Neerlandia. Jaargang 92

[p. 144]

Grensoverschrijdende samenwerking in Noord-Brabant en Antwerpen

‘Zelfs de dichtste grens van de toekomst is onbenaderbaar’. Dit aan Louis Couperus ontleende citaat werd ruim een jaar geleden gebezigd door een lid van de werkgroep - De Menthon Bake, een werkgroep die de Nederlandse regering enige jaren geleden geadviseerd heeft over de mogelijkheden van grensoverschrijdende samenwerking aan de Nederlands-Duitse en de Nederlands-Belgische grens. Dit lid, mr. F. Houben, inmiddels Commissaris van de Koningin, maar op dat moment nog burgemeester van Etten-Leur, gebruikte dit citaat om een antwoord te ontwijken op de vraag, of hij - zoals de geruchten wilden - inderdaad kandidaat was voor het hoogste bestuurlijke ambt in deze provincie. In politiek Den Haag noemt men zoiets een KIR-antwoord, K.I.R.: Kluitje In 't Riet.

*

Tantaluskwelling

Waarom haal ik dit citaat aan? Omdat het ook van toepassing is op de Benelux-overeenkomst voor grensoverschrijdende samenwerking. Die overeenkomst wordt de lagere overheden aan de grens nu al jaren als een mooie tak met vruchten voorgehouden. Maar dan wel zodanig dat je er net niet bij kunt. Alsof deze Tantaluskwelling nog niet genoeg was, moesten enkele enthousiaste Benego-bestuurders, die de tijd en de moeite hadden genomen om 5 februari ll. naar Enschede af te reizen, daar op een studiedag van de Universiteit Twente over grensoverschrijdende samenwerking nog enkele andere teleurstellingen verwerken. Op dat symposium werd namelijk de aftrap verricht door een socioloog die - kort samengevat - kwam vertellen, dat recent onderzoek had uitgewezen, dat er eigenlijk helemaal geen maatschappelijk draagvlak is voor grensoverschrijdende samenwerking. De mensen in de grensstreek zien in het bestaan van een grens eigenlijk meer voordelen dan nadelen, aldus de onderzoeker. Ze kunnen immers afhankelijk van de actuele stand der valuta ‘van twee walletjes eten’.

Vervolgens betrad een hoogleraar in de macro-economie het spreekgestoelte om ons uit te leggen dat grensregio's veel te micro zijn als het gaat om samenwerking op economisch gebied. Echte structurele economische verbeteringen waren volgens deze professor uitsluitend in Europees verband te realiseren.

Nadat daarna een rijksplanoloog de grensregio's naar de kinderkamer had verwezen, kwamen tenslotte twee juristen aan het woord. De ene wilde nog wel met een hoofdletter, maar moest helaas vaststellen, dat de Beneluxovereenkomst waaraan hij als verantwoordelijke man op het ministerie van Binnenlandse Zaken zo hard gewerkt had, in België nog steeds niet geratificeerd was. De andere, een als gastheer fungerende bestuursrechtsgeleerde verrichtte de genadestoot: naar zijn mening was het tot stand brengen van openbare lichamen, zoals in de Beneluxovereenkomst wordt voorgesteld, niet alleen in strijd met de Belgische grondwet, maar ook met de Nederlandse.

De terugreis van mijn collega Ligtvoet en mij was lang en vermoeiend.

Geheel gerust op de toekomst zijn wij in het Benegogebied geenszins. Ons laten ontmoedigen doen wij echter ook niet, want zoals de Europese Beweging van onderuit bepaalde ontwikkelingen in Europa gestimuleerd heeft, zo ook heeft de praktijk bewezen dat kleinschalige grensregio's een vooruitgeschoven positie innemen waar het de grensoverschrijdende samenwerking betreft. Zij zijn de terreinverkenners,

[p. 145]

de pioniers die het pad effenen voor samenwerking op grotere schaal. Grensregio's zoals Benego hebben niet de illusie, maar ook niet de pretentie grootschalige economische, infrastructurele en ruimtelijke ontwikkelingen te kunnen sturen. Wel kunnen zij een signaal-functie hebben en een platform voor overleg bieden. Gebleken is dat het hebben van een institutie, waar problemen tussen vertegenwoordigers van beide zijden van de grens besproken kunnen worden, betekent dat men ‘een voetje voor’ heeft. De Benelux Economische Unie en het Beneluxparlement hebben hun bestaansrecht op dit punt wel bewezen. Ook in een geïnstitutionaliseerd grensgewest aan de Belgisch-Nederlandse grens, bestaande uit een kleinere of grotere verzameling van grensgemeenten kunnen gemeenschappen samen voor hun streek belangwekkende vraagstukken bespreken, bij hogere overheden aankaarten en proberen tot een oplossing te brengen.

