Neerlandia. Jaargang 92

[p. 219]

de nederlanden in de wereld

Colloquium Neerlandicum

Driejaarlijkse samenkomst van de neerlandici buitengaats

Om de drie jaar komen de leden van de Internationale Vereniging voor de Neerlandistiek in telkens een andere stad samen, afwisselend in Nederland en in België. Ditmaal was Gent aan de beurt nadat in 1985 de samenkomst in Nijmegen plaats had gevonden. De programmatische opzet van toen, een groter aanbod in de behandelde onderwerpen met name, werd in Gent doorgezet en uitvergroot: naast een aantal toespraken en voordrachten voor het plenum was er een rijk aanbod aan specialistische uiteenzettingen en workshops. Dit was voor sommigen, die gretig al die didactische wijsheid en pedagogische ervaringen uit vele landen plukten, een voorwerp van onverholen tevredenheid. Voor anderen was deze overdaad moeilijk te verteren. Er bestond bij alle deelnemers een grote betrokkenheid bij het gebeuren.

De docenten ‘in den vreemde’ waren uit alle 's heren landen gekomen: het gros uit Europa (onder wie 8 Polen, 3 Tsjechen en 3 Hongaren), 5 uit de VS, 5 uit Indonesië en 1 uit Australië, ja zelfs - horresco referens - 2 uit Zuid-Afrika, om maar een paar saillante gevallen te noemen, circa 180 in totaal, met inbegrip van een aantal belangstellende neerlandici ‘intra muros’. Ook de Taalunie was als subsidiegever en beleidsverantwoordelijke voor de extramurale neerlandistiek uiteraard aanwezig.

De deelnemers maakten grotendeels gebruik van de infrastructuur van de Gentse universiteit: het Home Fabiola voor logies, het restaurant Overpoort, de auditoria en de faculteitsbibliotheken op de Blandijnberg en de Aula voor de plechtigheden.

In zijn openingswoord legde voorzitter prof. A. van Seggelen er de nadruk op dat de docenten en lectoren ‘extra muros’ één grote vriendenkring vormen. Na de stichters - Thys, Jalinck - en de daaropvolgende voorzitters even in dankbaarheid gememoreerd te hebben, bracht hij ook hulde aan de ministeriële medewerkers van oudsher, Mevrouw E. Talsma (Nederland) en de heer H. Kellens (Vlaanderen) alsook aan mevrouw H. Moolenburgh-Ekkel, voormalig administrateur van het IVN. Naast bezorgdheid over de overlevingskansen van de Nederlandse taal en cultuur, beleed hij toch zijn geloof in de toekomst van die cultuur in de wereld. Juist door het verschaffen van een betere kennis van het Nederlands en het uitdragen van de Nederlandse cultuur kan de druk van de grote talen gereduceerd worden. Daaraan werken de leden van de IVN, aldus suggereerde Van Seggelen, en hij citeerde tot slot ex-ambassadeur Maarten Mourik, waar die vaststelde ‘dat het Nederlands nu ook als cultuurtaal erkend is.’

In de daarop volgende openingslezing hekelde Jozef Deleu scherp de consumptiecultuur en viel diegenen aan die cultuur gebruiken om zich enig aanzien aan te meten, hetgeen hij als ‘cultuur als schoudervulling’ omschreef. Met enige treffende citaten van o.m. Huizinga en Denis de Rougemont hield hij een pleidooi voor een hogere intellectuele cultuur, die de verzelfstandiging van de mens wil bevorderen en voor de instandhouding van de Europese context van die cultuur. Hij vroeg om meer zelfverzekerdheid in het uitdragen ervan. De IVN gaf hij als overweging te streven naar meer zelfstandigheid als particuliere vereniging, met het vinden van de nodige sponsoring om die te realiseren. Voorts vond hij dat de IVN zich diende te verzetten tegen de verambtelijking (in Nederland) en de politisering (in Vlaanderen). In de Taalunie tenslotte zag hij een goed overheidsinstrument voor de uitstraling van de cultuur van Nederland en van Vlaanderen in het buitenland. De uitbouw van het onderwijs van het Nederlands aldaar is een speerpunt van onze cultuur en moet door de Taalunie met positieve vooringenomenheid benaderd worden. De docenten Nederlands zijn onze beste culturele vertegenwoordigers in het buitenland, aldus Deleu.

