Neerlandia. Jaargang 92

[p. 201]

[Nummer 5]

Hooggestemde verwachtingen

Op maandag 19 september 1988 werd te 's-Gravenhage het nieuwe ANV-verbondskantoor plechtig geopend in aanwezigheid van minister Brinkman van WVC. De minister werd verwelkomd door ANV-voorzitter Waltmans. Woord en wederwoord integraal als inleiding op dit nummer van Neerlandia.
(Redactie)

Excellentie,

Dames en Heren,

Het doet mij genoegen, dat u onze uitnodiging hebt willen aanvaarden het nieuwe Verbondskantoor van het Algemeen-Nederlands Verbond door het plaatsen van het portret van de vader des vaderlands Willem van Oranje te openen.

Daarmee is de politiek-symbolische betekenis van deze handeling in het geding.

Allereerst in de microsfeer: de jonge minister des konings en het 93-jarige ANV dragen elkaar geen slecht hart toe. Niettemin wil ik de gelegenheid benutten om iets te zeggen over de voorgenomen intrekking van onze subsidie in 1986. Allereerst was het kersverse dagelijks bestuur wat verbouwereerd, later hebben we u beter begrepen: U wilde ons een steun in de rug geven om de reorganisatie van het ANV met kracht ter hand te nemen. En daarin bent u geslaagd. Het ANV is wakker geworden, klaarwakker. In de bouwkundige, de personele en de financieel-administratieve sfeer werd het Verbondskantoor vernieuwd. In de verenigingssfeer werden afdelingen gereactiveerd en werkgroepen vernieuwd of nieuw opgezet o.m. werkgroepen overheidsbeleid en de West. Met een bescheiden ledenwinst, een goed financieel beheer, de verdere verbeteringen in organisatie en presentatie, de maatschappelijke verbreding van het draagvlak, zowel wat betreft de Raad van Advies, het Hoofdbestuur als de werkgroepen kan het Verbond met vertrouwen op weg gaan naar 1995, wanneer we ons 100-jarig bestaan vieren.

De politiek-symbolische betekenis in de macrosfeer zie ik liggen in de door Willem van Oranje nagestreefde eenheid der Nederlanden. Deze werd niet verwezenlijkt door de scheiding tussen Noord en Zuid, waarbij de grens dwars door Vlaanderen, Brabant en Limburg werd getrokken, en het verloren gaan van oostelijke en zuidelijke randgebieden.

De vraag waar wij voor staan is niet het herkrijgen van historische posities. Dat is in dubbele zin onrealistisch en illusoir: de betekenis van historie is juist dat het voltooid verleden tijd is. Anderzijds welk historisch ogenblik neem je als ijkpunt, vertrekpunt of doelstelling.

Realistisch is het te erkennen dat de Europese Gemeenschap steeds meer de realiteit gaat vormen, de federale omraming van de gewesten en volkeren in het westelijk deel van Europa.

Binnen die Europese gegevenheid heeft het zin de eenheid der Nederlanden - uiteraard in erkenning van de verscheidenheid der gewesten - na te streven.

Ik zal me hier moeten beperken tot een bepaald onderdeel van dit streven.

Het ANV-hoofdbestuur ziet met zorg ontwikkelingen die afbreuk doen aan deze eenheid, en die ik wil aanduiden als particularistische neigingen in Noord en Zuid. In Noord beproeven wij een Hollandisch particularisme in een cultuurbeleid dat zich opsluit binnen de grenzen van de Nederlandse staat, in Vlaanderen heeft ook de leuze ‘Vlaanderen Eerst’ particularistische bijtonen.

Mag ik er in dit verband op wijzen dat de Belgische Eerste Minister Dr. Wilfried Martens op de ANV-Conferentie De Nederlanden Nu op 19 april jl. in de Ridderzaal gepleit heeft voor ‘een innige bilaterale, Europese en internationale samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen voor de nabije en de veraf liggende toekomst’.

Tenslotte wil ik de regeringen van België, Aruba, Nederland, Nederlandse Antillen, en Suriname (de BANNAS-landen) oproepen een conferentie te houden over de Nederlandse taal en cultuur.

Ik heb erover gedacht wie zou moeten uitnodigen.

