Neerlandia. Jaargang 92

[p. 204]

De Nederlandse taal en cultuur in de toekomstige wereldgemeenschap

Gedurende duizenden jaren werden taal en cultuur overgedragen op traditionele wijze in de families, in de gezinnen, in de dorpen en andere plaatselijke gemeenschappen. Uiteraard drongen uit vreemde landen andere opvattingen en culturele invloeden door: andere godsdienstige en levensbeschouwelijke opvattingen, andere en nieuwe vaardigheden, andere kennis en andere inzichten en denkbeelden. Zij werden vaak (maar niet altijd) uitgedragen op basis van andere talen, wat hun uitstraling kwantitatief beperkte en alleszins uitermate vertraagde. B.v. het gebruik van het Latijn in de Middeleeuwen en later was een waarborg van kwaliteit maar ook van maatschappelijke beperktheid. Vooral de bovenlaag werd blootgesteld aan deze invloeden met hun goede en minder goede kanten. De uitvinding en de groei van de boekdrukkunst veranderden niet veel aan dit schema: de bovenlaag werd cosmopolitisch en het andere deel van de bevolking, het grootste deel, leefde verder in de traditionele cultuur. Uit de bovenlaag sijpelde wat door (met veel vertraging) in de rest van het volk.

De politieke democratisering, ook een traag proces, en het ontstaan en de expansie van het perswezen, beide in de 19e eeuw, versnelden en verruimden enigszins het binnendringen van buitenlandse culturele componenten in de volksgemeenschappen. De verstedelijking ging in dezelfde richting. Toch waren toneel en later film geen alom tegenwoordige verschijnselen.

De invoering van de leerplicht (1914), de invoering van de radio (circa 1930) en van de televisie (1954) hebben een hele ommekeer gebracht in de maatschappelijke voorwaarden van het culturele gebeuren.

De bovenlaag, de zogeheten culturele elite, is in onze tijd minder cosmopolitisch geworden: één buitenlandse taal overheerst vaak, het Frans nog altijd, zij het steeds minder in Vlaanderen, het Engels in de meeste andere Westeuropese landen en ondermeer in Nederland. Deze eenzijdige oriëntering heeft vooral economische oorzaken, maar heeft toch een grote culturele weerslag die niet altijd gelukkig is: de contacten b.v. met Duitsland en met Scandinavië krompen in.

In de andere bevolkingslagen zijn de tradities sterk verzwakt: de school is even belangrijk, zoniet belangrijker dan het gezin en dan de kleine plaatselijke gemeenschappen; televisie bereikt iedere dag en vooral iedere avond driekwart van de bevolking. Vele mensen die vroeger nooit of bijna nooit naar opera, toneel of bioscoop gingen, hebben thans in hun huiskamer een aanbodpakket waarvan prinsen en rijke burgers in vroegere eeuwen niet durfden dromen: voorlichting maar ook manipulatie, ontspanning, culturele vormgeving dringen grootschalig in alle gezinnen binnen, waardoor de verhalen van grootouders en ouders, tantes en ooms nog maar een kleine plaats innemen in het leven van de opgroeiende kinderen.

Het Algemeen Beschaafd Nederlands was voorheen een schrijftaal, een boekentaal en in het beste geval de taal van de schoolmeesters. Thans horen de vele dialectsprekende Vlamingen in hun eigen huis alle dagen B.R.T.-journalisten die een degelijke taal hanteren. Zelfs over sport wordt in een taal gesproken die op algemeen Nederlands lijkt.

Het Vlaamse volk heeft eeuwenlang geen eigen staatkundige structuren gehad: Spaanse, later Oostenrijkse en nog later Franse overheersers maakten van Vlaanderen op politiek vlak, een lijdend voorwerp. De Vlamingen waren onderdanen maar geen staatsburgers. De periode 1815-1830 was maar een te korte droom. Na het ongeluksjaar 1830 regeerde een Franstalige burgerij op volksvreemde wijze, soms zelfs met goede bedoelingen.

Het eerste democratische, zij het onvolmaakte kiesrecht voor Vlamingen dateert van 1893; in 1919 kwam het volledige kiesrecht. De grote taalwetten dateren van de iaren 1930-1940: amper vijftig jaar, hetgeen weinig is in de ontwikkeling van een volk. Wij bezitten min of meer eigen staatkundige structuren sinds 1970 en 1980, m.a.w. sinds gisteren.

