Neerlandia. Jaargang 92

[p. 211]

Karel van de Woestijne
Brussels correspondent van de NRC

In het voorjaar van 1986 verscheen het eerste deel van het Verzameld Journalistiek Werk van Karel van de Woestijne, een project te Gent opgezet door Prof. dr. A. Deprez, dat de bedoeling heeft om alle artikelen van Karel van de Woestijne verschenen in de Nieuwe Rotterdamsche Courant vanaf juli 1906 tot en met januari 1929 integraal te publiceren. Onlangs verscheen het vierde deel dat de periode bestrijkt van oktober 1910 tot en met november 1911 en ook deze keer voorzien is van een uitgebreid personenen zakenregister.

Deze journalistenbaan is Karel van de Woestijne als hemelse manna en door toedoen van Emmanuel de Bom, toen Antwerpse correspondent van de NRC, in de schoot gevallen. Dit tot groot ongenoegen van Herman Teirlinck die zelf de post ambieerde. Op die manier kon Karel van de Woestijne zijn leven niet verdromen en werd hij ‘in het midden van het leven geplaatst, gedwongen hard te werken, vlug te werken, opgewekt te werken, zooals een echt mens betaamt’ (I, p. XXXII). Ook was het een vorm van vast inkomen, zo'n 1500 BF. ‘die 'k gedwongen ben te verdienen, terwijl literatuur zoo gemakkelijk verschoven, zoo gemakkelijk uitgesteld wordt’ (I, p. XVII). Vooral in de beginjaren, toen Karel van de Woestijne het financieel nog niet zo breed had, zal hij zich manifesteren als broodschrijver en talloze artikelen over het Belgische politieke, sociaal-economische, culturele en volks-dagelijkse leven neerpennen in zijn klein, karaktervol handschrift.

Hoewel De Bom overtuigd was dat Karel van de Woestijne het als Brussels correspondent ging waarmaken, meende hij toch hem nog een aantal tips te moeten meegeven. Zo zal hij volgens De Bom zijn stijl moeten aanpassen ‘vlugger en gewoner taal moeten schrijven’ (I, p. XV) en vooral voortdurend indachtig moeten zijn dat hij voor een Nederlands publiek schrijft, ‘dagelijks uw mond spoelen met de spreuk: wat kan dit nu de Hollanders schelen?’ (I, p. XIX).

Ongetwijfeld was het voor Karel van de Woestijne niet altijd even gemakkelijk om over onderwerpen te schrijven die ook ‘de Hollanders’ direct aanbelangden of waar ze enige interesse voor konden tonen. Zo zullen vele NRC-lezers allicht niet altijd even geïnteresseerd geweest zijn in parlementaire verslagen of in beschouwingen bij het soms turbulente Belgische politieke leven. Nochtans was het geen dorre, droge politieke verslaggeving, maar door Karel van de Woestijnes ironische en subjectieve benadering en zijn scherp politiek doorzicht, krijgen we een verrassende kijk op het parlementaire leven, waarin de dichter-journalist uitblinkt in rake, soms ondeugende, beeldrijke portretteringen van politici. Hierbij poogt hij zijn lezers een beter inzicht te geven in het Belgische politieke landschap en wijst hij de Noordnederlanders bijvoorbeeld op het belang van de Vlaamse Beweging die als doel heeft ‘het Vlaamsche volk van hoog tot laag op het ontwikkelings- en beschavingsstadium der overige naties (te) brengen door 't aankweeken van besef zijner eigen waarde en zijner eigen nooden, door de kennis van eigen ziel en geest, van eigen kunnen en willen’ (II, p. 252). Een ‘Vlaamsche Hoogeschool’ is dan ook onontbeerlijk! Het gebruik van het Nederlands in het onderwijs is ook voor ‘'t groote broedervolk van Benoorden-Moerdijk’ (III, p. 174) van belang, ‘principieel omdat ze de waarde van onze gemeenschappelijke taal als wetenschapstaal bevestigt, praktisch omdat het gebied der Nederlandsche kultuur er aanmerkelijk door verbreed wordt en eindelijk tot bij zijne natuurlijke grenzen

Karel van de Woestijne (1878-1929), tekening van zijn broer Gustave van de Woestijne.

