Neerlandia. Jaargang 92

[p. 148]

Grensoverschrijdende samenwerking tussen de beide Limburgen

‘In het verleden ligt het heden; in het heden dat wat komen gaat’. Deze stelling gaat ook op voor de ontwikkeling van de grensoverschrijdende contacten en samenwerking tussen de Limburgse gemeenten in België en Nederland. Dat lijkt vanzelfsprekend. Pas sedert 1839 zijn er twee Limburgen, door een rijksgrens doorsneden.

Als wij de kaart van Nederland bekijken, dan moet geconstateerd worden, dat Limburg ten opzichte van de rest van Nederland een bijzondere ligging kent. Het is de enige provincie met een langere buitenlandse dan binnenlandse grens. Limburg grenst ±



160 km aan Duitsland en ± 90 km aan België. Deze begrenzing kent diverse taal- en cultuurgebieden, - Duitse, Vlaamse, Waalse en Zuidnederlandse - terwijl in onze communicatiemaatschappij de Noordnederlandse invloeden toenemen. Een smeltkroes dus. Als we daarenboven bedenken, dat een regio als Zuid-Limburg, waar meer dan 600.000 mensen wonen, slechts via een strook van 12 kilometer met Nederland verbonden is, dan mag terecht geconcludeerd worden, dat Limburg in een positie verkeert die een internationale oriëntatie vanzelfsprekend maakt.

De lange buitenlandse grenzen en de nieuwe van 1839 hebben in Limburg uiteraard hun sporen nagelaten. Anecdotisch levert dit soms typische situaties op.

Stramproy, een mooie grensgemeente waar ik zelf vandaan kom, is thans nog privaatrechtelijk eigenaar van 16 km openbare weg en 4 km waterweg op thans Belgisch, maar voor 1839 Stramproys grondgebied. Deze geografische en historische aspecten hebben logischerwijs tot gevolg gehad, dat de bewoners van deze zuidelijke provincie zich in hoge mate Limburger voelen en het Nederlandschap enigszins relativeren onder invloed van de zo nabije buitenlanden. Dit heeft niet alleen consequenties gehad voor allerlei vrijwillige, menselijke verhoudingen en verbanden, maar ook voor de bestuurlijke instanties aan beide zijden van de grens.

Spontane contacten

Wie zich realiseert dat Venlo op zaterdag eigenlijk een Duitse stad is, dat op de vrijdagse markt in Maastricht meer in franken dan in guldens wordt gerekend, dat vele Belgen reeds generaties lang in Nederlandse grensgemeenten wonen en werken en Nederlanders in Belgische, zal het niet verbazen dat de betreffende gemeentebesturen al gauw eens een bezoek aan de naaste buur brengen om afspraken te maken over verschillende wederzijdse praktische problemen. Op deze wijze zijn door de jaren heen véél afspraken gemaakt tussen gemeentebesturen. Weliswaar was en is dit niet ingekaderd in een formele structuur, maar dat neemt niet weg dat dit soort afspraken hun kracht hebben bewezen.

Naast deze primaire bestuurlijke contacten zijn er veel secundaire contacten met soms ook bestuurlijke implicaties. Ik noem deze secundair omdat zij niet bepalend maar volgend zijn, in die zin dat ingespeeld wordt op uitwisselingen op cultureel en sportief gebied, welke door verenigingen en particulieren zelf tot stand zijn gekomen. Een eventuele subsidie voor dit soort activiteiten is niet trend-settend of drempel-

[p. 149]

verlagend, de ontmoetingen waren er immers al, en de aanwezigheid van een burgemeester, wethouder of schepen bij dergelijke manifestaties heeft meer het karakter van randversiering; en zo hoort het ook... op gezette tijden. Toch, het jaarlijks terugkerende Oud-Limburgse Schuttersfeest van beide Limburgen bijvoorbeeld, dat telkens zo'n 50.000 bezoekers trekt, bevordert het levend houden van de grensoverschrijdende samenwerking meer dan welke formele regeling dan ook mogelijk maakt.

Voor de internationale samenwerking hoeft in Limburg eigenlijk geen propaganda gemaakt te worden. Ze bestond hier al lang voordat de term Europese Gemeenschap zijn intrede deed. Met deze feitelijke constatering is het geenszins mijn bedoeling aan te geven, dat in Limburg geen behoefte zou bestaan aan een formele Benelux-overeenkomst over grensoverschrijdende samenwerking. Integendeel, in Limburg wordt dit ervaren als een welkome aanvulling op hetgeen vanzelf gegroeid is en later uitgebouwd is en waarbij met name de provincie een belangrijke initiërende rol heeft vervuld.

Alweer enige tijd geleden is onder leiding van de griffies van de beide provincies Limburg een inventarisatie opgesteld van onderwerpen welke voor een gemeenschappelijke behartiging door de provincies, de gewesten, de gemeenten of de waterschappen, in aanmerking kunnen komen.