Omdat staatssecretaris L. van den Bossche niet tijdig was komen opdagen, werd het Colloquium geopend door de rector van de universiteit, Prof. L. de Meyer, waarna een receptie volgde in het ruime peristilium van de Aula. Willem I, stichter van de Gentse Alma Mater, zou hier waarschijnlijk niet onwelgevallig op neergezien hebben.

Vertaalarbeid

Het is onbegonnen werk in detail verslag te brengen van alle onderwerpen die in de daaropvolgende vijf dagen in dit ongemeen rijke colloquium aan bod kwamen.

Grote aandacht kreeg onder meer de vertaalpolitiek en - in de workshops dan - de vertaaldidaktiek en dito praktijk. Prof. A. Lefevere (Austin, Texas) stelde in de inleiding op zijn betoog vast dat in het verleden twee door de overheid gesteunde reeksen vertalingen in het Engels van Nederlands letterkundig werk waren mislukt ‘omdat de keuze gemaakt was door hoogleraren’. Hij gaf als raad de doelcultuur eclectisch te benaderen en zelfs de manier van vertalen aan te passen, ‘acceptabel’

[p. 220]

Openingszitting Colloquium Neerlandicum in de Aula van de Rijksuniversiteit Gent op 28-8-'88.

te maken. Bij de keuze van de te vertalen werken dienen twee polen vermeden te worden: niet te veel van wat in de doelcultuur al bestaat, maar ook niet té sterk verschillend van deze laatste. Met het vrij beperkte Nederlandbeeld van de buitenlanders is ‘name recognition’ (een schilder, een film) en ‘theme recognition’ (oorlog, koloniaal verleden) belangrijk.

Guy Vandeputte, stafmedewerker van de Stichting ter bevordering van de Vertaling van Nederlandstalig Letterkundig Werk kwam vervolgens uitgebreid vertellen over de werkwijze van de stichting en de vele anekdotes die rond vertaalpromotie bestaan. Persoonlijke contacten zijn in dit vak belangrijk, alsook het verzorgen van een goede follow up. De Stichting heeft een schakelfunctie: ze zoekt goede vertalers, laat een proefvertaling maken en zoekt hiermee goede uitgevers, die zich op het vlak van vertaalwerk specialiseren. Er verschijnen zowat 50 titels per jaar en er zijn er momenteel een 130-tal in voorbereiding. Uit de talrijke gesprekken met Colloquiumdeelnemers bleek dat er heel wat zijn die voor het ogenblik met letterkundig vertaalwerk bezig zijn: Franco Groppo (Italië), Sofia Klimaszewska (Polen), Philippe Noble (Frankrijk), Hans Tromp (Spanje), Theo Hermans (Groot-Brittannië), Ingrid Wilken-Bonde (Zweden) en André Lefevere (V.S.), om er maar enkelen te noemen.

Presenteren van cursussen

Een taak van die driejaarlijkse samenkomst is de nieuwe oogst aan cursussen Nederlands voor anderstaligen te presenteren. Bijzonder boeiend als informatie en tevens als confrontatie was de uiteenzetting van A.G. Sciarone over zijn onderhand bekende Delftse methode (in samenwerking met Montens), vooral m.b.t. de specifieke context waarin die gegeven wordt. Een van de vragen was de overdraagbaarheid in andere leeromstandigheden. Daar zouden namelijk experimenten mee aan de gang zijn. Na de rechtlijnige, nogal dogmatischbelerende uiteenzetting van Sciarone was de presentatie van Ludo Beheyt een kleurrijk contrast. Die had overigens zijn onderwerp mee, de radiocursus ‘Doet u mee?’, in samenwerking met J. de Geest gemaakt in opdracht van de BRT en Radio Nederland Wereldomroep. Met een recht-uit-het-leven-gegrepen verhaal als stramien en het gebruik van een vlotte spreektaal kon hij het publiek vrij snel enthousiast maken voor zijn aanpak. Of de Wereldomroep met die cursus voor een Franstalig publiek succes zal oogsten is nog een open vraag. De Taalunie steunt deze realisatie.