Geen wonder dat Vlaanderen, jammer genoeg, nog maar een gebrekkige staatsgemeenschap is. De Vlaamse politici en de Vlaamse burgers hebben nog veel te leren. Van Nederland kunnen wij nog altijd heel veel leren. De Unies van Utrecht en Atrecht (1579) waren een ramp voor de Nederlandse beschaving: een godsdienstige afgrond scheidde voortaan het ‘ketterse’ Holland van de ultramontaanse Spaanse Nederlanden: in het Noorden een ongewone intellectuele bloei, in het Zuiden geestelijke armoede. Nog veel erger was dat beide een verschillende plooi namen. Noord-Nederland werd een burgerlijke en kleinburgerlijke natie met volle nadruk op de steden en als doorslaggevend economisch kenmerk: de handel, vooral de zeehandel en de scheepvaart. Het Noordnederlandse beschavingsmodel was een burgerlijke stadscultuur.

Vlaanderen bleef onder de plak van de adel tot en met de 19e eeuw. De Vlamingen waren plattelanders. De opkomende industrie oriënteerde de handel.

Nu, op het einde van de twintigste eeuw, na vier eeuwen scheiding, zijn beide naties of subnaties ten dele van elkaar vervreemd. Toch ben ik niet pessimistisch. Dank zij de zorg van vele Vlaamse schrijvers en publicisten die zoveel uit Nederland overnamen en voor de Vlamingen aanpasten, is de Nederlandse taal één gebleven. Dit is fundamenteel. Er is meer.

[p. 205]

De maatschappelijke omstandigheden hebben Vlaanderen en Noord-Nederland dichter bij elkaar gebracht. Beide zijn, gelukkig, hun kolonies kwijt. In beide is de godsdienstige onverschilligheid sterk toegenomen, zodat de godsdienstige verschillen een flink deel van hun negatieve betekenis hebben ingeboet. Nu is godsdienstige onverschilligheid wellicht de meest haalbare maatschappelijke vorm van levensbeschouwelijke verdraagzaamheid.

In Vlaanderen overheerst niet langer het platteland: ook de Vlaamse cultuur is een stadscultuur geworden. De Nederlandse industrie is gegroeid. De verdeling van de beroepsbevolking is in beide landen veel dichter bij elkaar gekomen. De geestelijke band tussen Noord en Zuid wordt weer sterker, dank zij de intellectualisering van de bevolking ingevolge de democratisering van het voortgezet en van het hoger onderwijs. De seksuele taboes, kinderen van het puritanisme en van de confrontatie, hebben in beide landen in kracht ingeboet. Ongetwijfeld kunnen de gevolgen van een eeuwenlange gescheiden ontwikkeling niet in één handomdraai ongedaan worden gemaakt, maar Vlaanderen en Nederland groeien langzaam weer naar

Bij de foto's: Het Martelaarsplein te Brussel als vestigingsplaats voor een Vlaams centrum, het Belgisch parlementsgebouw en het centrale E.G.-gebouw te Brussel: Vlaanderen, België, Europa.

Maar heeft de Vlaamse Beweging wel oog genoeg voor de heel-Nederlandse samenhang in het culturele Europa van morgen?

[p. 206]

elkaar toe. Eén voorbeeld: wat heeft de Vlaamse vrouwenbeweging niet te danken aan de Dolle Mina's?

De groeiende kloof tussen de Vlaamse en de Franstalige gemeenschap in België, ook buiten het gebied van de taaltegenstellingen, maakt dat Wallonië nog wel een blok aan het Vlaamse been is, maar dat het, alle last ten spijt, het Vlaamse openbare leven niet meer beheerst.

Voorts is de omstandigheid dat Frankrijk een kiesmonarchie is geworden, terwijl Nederland en de Vlaamse volksgemeenschap trouw blijven aan de parlementaire democratie, een belangrijk feit. Zelfs de Vlaamse juristen hebben hun blikken eindelijk afgewend van Parijs en zoeken hun inspiratie liever in het Noorden.

Vroeger werd de Groot-Nederlandse gedachte gedragen door dichters en dromers. Thans zijn er vele realisten die denken aan separatisme t.a.v. de Franstaligen. Het is een democratische eis geworden: evenmin als de Franssprekenden hun taal mogen opleggen aan de Vlamingen, mogen de Vlamingen hun beleidsvoornemens opleggen aan de Walen. Daarom is een volledige boedelscheiding tussen de drie volksgemeenschappen wenselijk.