[p. 212]

strekken gaat’ (III, p. 124-125). Het is belangrijk dat de Vlamingen in hun strijd tegen de verfransing kunnen terugvallen op de steun van hun taalgenoten in het Noorden. Van de Woestijne vindt het dan ook verfoeilijk als hij Nederlanders te gast in België steevast Frans hoort praten. Bij de huldiging van de Nederlandse artiest G.H.G. von Brucken Fock gaan Van de Woestijnes oren danig tuiten wanneer hij ‘heel veel drukke, en Fransche gesprekken’ hoort voeren,

Uit de NRC van 5 juni 1908.

en hij voegt eraan toe: ‘Hemel, wat gaan die Noord-Nederlanders mooi Fransch praten! En met het echte “accent”, weet u! Nog beter, veel beter dan wij, Vlamingen... Al vind ik, Vlaming, het toch wel een beetje hinderlijk. - Hoe, wij hebben hier gevochten voor die taal, voor dat Nederlandsch, opdat het hier te lande eigen recht weêr verkrijgen zou: thans doen we nog meer: wij, die veel gemakkelijker in 't Fransch zouden schrijven, en ons aldus een ruimer publiek zouden verzekeren, en er zeer zeker niet minder sukses door hebben zouden, wij offeren veel voor onze taal en voor ons volk op, materiëel zoowel als moreel. En dan zien we... zelfs grootendeels Fransche programma's voor een Hollandsch feest’ (II, p. 369-370). Ontmoedigd vraagt Karel van de Woestijne zich af: ‘Wanneer gaan de Nederlanders dan toch begrijpen, dat men - alle Vlaamschgezindheid er buiten gelaten - hier hunne taal best begrijpt? Engelschen praten hier als overal Engelsch. En Duitschers, Duitsch. Waarom doen de Hollanders dan de Vlamingen na, die vinden dat het “gekleed” staat, in België niets dan Fransch te wauwelen?’ (II, p. 424). Maar als koningin Wilhelmina bij haar bezoek aan Brussel (zie verder) hoofdzakelijk Frans spreekt, is Karel van de Woestijne als Vlaming niet teleurgesteld, ‘omdat ik wist dat het niet anders kon, of alles moest in 't Fransch gebeuren. Dit is nu eenmaal “de taal der vorstelijke hoven en de taal der diplomatie”. En op die manier heeft koningin Wilhelmina zich ook niet in onze taalstrijd willen mengen’ (IV, p. 541-542).

Vaak heeft Van de Woestijne het ook over verdienstelijke Nederlandse gezelschappen en artiesten van allerlei slag die hier in België op applaus worden onthaald. Zoals ‘Het Tooneel’, het toneelgezelschap van Willem Royaards, het ‘Amsterdamsch a-Cappellakoor’ of de vermaarde Bach-uitvoerders als Marie Crommelin, Gerard Zalsman, Pauline de Haan-Manifarges en Aaltje Noordewier-Reddingius.

Een dankbaar onderwerp was ook het bezoek van koningin Wilhelmina en prins Hendrik aan Brussel in juli 1911. Karel van de Woestijne maakte van de gelegenheid dankbaar gebruik om te wijzen op de eenheid die bestaat tussen het Noorden en het Zuiden ‘eene eenheid die, onverbreekbaar, boven alle oude veeten gaat. Wat alleen staatkunde verbindt, is door lossen, brozen band gebonden. Alleen geestelijke connectie is duurzaam en echt. De politiek heeft België van Holland kunnen scheuren. Ik zal het niet betreuren, omdat juist de spirituëele samenhang de twee landen zoo innig en hecht verbinden bleef. Niet alleen spreken twee-derden der Belgen de taal van het broedervolk (...) maar, staatkundig één of geschei-

[p. 213]

den, heeft de wisselwerking van den oerlandschen geest tusschen beide Nederlanden, tusschen de beide lage landen aan de zee, dat zelfs het “veel te diepe water” uit het symbolische lied niet meer van elkander houdt, nooit opgehouden’ (IV, p. 509). Van de Woestijne heeft echter ook oog voor de verschillen: ‘De Belgen zijn uitbundig en lichtzinnig, de Hollanders teruggetrokken en bezadigd. Uw streng calvinisme heeft al lang de praalzucht van onze Roomschheid - en ik spreek hier meer van volksgeaardheid dan van onmiddellijk geloof - voor goed afgezworen.