Het lijkt me allereerst een taak voor de Nederlandse minister-president als vertegenwoordiger van de staat waarin de meeste Nederlandssprekenden wonen. De Nederlandse Taalunie zou dan als hoge autoriteit van de Nederlandstalige gemeenschappen als gastvrouwe kunnen optreden.

Op die wijze treden we ook de Europese toekomst na 1992 met overtuiging tegemoet.

Dr. H.J.G. WALTMANS, voorzitter A.N.V.

*

[p. 202]

Mijnheer de Gemeenschapsminister, Dames en Heren leden van het Hoofdbestuur en van de Raad van Advies, Dames en Heren aanwezigen!

U zult begrijpen, dat ik niet zonder enige schroom hier voor u sta. Vorig jaar had ik immers het voornemen, te bezuinigen op het WVC-subsidie aan het ANV. De Tweede Kamer heeft echter, ook op grond van signalen uit Vlaanderen, duidelijk anders gewild. Dan, zo dunkt mij, misstaat het een bewindsman niet, gehoor te geven aan een uitnodiging waaruit zo duidelijk spreekt, dat men in dit huis geen wrok (meer) koestert. Ik ben u zeer erkentelijk, geacht Hoofdbestuur, voor deze vergevensgezindheid.

Mag ik eens peilen naar de gronden van die loffelijke gezindheid? Kan het zijn: het besef dat wij ondanks verscheidenheid en, helaas, misverstanden toch niet zonder elkander kunnen en mogen?

Een kleine eeuw lang worden wij, in Noord en Zuid, daaraan herinnerd door een onvermoeid Algemeen Nederlands Verbond. Het ANV moest wel lang blijven als een roepende in de woestijn, maar mag nu het genoegen smaken, te zien dat en hoe Vlaanderen en Nederland elkaar naderen. Ik vermoed, dat het zal blijven bij benadering, bij verscheidenheid in verbondenheid, op z'n best een eenheid verankerd in - rijke - verscheidenheid.

U merkt wel, dat ik daar het begrip ‘eenheid’ dat het ANV in zijn vaandel voert toch met enige terughoudendheid bejegen, zeker als men die ‘eenheid’ als een absolute zou opvatten. Ik vermoed, dat absolute eenheid noch mogelijk noch wenselijk is. Ik denk ook dat ik een wel heel achterhaald en onterecht beeld

Tijdens de opening van het ANV-verbondskantoor te 's-Gravenhage poseerden voor de bekende kaart van de Nederlanden in de vorm van de ‘Leo Belgicus’, v.l.n.r.: L. Ceyssens, ambassadeur van België in Nederland; dr. H. Waltmans, algemeen voorzitter ANV; mr. drs. L.C. Brinkman, minister van WVC; drs. J. Kits Nieuwenkamp, algemeen secretaris ANV; mr. E.S. Raskin, voorzitter Vlaanderen ANV; mr. H. Th. Schaapveld, ambassadeur van Nederland in België.

[p. 203]

van het Algemeen Nederlands Verbond zou schetsen, als ik bij dat fenomeen ‘absolute eenheid’ lang zou stilstaan. De idee van een soort samengaan van Nederland en Vlaanderen wordt in ANV-kring toch ook nauwelijks meer beleden. Vierhonderd jaar ontwikkeling wel naast, maar niet met elkaar heeft geleid tot subtiele, maar fundamentele verschillen in wat ik zou willen noemen ‘de cultuur van alledag’: van het leven op straten en pleinen tot en met de structuren en werkwijzen van onze overheden. Dat betekent aan de éne, positieve kant, dat wij over en weer binnen ons overzienbare taalgebied een ‘echt buitenland’ hebben, maar aan de andere, minder positieve kant, bij de uitwerking van ons oprechte eenheidsstreven stuiten op tal van diepgewortelde misverstanden en, bij wijze van spreken, op verschillen als tussen wisselstroom en gelijkstroom. Of daarvoor ooit een ‘omvormer’ uitgevonden wordt èn, wat het belangrijkste is, ingang vindt bij Noord en Zuid?

Laten wij niet vergeten, dat de Noordelijke Nederlanden voor een aanzienlijk deel als denkende en doende natie zijn gevormd door uitwijkelingen die uit Vlaanderen niet alleen hun have en gaven meenamen, maar ook hun spijt om hun verloren posities en allicht ook wrok jegens hen die het bewind in Vlaanderen overnamen.

