Neerlandia. Jaargang 92

[p. 138]

Samenwerking institutionaliseren
Liever vandaag dan morgen

‘Teneinde de grensoverschrijdende samenwerking voor de lagere overheden werkelijk te bevorderen, dient er een algemeen publiekrechtelijke bevoegdheid daartoe te worden gecreëerd’. Tot deze bevinding kwam de werkgroep De Menthon Bake reeds in 1980. Vandaag, acht jaar later, zijn we bijna zover. Maar nog niet helemaal...

De landsgrenzen roepen, enkel en alleen al door hun bestaan, belemmeringen op voor de ontwikkeling van de grensregio's. De confrontatie met onderling verschillende rechtsstelsels maakt dat de burgers, het bedrijfsleven en de locale overheden daar de dupe van zijn.

Toen in 1986 de Benelux-overeenkomst inzake grensoverschrijdende samenwerking tussen de territoriale gemeenschappen of autoriteiten werd ondertekend, kon je dan ook, bij goed toehoren, een diepe zucht van opluchting opvangen aan de Belgisch-Nederlandse grens. Decennia lang hebben Belgische en Nederlandse lagere overheden - zoals het goede buren past - afspraken met elkaar gemaakt. Met enige moeite kon aan die samenwerking via publiekrechtelijke weg wat meer structuur en een dus hechtere basis worden gegeven. Maar spijkers met koppen slaan, te weten: bestuurlijke regelingen treffen waaraan de lagere overheden aan weerszijden van de grens zich te houden hadden, of het creëren van een grensoverschrijdend openbaar lichaam met bevoegdheden van regeling en bestuur voor materies die o.m. betrekking hebben op het vlak van het leefmilieu, de ruimtelijke ordening, welzijn en volksgezondheid, toerisme en verkeer, rampenbestrijding... DAT was niet mogelijk.

De hierboven geciteerde Benelux-overeenkomst kan hieraan in belangrijke mate tegemoet komen. Alle problemen zullen er zeker niet mee zijn opgelost. Er blijven aangelegenheden waarin de lokale besturen geen bevoegdheid hebben zoals inzake grensarbeiders, fiscaliteit of sociale zekerheid. Verder is het zo dat de Benelux Economische Unie wordt ingeschakeld bij het begeleiden, het coördineren en tevens als administratief instrument zal optrede bij het oplossen van conflicten die rijzen bij de uitvoering van de overeenkomst. Krachtens het B.E.U.-verdrag heeft de B.E.U. geen bevoegdheid op het vlak van de culturele materies, terwijl precies heel wat samenwerkingsverbanden en heel wat gemeenschappelijke regelingen in die sector vallen. Tot slot zullen er heel wat problemen blijven bestaan waar het gaat om regelingen waarbij de territoriale gemeenschappen (lagere en ondergeschikte besturen) geen uitsluitende of exclusieve bevoegdheden hebben. De Belgische Gewesten zijn trouwens niet betrokken bij deze overeenkomst omdat volgens de Belgische Grondwet de Gewesten geen lagere maar soevereine overheden zijn. Anderzijds zijn het precies die overheden wier bevoegdheden op essentiële terreinen (ruimtelijke ordening, stadsvernieuwing, milieubescherming, cultuur, welzijn, enz.) overeenkomen met de bevoegdheden van de lagere overheden in Nederland.

Deze sceptische geluiden kunnen echter niet wegnemen dat er met de overeenkomst alleszins een belangrijke stap is gezet naar een verdere Benelux-integratie en meer speciaal naar een betere coördinatie en afstemming aan de Vlaams-Nederlandse grens. De reeds lang bestaande privaatrechtelijke samenwerking zou daarmee niet alleen een belangrijke erkenning en stimulans krijgen, maar deze samenwerking zou ook kunnen uitmonden in grensoverschrijdende openbare lichamen en gemeenschappelijke organen.

Twee jaar na de ondertekening van de Benelux-overeenkomst hebben het Nederlandse en Luxemburgse Parlement de overeenkomst geratificeerd (dit gebeurde reeds in 1987). Ook de Vlaamse Raad heeft in het voorjaar van 1987 de overeenkomst goedgekeurd. Hoewel dit laatste juridisch weinig waarde heeft, daar overeenkomsten (voorlopig nog?) enkel door nationale overheden kunnen worden bekrachtigd, is het niet onbelangrijk de Vlaamse bereidheid te onderlijnen om deze overeenkomst inhoud te geven.