Het colloquium als ‘markt’

In de wandelgangen stonden meer cursussen ter demonstratie opgesteld: twee types van met computer gesteund onderwijs Nederlands en een kersverse TV-cursus van zakelijk Nederlands, ‘Kapers op de kust’. Dit markt-gedeelte van het colloquium was verder gestoffeerd met een paar stands van uitgeverijen en een aanbod van gespecialiseerde uitgaven in de ramsj. Samen met de vele informele praatjes en koffiepauze-commentaren, een sfeervolle bedoening en een onmisbare aanvulling van de overdracht aan informatie voor de vaak geïsoleerd opererende docenten.

Forum

Een blikvanger uit het programma van de tweede weekhelft was de groots opgezette discussie over ‘Neerlandistiek Extra Muros: is onze Nederlandse cultuur verkoopbaar?’. Dat dit in de vorm van een retorische vraag gestelde onderwerp als een angel werkte, bleek uit de geanimeerde discussie die rond deze probleemstelling ontstond. De deelnemers hadden het trouwens meer over het ‘hoe’ dan over de inhoudelijke aspecten van het onderwerp.

Het panel bestond uit twee Nederlanders: C.J. Schneider en P.B. Brusse en twee Vlamingen, W. de Pauw en L. Abicht, met als discussieleider Prof. Willemijns (VUB). Bij wijze van inleiding gaf elk zijn ervaringen weer met het uitdragen van het Nederlands en de Lagelandse cultuur in het algemeen. W. de Pauw sprak niet alleen als ambassadeur van België in Australië, maar ook als voormalig docent-Nederlands in Zaïre en Zuid-Afrika; voor L. Abicht was het een docentschap Nederlands in Berkeley dat hem voornamelijk met emigranten van de tweede of derde generatie in contact bracht en Peter Brusse gaf zijn journalistieke kijk op het probleem vanuit een 20-jarig verblijf in Engeland. Allen hadden het herhaaldelijk over scheefgetrokken beelden, slecht of niet doorstromende informatie

[p. 221]

en een opvallend gebrek aan middelen. Schneider, Nederlands ambassadeur in de DDR, slingerde het provocerende ‘Cultuur is kaas’ de zaal in, hetgeen zijn effect niet miste. Hij betoogde hiermee dat wij voor onze cultuur een agressieve marketing moeten voeren en dat hierbij uiteraard kwaliteit aan bod dient te komen. Op de internationale markt houden namelijk alleen zeer goede produkten stand. Anderzijds zijn we ook veel te bescheiden, te schuchter, te ‘beschaafd’, zo betoogde hij. We moeten met een nuchtere instelling aan het werk gaan, aldus Schneider, met vakbekwame verkopers ‘van cultuur kaas maken’ en op die manier ‘in de internationale cultuurbazaar stand houden’.

Over dat aan-de-man-brengen van onze cultuur barstte de zaal los, ook al nadat W. de Pauw had gezegd dat ‘Hollanders’ beter waren in die verkoopactiviteit en L. Abicht vol lof was over de actieve medewerking van het Nederlandse Consulaat-Generaal wat Berkeley betreft.