Gij bewondert onzen decoratieven zin; wij bewonderen uwe degelijkheid. Maar gij ziet wel eenigszins misprijzend neer op ons gebrek aan ernst, terwijl wij - neem me deze openhartigheid niet kwalijk - uwe stijfheid wel een beetje vervelend vinden. En zoo denken wij, dat de groote geestelijke omwenteling der zestiende eeuw onze gemeenschappelijke geaardheid definitief en tot in der eeuwen naar twee zeer verschillende modellen heeft gekneed en gebakken (...). Het staat dus vast: in den loop der tijden zijn we zeer verschillend geworden van elkander. Fransche invloeden bij ons, Germaansche bij u hebben niet weinig daartoe bijgedragen. En nochtans... Ik verkeer sedert een tiental jaar met Hollanders. Al die Hollanders zijn kunstenaars (...). Welnu: nooit heb ik éen dier menschen ontmoet, die ik dus hou voor de beste der Hollanders, of het is mij opgevallen hoe weinig hij in den grond verschilt van ons, Vlaamsche Belgen. De gekende stroefheid was afgesleten; de teruggehoudendheid bestond niet meer dan noodig is voor zelf-verweer. En dat is wel het schoonste bewijs, dat het bedaarde, het strenge van den Hollander alleen een vernis moet heeten. In den grond, als oorspronkelijk wezen, is hij een Vlaming, maar die niet wil laten blijken dat hij een Vlaming is. En als de natuur bij hem boven komt, dan is hij zoowaar meer uitgelaten, dan al de Vlamingen samen’ (IV, p. 513-515).

Volgens Karel van de Woestijne voelt elke ontwikkelde Vlaming en elke ontwikkelde Hollander zich als een zoon van ‘een vaderland van harten en geesten die samen leven en samen voelen (...) een vaderland, dat, binnen de perken van eene scheiding die als het ware door de zeden en het geloof wordt opgelegd, in zijne beide deelen aanrakingspunten vertoont, zoo talrijk en zoo echt, dat men zich afvraagt hoe ze ooit konden worden genegeerd’ (IV, p. 521). Een uitspraak helemaal in de lijn van Karel van de Woestijnes algemeen-Nederlandse gezindheid!

Met zijn meer dan 2000 NRC-artikelen heeft Karel van de Woestijne ongetwijfeld een stukje mentaliteitsgeschiedenis neergeschreven, een boeiend historisch tijdsdocument waar hij terecht trots op kon zijn. Zo schreef hij in 1918 aan Emmanuel de Bom: ‘Het is op mijn journalistenwerk dat ik misschien nog het fierst ben’ (I, p. XXXII). Voor zijn vriend Mane de Bom is het in ieder geval ‘een schat voor den Nederlandschen stam’ (I, p. XXXVII) en wordt zijn wens om ‘de pure schoonheid (...) uit het broze krantenpapier op te delven’ (I, p, XXXVI) dankzij deze publikatie uiteindelijk bewaarheid.

Boudewijn DE LEEUW

Medewerker Cultureel Documentatiecentrum, Rijksuniversiteit Gent

Het Verzameld Journalistiek Werk van Karel van de Woestijne is te verkrijgen bij het Cultureel Documentatiecentrum R.U.G., Rozier 44, 9000 Gent. Tel. [phone] - toestel 4226. Prijs 1000 BF, of fl. 58 per deel. Vanaf deel 3, 1100 BF of fl. 61.