De Belgische nationale overheid aarzelt echter om de overeenkomst voor te leggen aan het parlement omdat de Raad van State grondwettelijke bezwaren heeft geuit. Deze bezwaren hebben betrekking op twee bijzondere vormen van grensoverschrijdende samenwerking die voorzien zijn in de overeenkomst, te weten de ‘administratieve afspraken’ en de ‘openbare lichamen’ met rechtspersoonlijkheid.

M.b.t. de administratieve afspraken gaat het dan met name over afspraken die betrekking hebben op aangelegenheden zoals vergunningen voor openbare werken of op het verstrekken van financiële bijdragen van de ene lokale overheid aan de andere overheid aan de andere kant van de grens. Dergelijke afspraken kunnen volgens de Belgische grondwet enkel geregeld worden via een verdrag en niet via een overeenkomst. Tevens dient opgemerkt dat krachtens art. 68 van de G.W. de macht om verdragen te sluiten enkel ligt bij de Koning.

Belangrijker zijn evenwel de bezwaren inzake het instellen van grensoverschrijdende openbare lichamen die over bevoegdheden van regeling van bestuur beschikken (art. 3, par. 1 van de overeenkomst). Door toepassing van deze belangrijke en essentiële paragraaf van de overeenkomst zal de lokale overheid iedere bevoegdheid van regeling en bestuur verliezen t.a.v. de overgedragen materie. Een dergelijke regeling is echter in strijd met art. 25 (de machten kun-

[p. 139]

nen enkel worden uitgeoefend op de wijze die de G.W. bepaalt) en art. 25 bis (de uitoefening van machten kunnen enkel door een wet overgedragen worden aan volkenrechtelijke instellingen) van de G.W. De Benelux-overeenkomst wijkt hiervan af daar: a) de overdracht niet tot stand wordt gebracht door een verdrag of een wet, maar enkel door de wil van de lokale overheden; b) de overdracht geen betrekking heeft op de uitoefening van bepaalde machten, maar op de uitoefening van om het even welke bevoegdheid die toebehoort aan de lokale autoriteit, en c) de overdracht niet geschiedt ten behoeve van ‘volkenrechtelijke instellingen’.

Tot slot is deze overdracht van bevoegdheden in strijd met de art. 31 en 108 van de G.W. die bepalen op welke wijze de provinciale en gemeentelijke instellingen worden geregeld. Art. 31 houdt in dat de uitsluitend gemeentelijke belangen door de gemeenteraden worden geregeld, terwijl art. 108 o.m. bepaalt dat de leden van de gemeenteraad door het gemeentelijk kiezerskorps moeten worden verkozen. De regel van de rechtstreekse verkiezing belet echter niet dat verscheidene gemeenten zich ‘met elkaar kunnen verstaan of verenigen’ om zaken van gemeentelijk belang gemeenschappelijk te regelen en te beheren (art. 108, laatste lid, G.W.).

Deze bezwaren van de Belgische Raad van State zijn echter niet onoverkomelijk. Volgens specialisten zou het volstaan om de artikelen 68 en 108 aan te passen om de ratificatie mogelijk te maken zonder bezwaren van de Raad van State. Artikel 68 zou kunnen aangevuld worden met een passage waarin vermeld staat dat gedecentraliseerde besturen gemachtigd worden om administratieve afspraken te maken - binnen de grenzen van hun bevoegdheden - met autoriteiten van andere landen. Anderzijds zou artikel 108 kunnen gewijzigd worden door de laatste paragraaf aan te vullen met de vermelding dat intercommunale samenwerking met gemeenten of provincies van een buurland mogelijk wordt.

Beide artikelen zijn door de vorige regering voor herziening vatbaar verklaard waardoor het nieuw verkozen Belgische Parlement (13-8-87) grondwetgevende bevoegdheid bezit om de nodige wijzigingen aan te brengen aan deze artikelen. Juridisch gezien heeft het Belgische Parlement alle wapens in handen om de opmerkingen van de Raad van State te ontkrachten. Vraag is enkel op welke termijn een en ander zal gebeuren.

Diverse organisaties waaronder o.m. Benego, de Europese Beweging en de Stichting Algemeen-Nederlands Congres dringen reeds behoorlijk lang aan bij de Belgische parlementsleden opdat de ratificatie zou gebeuren. Anders kan de zucht van opluchting uit 1986 stilaan een gekreun en gesteun worden van allen die in de grensstreek een noodzakelijke politiek van grensoverschrijdende samenwerking willen bewerkstelligen. Dat er nood bestaat aan een juridisch kader op publiekrechtelijke basis, blijkt in dit Neerlandia-nummer o.m. uit de getuigenissen van de grensburgemeesters.

W. CONINX