Prof. Vekeman (Keulen) was behoorlijk ontgoocheld over wat de panel-leden naar voren hadden gebracht, omdat in het Duitse taalgebied alleen al ruim 1000 neerlandici degelijk gevormd werden en die ‘verkopen’ vanzelf onze produkten. Dit was evenwel niet de mening van Prof. Worgt (Leipzig), die vaststelde dat Nederland en Vlaanderen nog té weinig bekend zijn. Brusse was ook kritischer en zei dat de Nederlanders zèlf moeilijk hun cultuur kunnen uitdragen, ze willen dit eigenlijk niet. Hij pleitte ervoor buitenlanders te bewegen zèlf over Nederland en Vlaanderen te gaan schrijven, ‘dan zien we immers wat we uit te dragen hebben’. Juist die mensen zijn moeilijk te vinden.

Ook de docentschappen Nederlands kwamen ter sprake: nadat ambassadeur De Pauw het relaas had gedaan van de redding van de leerstoel Nederlands te Melbourne, vond Vekeman dat het beleid van de Taalunie hieromtrent te defensief was en pleitte Prof. M. de Jongh (Namen) verder voor het droppen door Nederland en België van meer lectoraten over de wereld (zonder hierbij de financiële impact ter sprake te brengen...).

In vervolg op Abicht bracht Prof. Flaxman (New York) en ook nog een Amerikaanse docente de immigranten en hun nazaten ter sprake: er is een terugkeer naar de ‘roots’ en dat komt ook de studie van onze taal ten goede. Die beweging zit er volgens Brusse ook in bij de Nederlanders, waar hij een groeiend historisch besef ziet; deze mensen zijn volgens hem opnieuw op zoek naar hun identiteit.

Heel wat docenten hadden last met het weergeven van de complexiteit van de Lage Landen. Prof. J. Wilmots stelde in dit verband de vraag of het Nederlandse taalgebied als één geheel moest voorgesteld worden. Uit de niet altijd duidelijke antwoorden hierop, noteren we die van Abicht: een (groot) deel van de Nederlandse cultuur vormt een eenheid, maar er bestaan eigen (Vlaamse en Noordnederlandse) accenten.

In dit debat, dat een rijke inbreng liet zien, maar waarvan de synthese alsnog ontbrak, domineerde de vraag naar meer zelfverzekerdheid, meer agressiviteit in het ‘verkopen’ van onze cultuur, betere informatieverstrekking en vooral meer middelen.

Geen Zuidafrikanen?

Een van de hete hangijzers in de marge van dit Colloquium was de aanwezigheid van twee professoren uit Zuid-Afrika. Slechts twee overigens, want eerdere colloquia zorgden telkens voor een goed gestoffeerde delegatie uit de zuidelijkste punt van dit continent, een uiting van het feit trouwens dat het Nederlands er aan 17 universiteiten gedoceerd wordt.

De Taalunie had bezwaar gemaakt tegen de aanwezigheid van docenten uit de Republiek Zuid-Afrika. Hiermee volgde ze de lijn van eerder genomen besluiten van de Nederlandse regering en minister Deetman, voorzitter van het Comité van Ministers van de Nederlandse Taalunie. Er werd zelfs gedreigd met intrekking van de subsidie voor het Colloquium.

Maar de IVN, die al van in 1985 gezegd had de opvattingen van de Nederlandse regering inzake Zuid-Afrika te delen, staat anderzijds voor, Zuidafrikaanse leden toe te laten, met inbegrip van deelneming aan de driejaarlijkse samenkomst. Zodoende ontstond er nogal wat deining over het bezwaar dat vooraf door de Taalunie was geopperd. Een van de betrokken docenten Nederlands, Prof. J. van der Eist (Potchefstroomse Universiteit) tekende o.a. verzet aan; het hierop volgende proces werd medio augustus opgeschort, zodat de betrokken docent toch op het Colloquium aanwezig mocht zijn (weliswaar op eigen kosten). Een andere deelnemer uit Zuid-Afrika, Prof. W. Jonckheere, overigens van Belgische nationaliteit en lid van het IVN-bestuur, was eveneens aanwezig.