Wat milieu betreft, zouden de autoriteiten elkaar aan weerszijden van de grens vooraf in kennis moeten stellen van nieuwe onwikkelingen en beleidsvoornemens, vergunningsverleningen e.d.

Tussen het College van Gedeputeerde Staten en de Bestendige Deputatie is hierover reeds een conceptovereenkomst opgesteld, welke ondertekend kan worden zodra de Benelux-overeenkomst is geratificeerd. Om tot de sanering van bepaalde waterlopen te komen, wordt voorgesteld gezamenlijke oplossingen na te streven voor waterkwaliteits- en kwantiteitsproblemen.

Tevens zou een gezamenlijke studie naar de grondwaterproblematiek verricht moeten worden.

Inzake welzijn en volksgezondheid zouden er afspraken moeten komen met betrekking tot het ambulance-vervoer. Ook samenwerking inzake de basisgezondheidszorg en een gemeenschappelijke aanpak van de verslavingsproblematiek zijn nodig.

Op het gebied van toerisme en verkeer moet de gemeenschappelijke aanleg van wandel- en fiets- en verkeersroutes bevorderd worden.

Wat rampenbestrijding betreft zouden wederzijdse alarmering en wederzijdse assistentie bij rampen en ongevallen eigenlijk vanzelfsprekend moeten zijn.

Ik wijs in dit verband ook op de Overeenkomst van 14 november 1984 tussen België en Nederland, de overeenkomst inzake wederzijdse bijstandsverlening bij het bestrijden van rampen en ongevallen, die in artikel 12 ook grensoverschrijdende samenwerking tussen lokale overheden mogelijk maakt. Door Stramproy en Kinrooi wordt daar al sedert 1985 op ingespeeld.

Inzake nutsbedrijven zijn er nu reeds situaties waarbij grensoverschrijdende energielevering plaatsvindt. Na ratificatie kunnen deze afspraken worden geformaliseerd.

Grenspalen te Maaseik (links) en te Maastricht (rechts); bij dezelfde leverancier besteld?

[p. 150]

Op al deze terreinen zijn aanzetten tot stand gekomen. De kleinschalige voorbeelden van Zeeuws-Vlaanderen en Noord-Brabant zou ik kunnen herhalen.

Er zijn dus mogelijkheden te over. Toch hebben de beide provinciale besturen er voor gekozen om voorlopig, in afwachting van de ratificatie van de Benelux-overeenkomst, een pas op de plaats te maken. Er is dan ook over de mogelijkheden die de Benelux-overeenkomst biedt, nog geen informatie verstrekt van provinciezijde in de richting van de gemeenten. Dit zal geschieden zodra de ratificatie een feit is. Wel staat het de gemeenten uiteraard vrij om zelf acties te ondernemen. Gemeenten kunnen met hun buren over de grens een inventarisatie maken van gemeenschappelijke belangen, gemeenschappelijke problemen en mogelijkheden van gemeenschappelijke taakbehartiging. De Benelux-overeenkomst biedt straks de mogelijkheid afspraken daarover te formaliseren.

Dat dit nodig is bewijst de bestuurlijke praktijk, die ons leert dat - ondanks de wilsovereenstemming aan



beide zijden van de grens -, de afstemming in regelgeving nog vrijwel geheel ontbreekt. Recente voorbeelden zijn de bouw van een legkippenbedrijf te Kinrooi; het kappen van een fraaie houtwal in het grensoverschrijdend landschap Stramproyer Broek; de aanleg van een nieuwe riool, zonder zuiveringsinstallatie te Kinrooi.

Anders dan in het Brabantse zijn er in de beide Limburgen nog maar weinig formele structuren voor grensoverschrijdende samenwerking tot stand gekomen. Het College van Gedeputeerde Staten en de Bestendige Deputatie, ook die van Luik, ontmoeten elkaar op gezette tijden.

Diverse grensgemeenten kennen periodiek overleg tussen de Colleges van Burgemeester en Wethouders en Burgemeester en Schepenen. Er zijn jumelages. Er zijn ambtelijke overlegsituaties op het gebied van milieu en cultuur. Er is al 13 jaar een Interlimburgse contactambtenaar die deels in Hasselt, deels in Maastricht bureau houdt. Er is een Interlimburgs overlegorgaan Maasland (het Streekgewest Westelijke Mijnstreek en vzw-Streekbelangen Maasland) dat een goed bruikbare, vergelijkende sociaal-economische studie produceerde. Er zijn tenslotte nogal wat gezamenlijke, grote manifestaties en activiteiten in de beide Limburgen, vooral op het terrein van de cultuur. Maar een Benego zoals in West-Brabant en Vlaanderen bestaat, is er niet, hoewel enkele Limburgse gemeenten betrokken zijn bij een initiatief van een aantal Oostbrabantse gemeenten om tot een tweede Benego te komen. Er is wel een Euregio, zoals aan de Nederlands-Duitse grens meer voorkomt, en waarin ook de Belgische provincies Limburg en Luik betrokken zijn. Ik kom daar straks nog even op terug. Deze beperkte mate van formele regeling hoeft geen bezwaar te zijn. Het voorkomen dat een fietspad plotseling bij de grens ophoudt, dat een weg daar ineens smaller wordt, de zorg dat de brandweer ook die brand net over de grens kan blussen, dat de bus minstens tot in het dorp over de grens kan komen en niet midden in het bos hoeft te keren, het elkaar informeren over ruimtelijke ordening en milieuzaken, dat alles kan voor burger en gemeentebestuur belangrijker zijn dan een formele samenwerkingsstructuur met formele bevoegdheden.