Ik ben een geboren en getogen Brusselaar. Brussel: deze stad werd door politiek-administratieve dwang en sociale druk grotendeels verfranst. Dit heeft veel tijd in beslag genomen, circa 200 jaar. Wellicht zijn er Vlamingen die zich afvragen of het tegenoffensief van het Nederlands niet ook zo lang zal moeten duren en of deze aanpak niet artificieel is. Welnu, men moet toegeven dat er inderdaad iets artificieels zit in de Vlaamse strijd te Brussel. Er wordt immers gestreden met hulp van buiten Brussel, nl. van de Vlaamse gemeenschap. Maar heel het Brusselse geval is kunstmatig: Brussel is maar alleen belangrijk als plaats waar overheidsbesturen en vele zetels van grote vennootschappen gevestigd zijn. De Vlamingen in Brussel strijden niet tegen de natuur maar voor een medebestuur in een gebied dat vroeger Vlaams was. Het verfransingsproces in Brussel is omkeerbaar.

Het Vlaamse zelfbestuur, zelfs onvolledig, geeft een eigen verantwoordelijkheid aan de Vlaamse politici en ambtenaren. De zogeheten communautarisering van het onderwijs moet de Vlaamse beleidsmensen ertoe aanzetten hun onderwijspolitiek in de mate van het mogelijke nauwer te doen aansluiten bij het onderwijs in Nederland.

Iets kunnen wij aan de Nederlanders leren, d.i. namelijk te vechten voor eigen taal. Daar de Nederlanders de bedreiging van taalimperialisten niet hebben gekend, beseffen zij op onvoldoende wijze welke vervreemding ten aanzien van eigen aard kan voortvloeien uit de geweldloze dwingelandij van buitenlandse culturele machthebbers, een vervreemding in eigen huis.

In de wereld van morgen zal de verdediging van eigen taal en eigen cultuur een nog moeilijkere opgave zijn dan thans. Ondanks alle dagelijkse kleinzieligheden in Voeren, in het randgebied rond en in Brussel, is het Frans een minder gevaarlijke vijand van de Nederlandse cultuur dan het Amerikaans. De Amerikanen zijn veel talrijker, veel rijker, veel machtiger dan de ‘Francophonie’. De beste remedie tegen overdrijvingen in Amerikaanse mode, is een grotere veelzijdigheid, m.a.w. het zich afstemmen op veel meer landen. Om een volwaardige taal te blijven moeten alle wetenschappen in het Nederlands worden beoefend, moet het Nederlands in alle sectoren van het maatschappelijk leven aan bod komen. Het Nederlands mag niet beperkt worden tot een huistaal en tot een literaire taal. De Nederlandse Taalunie heeft daar een grootse taak te vervullen.

Noorwegen, Zweden en Finland met ieder een veel kleinere bevolking dan de 20 miljoen Nederlandssprekenden, slagen erin hun cultuur gaaf te houden en te doen bloeien, terwijl hen dat niet belet open te staan voor de moderne wereld en de moderne economie. Dit moge als voorbeeld strekken voor ons allen.

Ik zei dat de Vlamingen politiek nog veel te leren hebben. Het jongste regeerakkoord, door Vlaamse onderhandelaars te goeder trouw gesloten, toont dit aan. Men zegt dat beide kanten, Vlamingen en Franstaligen, toegevingen hebben moeten doen. Ja, maar de Vlamingen hebben toegevingen moeten doen ten aanzien van de werkelijkheid, de Franstaligen ten aanzien van hun imperialistische eisen.

De Vlaamse strijd is niet uitgestreden. De Walen hebben uitdrukkelijk bij monde van Spitaels gezegd dat zij verder geld zullen toestoppen aan de francofonen in Voeren. Van pacificatie is in hoofde van de Franstaligen geen sprake. De Walen zijn vast voornemens verder Vlaamse mandaten, Vlaams geld en Vlaamse gemeenten te stelen. Vlaanderen zal zich verder moeten verdedigen tegen ondemocratisch imperialisme. Het beste middel om zich naar buiten tegen agressie te verweren, is de innerlijke kracht van het Vlaamse volk en de Nederlandse cultuur te verstevigen.

Prof. Dr. Herman VAN IMPE

Vrije Universiteit Brussel