In de marge van het colloquium

De deelnemers werden vergast op een groot aanbod aan nevenactiviteiten: een verkenning van de stad Gent, een uitstap naar Brugge en iedere avond een culturele gebeurtenis, zoals muziek, film en voordracht. Ze maakten ook de opening mee van een tentoonstelling van kostbare drukwerken en documenten in verband met de Nederlandse literatuur uit het bezit van de Universiteitsbibliotheek. Deze ‘Pretiosa neerlandica’ kende ook achteraf nog een groot succes en de catalogus, die de IVN-leden als geschenk meekregen, zal een waardevol instrument blijven.

Als extraatje op het programma had naar het einde van het Colloquium toe de overhandiging plaats van een Visser-Neerlandia prijs aan Prof. K. Worgt uit Leipzig voor zijn jarenlange inzet voor de studie en de verspreiding van het Nederlands in de DDR. Dit gebeurde in het unieke kader van de Pacificatiezaal van het Gentse stadhuis. Prof. J. Wilmots, oud-voorzitter van de IVN, hield de laudatio en ANV-voorzitter Vlaanderen Raskin reikte de prijs uit.

Algemene vergadering

Vrijdagmorgen had in de Koninklijke Academie in de Koningsstraat de (besloten) algemene vergadering van de IVN plaats. Het driejaarlijks verslag over de jaren 1985-1988 werd er voorgesteld en besproken. In die periode blijkt het IVN een ietwat bewogen geschiedenis te hebben gehad wat haar verhouding tot de Nederlandse Taalunie betreft. De discussies liepen vooral over de taken van de vereniging, die de Taalunie overigens zou willen beperken, nu ze sedert 1985 de verantwoordelijkheid draagt voor het beleid van de neerlandistiek ‘extra muros’. De discussie blijkt nog niet afgerond te zijn, maar de vergadering pleitte sterk voor de autonomie van de vereniging en acht voor de toekomst een minimum aan overheidsbemoeienissen ten zeerste wenselijk.

Tot nieuwe voorzitter werd mevrouw F. Balk-Smit Duyzentkumst, hoogleraar Nederlandse taalkunde aan de Amsterdamse Universiteit verkozen. Voor de eerste maal in de geschiedenis van de IVN een vrouwelijke voorzitter. Ze heeft alvast voor de eerstvolgende drie jaar als moeilijke taak de verhouding met de Nederlandse Taal-

[p. 222]

Uitreiking van de Visser-Neerlandia prijs aan Prof. dr. K.R.G. Worgt, in de Pacificatiezaal van het Gentse stadhuis (1-9-'88). V.l.n.r.: Mr. E.J. Raskin, voorzitter ANV-Vlaanderen; Prof. dr. J. Wilmots, Orde van den Prince; Prof. dr. K.R.G. Worgt, laureaat; Prof. dr. A.J.M. van Seggelen, voorzitter IVN; Drs. G. Bracke, schepen van cultuur Stad Gent; Drs. L.M. Kits Nieuwenkamp, algemeen secretaris ANV.

unie in goede banen te leiden en verder de vele plannen van de vereniging te helpen verwezenlijken.

Een slotzitting in de Aula van de RUG en een einddiner in de gerestaureerde refter van het voormalige Dominicanenklooster 't Pand, besloot deze druk bijgewoonde en intens beleefde driejaarlijkse samenkomst, die - vooral naar het einde toe - een bezinningsronde inhield.

De IVN kan in de eerstvolgende drie jaar het bewijs leveren dat ze de haar toegewezen taken aankan en dienaangaande met de Taalunie tot een deugdelijk vergelijk komen. Een wederzijdse inbreng, op basis van duidelijke afspraken, kan een goed functioneren tot gevolg hebben en de wereldwijde uitstraling van de Nederlandse cultuur alleen maar dienen. Dit is per slot van rekening ons aller wens.

Frits PITTERY (met medewerking van Luc RAVIER)