Neerlandia. Jaargang 92

Colloquium Neerlandicum en Zuid-Afrika

Bij de voorbereiding van het jongste Colloquium Neerlandicum, georganiseerd door de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek, ontstond een controverse rond het al of niet uitnodigen van docenten uit Zuid-Afrika. Uiteindelijk werd beslist dat zij aanwezig mochten zijn, maar alle kosten voor verplaatsing en verblijf zelf dienden te dragen.

Prof. dr. S.W. Couwenberg, hoofdbestuurslid ANV en bestuurslid van de Stichting Studiefonds voor Zuidafrikaanse Studenten, formuleerde zijn visie in een brief aan het Comité van Ministers, aan de Interparlementaire Commissie en aan de Nederlandse Taalunie:

‘Blijkens persberichten en een ingezonden brief van prof. dr A.J.M. van Seggelen, voorzitter van de IVN, in NRC-Handelsblad van 25 aug. j.l., heeft het Comité van Ministers van de Nederlandse Taalunie besloten dat deelname van personen uit Zuid-Afrika tot gevolg kan hebben dat het 10de Colloquium Neerlandicum te Gent niet gesubsidieerd zou worden. De INV heeft onder druk van dit dreigement haar uitnodiging aan de Zuidafrikaanse neerlandicus prof. dr. J. van der Elst ingetrokken, nadat ook van bij de zaak betrokken Nederlandse autoriteiten een memorandum was ontvangen waarin stond dat deelneming van personen uit Zuid-Afrika zou leiden tot intrekking van het subsidie voor het colloquium.

Dit optreden tegen de IVN maakt onderdeel uit van het regeringsbeleid dat gericht is op het weren van contacten met blanke Zuidafrikaanse wetenschapsbeoefenaars en kunstenaars. Zij worden ten hoogste als toeristen toegelaten.

Wij zouden hierbij enige kritische kanttekeningen willen maken. Het beleid waarvan dit optreden een consequentie is, is o.i. op verscheidene punten aanvechtbaar.

1. Het optreden in kwestie is in strijd met het beginsel van de wetenschappelijke vrijheid, waarop de IVN zich terecht beroepen heeft. Niet-politieke verbanden genieten in de Nederlandse en Belgische democratie een eigen autonomie en dienen uit dien hoofde op eigen verantwoordelijkheid te kunnen beslissen of zij al of niet wetenschapsbeoefenaars uit Zuid-Afrika uitnodigen voor een wetenschappelijk congres zonder dat zij daarbij onder financiële druk worden gezet. Het christen-democratische principe van gespreide verantwoordelijkheid, waarop twee der betrokken ministers, de heren Brinkman en Deetman, zich in het bijzonder beroepen als grondslag van hun beleid, is hierbij in het geding. De beslissende vraag die bij subsidiëring van het colloquium aan de orde was, is of de organisatie ervan en de uitnodigingen daarvoor al of niet een bijdrage leveren tot het doel van de Taalunie, te weten de bevordering van een geïntegreerd beleid inzake de Nederlandse taal en letterkunde. Men had daarnaast hoogstens van de IVN mogen vragen rekening te houden met bepaalde regeringsopvattingen der verdragspartners inzake culturele betrekkingen met Zuid-Afrika. Die vereniging heeft echter uit hoofde van haar in onze politieke cultuur en rechtsorde erkende eigen verantwoordelijkheid het recht zelf daarover te beslissen. Op grond van de principiële verwerping van het apartheidssysteem, zowel in internationaal als nationaal verband, kan en mag van Zuidafrikaanse deelnemers aan dergelijke bijeenkomsten redelijkerwijze worden verlangd dat zij zich onomwonden

[p. 223]

distantiëren van raciale discriminatie en van het apartheidssysteem als expressie daarvan. Maar hoe zij aan die afwijzing in concrete inhoud en vorm geven is een zaak die behoort tot de eigen verantwoordelijkheid der betrokkenen en wordt mede bepaald door de omstandigheden waarin zij verkeren. Wanneer zij daarbij blijk geven van een voorkeur voor een vreedzame oplossing van de conflictsituatie in Zuid-Afrika, is dat nog steeds een te respecteren standpunt.

