met onze eigen produkties? Zullen we zelf in Europa nog enige inbreng hebben? Wij hebben toch ook dingen die tot het Europese erfgoed behoren en die wij via de televisie aan Europa moeten kunnen aanbieden? Zullen ons niet de middelen ontbreken om dat te doen? De Noren hebben onlangs een serie over Peer Gynt moeten stopzetten bij gebrek aan fondsen. Is dat niet jammer? Peer Gynt behoort tot het Europese culturele erfgoed. Mag dat in de Europese televisie voortaan niet meer meetellen, gewoon omdat de kleinere cultuurgebieden financieel-economisch niet meer mee kunnen concurreren?

Wat is de sterkte en de zwakheid van de Europese cultuurmarkt in vergelijking met de Amerikaanse? In de Verenigde Staten beschikt de televisie over een relatief cultureel-homogene markt van 250 miljoen potentiële kijkers die grosso modo in één enkele taal aangesproken kunnen worden.

Daartegenover is Europa met een vergelijkbaar aantal inwoners een culturele lappendeken van diverse talen. Dat bemoeilijkt de integratie van de culturele markt. Maar die verscheidenheid is tevens een grote rijkdom met vele kansen op wederzijdse beïnvloeding en bevruchting. Europa is: Einheit in der Vielfalt und Vielfalt in der Einheit. De diversiteit die de rijkdom is van de Europese cultuur, mag niet verloren gaan, ook niet in de televisie.

Als Vlaanderen Van Eyck, Brueghel en Rubens heeft, moet de Vlaamse televisie in staat zijn om een hoogwaardig programma over deze drie genieën van de Europese cultuur internationaal te valoriseren. Nederland kan met Rembrandt uitpakken, zoals de RAI ons Da Vinci kan aanbieden, zoals Frankrijk ons de Impressionisten kan presenteren, en zoals Duitsland ons Bach of Goethe kan voorstellen.

Maar hoe gaan wij dat doen als we maar beschikken over een fractie van het bedrag dat de grote omroepen aan een uur televisie kunnen besteden en als we naar buiten moeten komen in een taal die maar in een klein stukje van de wereld wordt begrepen? Die problemen gelden voor alle kleine taal- en cultuurgebieden in Europa. En om ze op te lossen, hebben we maar één middel: samenwerking. Daarom is

[p. 5]

van bij ons, in het hartje van Europa, een voorstel uitgegaan waarop enthousiast gereageerd is door de Finnen, de Zweden, de Noren, de Denen, de Nederlanders, de leren, de Zwitsers, de Oostenrijkers, de Portugezen en de Grieken. De omroepen van die landen hebben elkaar gevonden in een vrij losse, eenvoudige structuur, waarvan de administratie tot het uiterste minimum beperkt is. Op 9 februari 1988 hebben de directeurs-generaal van de betrokken omroepen, op initiatief van BRT en RTBF, in aansluiting op een vergadering van de Europese Radio Unie in Genève de principiële beslissing tot samenwerking genomen en in juni werd in Antwerpen de eerste werkvergadering gehouden.

Daar in Antwerpen is DAVID boven de doopvont gehouden. De naam DAVID staat voor Development of the Audiovisual Identity van de omroepen van de kleinere cultuurgebieden van Europa. DAVID is inderdaad klein in vergelijking met de Goliaths van de mediawereld. Maar in tegenstelling tot de bijbelse DAVID wil deze kleine DAVID van de omroepen niet tegen de Goliaths van de mediawereld vechten, hij wil ze niet van zich afhouden, hij wil ze niet uitschakelen, maar hij wil wel zijn eigen plaats tussen de groten opeisen en verdedigen.

In de maand november kwamen de leden van DAVID weer bijeen, deze keer in Luik. Daar werd hun programma verder geconcretiseerd. Het is een programma dat in een paar woorden samengevat kan worden: coproduktie, copromotie en cofinanciering. De bescheiden omroepen zullen hun bescheiden middelen samenleggen om elkaars hoogwaardige programma's mogelijk te maken, onder elkaar uit te wisselen, in andere talen ter beschikking te stellen en samen op de internationale markt aan te bieden. In plaats van op de MIP in Cannes te gaan staan met 10 of 12 kleine verkoopsstandjes, die in het niet verdwijnen vergeleken bij de groten, wil DAVID voortaan met één gemeenschappelijke, degelijke en grote verkoopsstand uitpakken, die de vergelijking met de anderen rustig kan doorstaan. Dat is één voorbeeld van mogelijke samenwerking.

De initiatiefnemers en de eerste leden rekenen op het succes van deze onderneming. Sympathisanten melden zich aan om mee te doen: Joegoslavië en Cyprus staan te wachten. DAVID wil de diversiteit van Europa niet beperken tot 5 groten. Europa moet een echte ‘Vielfalt in der Einheit’ zijn. Onze culturele identiteit is ook een stuk van de rijkdom van Europa. Vlaanderen en Nederland mogen die rijkdom ook via de televisie uitdragen.

Men kan ons geen chauvinisme verwijten. Chauvinisme ligt niet in onze aard. Integendeel. Wij hebben al

De Vlaamse en Nederlandse omroepen samen sterker in Europa.

te zeer de neiging het licht van onze eigen cultuur onder de korenmaat te zetten. Dat mag niet als wij de veelzijdigheid van het Europese erfgoed in deze televisietijd niet tekort willen doen.

Wat ik zei, is, gezien vanuit een Vlaamse invalshoek, het standpunt van de Vlaamse televisie, maar ik kan natuurlijk niet anders zien dan in samenhang met Nederland, omdat de Vlamingen met de Nederlanders nu eenmaal die cultuurgemeenschap van 20 miljoen Nederlandssprekenden vormen, die Europa heelwat te bieden heeft. Met haar bescheiden middelen en in goede verstandhouding met de Nederlandse omroep, wil de Vlaamse televisie daar alvast toe bijdragen.

Cas GOOSSENS,

administrateur-generaal BRT