Benego

Laat ik mij tot Benego beperken. Wat is Benego eigenlijk?; wat wil het?; wat heeft het tot nu toe gedaan en wat voor plannen bestaan er voor de nabije toekomst?; en tenslotte: wie draait voor de kosten op?

Benego is een in 1967 opgericht samenwerkingsverband van een aantal gemeenten in de zuidwesthoek van Noord-Brabant en een aantal gemeenten ten noorden van Antwerpen. Thans bestaat Benego uit 32 gemeenten in de rechthoek Antwerpen - Bergen op Zoom - Turnhout - Tilburg. Het algemeen bestuur bestaat uit een bestuurlijk vertegenwoordiger per gemeente en komt 3 à 4 keer per jaar bijeen. Daarnaast kennen wij een dagelijks bestuur en een vergadering van contactambtenaren, één per gemeente. Voorts zijn er enkele werkgroepen met meer of minder permanent karakter. Op dit moment wordt gewerkt aan twee grote projecten. Het eerste is een knelpuntenonderzoek, dat uitgevoerd wordt door de Rijksuniversiteit Utrecht, faculteit Sociale Geografie. Door middel van een uitgebreide enquête onder de deelnemende gemeenten, de Kamers van Koophandel, de gewesten en andere instellingen, hopen wij inzicht te krijgen in de problemen waarvoor grensgemeenten en hun inwoners zich gesteld zien. Op basis van de resultaten van deze enquête zal een grensoverschrijdend actieprogramma worden opgesteld.

Dit project wordt geleid door de burgemeester van Baarle-Nassau; wie weet beter dan hij wat het is om aan de grens te wonen!

Een tweede project waaraan met voortvarendheid gewerkt wordt, is de opstelling van een statuut, of om het op zijn Nederlands te zeggen: een gemeenschappelijke regeling. Hiermede wordt beoogd om het 20-jarige informele samenwerkingsverband nu eindelijk eens een juridisch fundament te geven. Daarbij moet u niet meteen denken aan een zware constructie met overdracht van bevoegdheden. Aan dit project wordt onder de bezielende leiding van de burgemeester van Hilvarenbeek - die in zijn vorige werkkring aan de wieg van de Beneluxovereenkomst stond - meegewerkt door de Universiteit van Antwerpen en de Katholieke Universiteit Brabant. Zeker voorlopig geven wij wat het statuut betreft de voorkeur aan een lichte constructie. In termen van de Beneluxovereenkomst gesproken, gaan onze gedachten uit naar een kruising tussen een openbaar lichaam en een gemeenschappelijk orgaan. De tijd lijkt - afgezien van de ratificatieproblemen - nog niet rijp voor een openbaar lichaam waaraan bevoegdheden tot regeling en bestuur worden opgedragen. Anderzijds is een gemeenschappelijk orgaan zonder rechtspersoonlijkheid al te vrijblijvend. Wij denken daarom aan een gemeenschappelijk orgaan met rechtspersoonlijkheid. Een dergelijk orgaan zal een initiërende, coördinerende en stimulerende taakstelling moeten krijgen. Aan overdracht van zodanige bevoegdheden, dat het gemeenschappelijk orgaan zelfstandige verordeningsbevoegdheid krijgt jegens burgers, waardoor dus burgers rechtstreeks gebonden worden met daaraan gekoppelde strafsancties, daaraan wordt niet gedacht. Wel zal een dergelijk orgaan op het uitvoerende, ver-

Baarle-Hertog en Baarle-Nassau: huizen op de grensstreep

[p. 146]

zorgende vlak actief moeten kunnen zijn (men kan bij voorbeeld denken aan gezamenlijke bosbrandpreventie, milieu-inspectie en toeristische informatieverschaffing). Ook zal het nieuwe versterkte Benego gezamenlijke standpunten namens de streekgemeenten moeten kunnen uitdragen over zaken als de wenselijkheid van de aanleg van een hogesnelheidstrein, de doortrekking van de Zoomweg, etc. Ook zullen activiteiten die thans reeds plaatsvinden, voortgezet moeten worden: het houden van studie- en themadagen; het organiseren van toeristisch-recreatieve activiteiten; het subsidiëren van culturele en sportieve manifestaties; het voeren van overleg met hogere overheden.

In de voorbije jaren organiseerde Benego een studiedag met als thema ‘toerisme en recreatie over de grens heen’; een themadag rond de positie van de grensarbeiders; een lezing over de politiesamenwerking in het gebied; een forumdiscussie over de aanleg van een hogesnelheidstrein; en een samenkomst van de colleges van burgemeester en wethouders/schepenen.