2. Voorts rijst de vraag of het standpunt van de Taalunie inzake Zuid-Afrika niet een uiting is van discriminatie op politieke gronden. Waarom onderhoudt de Taalunie, evenals de Nederlandse en de Belgische regering, wel culturele contacten met Oostbloklanden en niet met Zuid-Afrika, hoewel het politiek-sociale systeem van de Oostbloklanden op grond van onze westerse opvattingen inzake vrijheid en democratie even verwerpelijk is als het apartheidssysteem en daarenboven sinds jaren is opgevat als bedreiging van de westerse veiligheid en levenswijze, weshalve we jaarlijks vele miljarden aan defensie uitgeven om die bedreiging het hoofd te bieden? Die contacten worden onderhouden omdat men terecht heeft ingezien dat een isoleringspolitiek, zoals die tijdens de Koude Oorlog gevoerd werd, steriel en contraproduktief is. De huidige publieke opinie tegenover Zuid-Afrika herinnert onmiskenbaar aan een koude oorlogssfeer, die nu in de Oost-West-betrekkingen volstrekt taboe is geworden, maar tegenover Zuid-Afrika weer “bon ton” is. Uit moreel oogpunt getuigt dit van een weinig consistent gedrag.

3. We komen hiermee aan een derde punt van kritiek, te weten de medewerking van de Taalunie aan de culturele bycot van Zuid-Afrika, hoewel zij juist tot taak heeft culturele contacten te bevorderen met diegenen buiten Nederland en België die zich professioneel bezig houden met het dienen van de Nederlandse taal en letteren. Die culturele boycot is evenzeer contraproduktief, zoals door tal van bevoegde auteurs in het licht is gesteld. Zuid-Afrika is in politiek opzicht een in ontwikkeling achtergebleven land met wetten en zeden die herinneren aan voorbije feodale en koloniale tijden. Dit achterblijven in een voorgaande cultuurfase is o.a. te wijten aan het politieke en culturele isolement waarin dit land zolang heeft verkeerd. Hierdoor heeft het een intern-koloniale machtsstructuur in stand gehouden en juridisch zelfs verder uitgebouwd, die niet meer past in onze gedekoloniseerde wereld. Wil men Zuid-Afrika bevrijden van zijn verouderde machtsstructuur, dan moet men dit historisch gegroeide isolement niet versterken, maar juist doorbreken door een geïntegreerd beleid van beïnvloeding langs diplomatieke, economische en culturele weg, gericht op de ontwikkeling van een voor alle groepen aanvaardbare postapartheids-maatschappij. Dit is een belangrijke voorwaarde voor een politieke en culturele modernisering van dit politiek-cultureel achtergebleven land. Door Zuid-Afrika cultureel te isoleren, waaraan ook de Taalunie medewerking verleent, verzwakt men de positie van het “verligte” hervormingsgezinde deel van de blanke bevolking en versterkt men juist de conservatieve, “verkrampte” elementen en tendenties.

De apartheid is veel meer dan een stel wetten. Zij is de expressie van een bepaalde mentaliteit en die mentaliteit kan men van buitenaf veel doeltreffender beïnvloeden door culturele contacten dan door een culturele bycot. Door zo'n bycot verliest men alle invloed, versterkt men de oude Laager-mentaliteit en isoleert men tevens bijna drie miljoen kleurlingen, voor wie het Afrikaans eveneens de moedertaal is en die een belangrijke rol kunnen spelen in de overbrugging van de kloof tussen de blanke en de zwarte cultuurwereld.

4. Tenslotte rijst de vraag waarom naburige landen als Groot-Brittannië en de BRD wat deelneming van Zuidafrikanen aan wetenschappelijke en andere congressen betreft een ruimhartiger, minder verkrampt beleid voeren dan de Lage Landen en in het voetspoor hiervan nu ook de Taalunie, terwijl wij in cultureel opzicht een speciale band hebben met de Afrikaner cultuur, die ons in staat stelt in positieve zin op de verdere ontwikkeling van die cultuur in te werken.

Op grond van het voorgaande verzoeken wij U het huidige beleid inzake Zuid-Afrika in heroverweging te nemen. Wij hopen dat U zult inzien dat het optreden tegenover de IVN om meer dan een reden aanvechtbaar is en dat medewerking aan een culturele boycot van Zuid-Afrika niet verstandig is, omdat zo'n boycot contraproduktief werkt.

P.S. - Bij het bovenstaande zij nog aangetekend dat de Zuidafrikaanse neerlandicus J. van der Elst, die voor het Colloquium van de IVN niet mocht worden uitgenodigd, onlangs als hoofdredacteur van “Woord en Daad” gepleit heeft voor onvoorwaardelijke vrijlating van Nelson Mandela en andere in gevangenschap verblijvende zwarte politieke leiders.’

Prof. dr. S.W. COUWENBERG