Een grensoverschrijdend actieprogramma, opgesteld vanuit een Euregio of Benego kan echter voor gemeenten een duidelijk houvast bieden om bilateraal met de eigen buren ook die kleine zaken goed te regelen die juist door de burger veelal het duidelijkst ervaren worden. Maar té optimistisch moeten we ook niet zijn. Wat wij met buren over de rijksgrens zo

[p. 151]

goed willen regelen, blijft met buren binnen onze landsgrenzen niet altijd regelbaar.

Ook daar wordt tussen de ene provincie en de andere, tussen de ene gemeente en de andere, de weg soms smaller, verdwijnt het fietspad in het niet of verandert de wegmarkering. Er is dan kennelijk ook geen overleg geweest. Wederzijdse goede wil is dan het belangrijkste!

De Benelux-overeenkomst wordt in Limburg in menig opzicht als beperkt ervaren. Natuurlijk, de mogelijkheden die deze overeenkomst biedt, zijn prachtig, maar niettemin blijven ze tot een klein gebied beperkt. Bijna net zo lang als er twee provincies Limburg zijn, vinden tussen beide besturen jaarlijks diverse bijeenkomsten plaats. Daarnaast is in de jaren zeventig een samenwerkingsverband van de grond gekomen - ik wees er reeds op - onder de naam Euregio Maas-Rijn, waarin naast de beide provinciebesturen ook het Regierungsbezirk Köln en sedert kort ook de provincie Luik participeren. Dit samenwerkingsverband kent een eigen ambtelijk bureau, waarvan ook de Interlimburgse contact-ambtenaar deel uitmaakt.

Door dit Euregio-buro is enkele jaren geleden een ambitieus grensoverschrijdend actieprogramma opgesteld, bevattende wensen en aanbevelingen op de terreinen sociaal-economische ontwikkeling, milieu, verkeer, recreatie en toerisme, onderwijs, cultuur en volksgezondheid. Dit actieprogramma dat door de genoemde Euregionale autoriteiten in 1986 is geaccordeerd, vraagt natuurlijk om een gemeenschappelijke aanpak.

Weliswaar biedt het Benelux-verdrag de mogelijkheid om bepaalde aanbevelingen naar het niveau van overeenkomsten te tillen, doch dat neemt niet weg dat dan de Duitse partner buiten de boot dreigt te vallen. Dit wordt natuurlijk niet als wenselijk ervaren.

Het moge duidelijk zijn dat het provinciebestuur in Limburg wat de internationale ontwikkelingen aangaat niet stil heeft gezeten, dat gemeenten op veelal informele wijze de grenzen reeds voor een deel gesloopt hebben en dat de burgers de grens veelal slechts als een streep ervaren, vooral daar waar de taal géén grens is, en de Maas maar ten dele. Want er is voor de grensbewoners natuurlijk een groot verschil in beleving van de grens, afhankelijk van de hoedanigheid van die grens: bij de Maasdorpen is dat anders als bij de Belgische Voerstreek, het Kempische land of het Nederlands-Duitse gebied.

In mijn betoog heb ik het internationale karakter van Limburg aangetoond, met name gericht op de speciale relatie die tussen Belgisch en Nederlands Limburg bestaat. Voorheen samen één provincie, in 1839 formeel gescheiden, terwijl tussen 1830 en 1839 op menig gemeentehuis in Nederlands Limburg de Belgische vlag heeft gewapperd. Momenteel wordt hard gewerkt aan de voorbereiding van de herdenking in 1989 dat beide Limburgen 150 jaar van elkaar gescheiden zijn. Een breed opgezet comité van beide provincies is bezig op alle maatschappelijke terreinen activiteiten en manifestaties te organiseren welke verspreid over het herdenkingsjaar plaatsvinden. Wij spreken echter niet van 150 jaar scheiding maar gewoon van 150 jaar Limburgse samenwerking, daarmee tot uitdrukking brengend dat we bij elkaar horen. De Benelux-overeenkomst is daarvoor een alleszins bruikbaar middel waarvan het belang toeneemt naarmate de schaal van het bestuurlijk gebied groter is. Het jaar 1989 zal daarbij in Limburg een impuls betekenen.

drs. F.G.J.M. BECKERS

Burgemeester van Stramproy