Voor dit jaar staat een studiedag op de rol over grensoverschrijdende rampenbestrijding. Tijdens deze dag zullen de diverse bevoegde autoriteiten met elkaar in contact gebracht worden en gevraagd worden over hun werkwijze te rapporteren. Een tweede aan dit onderwerp te wijden symposium zal een meer politiek karakter krijgen.

Voorts zullen wij op korte termijn trachten de reeds lang voorgenomen realisatie van het grensoverschrijdende natuurpark ‘De Kalmthoutse Heide’ dichter bij te brengen. Dit in samenwerking met Belgische en Nederlandse natuurbeschermingsorganisaties. Verder zal onderzoek gedaan worden naar de mogelijkheid ambulances in het gebied naar het meest dichtbij ge-

[p. 147]

legen ziekenhuis te laten rijden, ook al moet men daartoe de landsgrens oversteken en ook al sluiten ziektekostenregelingen hier thans niet op aan.

Tenslotte zij vermeld dat het Brabants Heem en de Antwerpse federatie van heemkundekringen over enkele maanden op instigatie van Benego zullen starten met een uitwisseling tussen heemkundekringen. Het is de bedoeling hier een jaarlijks terugkerende traditie van te maken.

In de voorbije jaren zagen ook diverse culturele en toeristische folders het licht: een over de bos- en natuurgebieden langs de grens, een over de musea en een over de toeristisch-recreatieve attracties.

Kan ‘de bruine’ dit allemaal trekken, zult u zich misschien afvragen, en zo ja, wie is ‘die bruine’? Toen Benego een paar jaar geleden ‘op dood spoor’ leek te zitten en enkele enthousiaste gemeentebestuurders de trein weer op het goede spoor hebben getrokken, was er nog zo'n f 10.000- in kas. Met die beperkte middelen en een startsubsidie van de provincies Antwerpen en Noord-Brabant van elk f 10.000,- zijn wij toen opnieuw gestart. Onze filosofie was: eerst ons bestaansrecht door enkele korte termijn-succesjes en een langer termijnperspectief te bewijzen om daarna pas bij de deelnemende gemeenten om subsidie aan te kloppen. Dit jaar hebben wij de gemeenten voor het eerst om een subsidie van f 550,- of 10.000 Belgische frank gevraagd. Dat levert zo'n f 20.000,- per jaar op. Veel te weinig om te kunnen rondkomen. Wij prijzen ons dan ook gelukkig met een subsidie van ± f 25.000,- gedurende drie jaar van van het provinciaal bestuur van Noord-Brabant. Van de Vlaamse Gemeenschap hebben wij voor 1987 een subsidie van f 12.000,- ontvangen. Voegt men hierbij een projectsubsidie van het Nederlandse ministerie van Binnenlandse Zaken van f 30.000,- voor het tot stand brengen van een statuut, dan hebt U een inzicht in onze belangrijkste inkomstenbronnen. Aan de uitgavenkant springen naast de kosten verbonden aan de hiervoor genoemde activiteiten in het oog de salariskosten voor drie part-time functionarissen: een ambtelijk secretaris, een administratief medewerker en een wetenschappelijk medewerkster van de Universiteit Antwerpen.

Ik geloof zonder overdrijving en zonder onbescheiden te willen zijn te mogen zeggen, dat wij met Benego goed bezig zijn een beter lot te verdienen dan Tantalus. Tantalus had het aan zichzelf te wijten dat hij zwaar gestaft werd in de onderwereld. Als zoon van Zeus waren zijn macht en aanzien zo groot dat de goden hem toestonden aan hun maaltijden aan te zitten. Overmoedig geworden zondigde hij door de geheimen der goden aan stervelingen te vertellen. Ook stal hij nectar en ambrozijn om daarmee zijn vrienden de onsterfelijkheid te bezorgen. Tenslotte doodde hij zelfs zijn zoon Pelops en zette hem als spijs aan de goden voor om hen op proef te stellen. Hij werd hiervoor, zoals gezegd, in de onderwereld vreselijk gestraft: tot aan zijn lippen stond hij in het water, terwijl boven zijn hoofd een tak met vruchten hing; als hij wilde drinken week het water terug en reikte hij naar de vruchten, dan boog de tak naar boven, zodat eeuwige honger en dorst zijn deel werden.

Een dergelijk lot hebben wij niet verdiend. Moge Benego spoedig de vruchten van de Beneluxovereenkomst binnen handbereik krijgen.

mr. dr. A.G.J.M. ROMBOUTS

burgemeester van Wouw voorzitter Belgisch-Nederlands Grensoverleg (Benego)