Zulke gevoelens worden gemakkelijk overgedragen op jongere generaties en uiten zich vaak in schampere taal. Die valt evenzeer te vernemen van de nazaten der achtergeblevenen in het Zuiden.

Toch hebben velen in Nederland het emancipatiestreven der Vlamingen niet alleen met sympathie gevolgd, maar ook daadwerkelijk gesteund. Het ANV is daarvan een van de krachtigste uitingen, evenals de Conferentie der Nederlandse Letteren die in de Nederlandse Taalunie haar voortzetting en uitbreiding vond. Deze heeft, blijkens haar verdrag van 1980, ‘tot doel de integratie van Nederland en de Nederlandse gemeenschap in België op het gebied van de Nederlandse taal en letteren in de ruimste zin’.

Mijnheer de Gemeenschapsminister, u als Voorzitter van het Comité van Ministers van deze Taalunie staat mij wel toe, hier te zeggen, dat ons comité nog geen twee weken geleden in een besloten overleg heeft besloten, het functioneren - let wel: niet het bestaan of de opzet, maar louter het functioneren - van de Taalunie aan een nadere beschouwing te onderwerpen. Met andere woorden: van een leien dakje gaat het nog niet. Oorzaken als ik al genoemd heb spelen daarbij wellicht, met andere, een nader te onderzoeken rol.

Zo valt het al niet mee, binnen het taalgebied samen te werken op een déélgebied van onze cultuur. Hoeveel moeilijker om, zoals het ANV wil bevorderen, dat uit te breiden tot andere sectoren van Nederlandse cultuur en dat ook buiten het taalgebied. Bij dat laatste dient men nog te bedenken, dat de internationale culturele betrekkingen deel uitmaken van en verankerd zijn in het algemene regeringsbeleid dat, in weerwil van alle Europese eenwording, tussen Nederland en België, resp. Vlaanderen tal van verschillen vertoont, principiële èn praktische.

Wil ik hiermee nu zeggen ‘vergeet het maar’? Integendeel! Ik meen alleen, te hooggestemde verwachtingen van eenheid te moeten relativeren die wij zo nu en dan, óók, maar niet alléén uit ANV-kringen, vernemen.

Alleen indien wij ons ten volle rekenschap geven van de bezwaren die er liggen tussen droom en werkelijkheid, kan het ons gelukken, een stuk eenheid te verwerkelijken dat nodig zal zijn in het Europa van na 1992. Met u, mijnheer Waltmans, deel ik de zorg over de positie van kleine cultuurgebieden in een groot geheel, zorg over Nederland en het Nederlands, zoals u, mijnheer de Gemeenschapsminister dat zult hebben over Vlaanderen en het Nederlands. Vormen van samenwerking in b.v. economisch en infrastructureel opzicht zouden daaronder wellicht ook kunnen worden verstaan teneinde aansluiting te houden op meer en meer zuidwaarts gerichte ontwikkelingen in Europa.

Zo een werkelijkheid, tevens voorwaarde voor méér, zou kunnen zijn het overwinnen van schampere gevoelens en uitingen jegens elkaar en waardering van de verschillen als kruidige varianten van in wezen één en dezelfde Nederlandse taal en cultuur. Niet benadrukken wat ons scheidt maar zoeken naar wat ons bindt, vormt de basis voor de toekomst in wat met een deftig en lelijk woord het neerlandofone gebied heet.

Die toekomst verlangt een geest van tolerantie. In onze gezamenlijke geschiedenis bezitten wij één man die die geest van verdraagzaamheid bij uitstek belichaamd en bevochten heeft. Het is een goede gedachte van het Algemeen Nederlands Verbond, zijn nieuwe huis te sieren met de beeltenis van hem, van wiens dood de val van Antwerpen, het jaar daarop, en daarmee de feitelijke scheiding tussen Noord en Zuid niet los gezien kan worden.

Ik spreek de wens uit, dat het ANV van hieruit veel hoogstaande en toepasbare bijdragen mag blijven leveren aan het handhaven van een levende en in alle verscheidenheid verbonden Nederlandse cultuur temidden van de vele culturen om ons heen en met respect en tolerantie jegens de vele andere culturen in ons midden.

Mr. drs. L.C. BRINKMAN minister van WVC