Neerlandia. Jaargang 92

[p. 87]

Op de leestafel

De Lage Landen

Er zijn Nederlanders, die, gehoord hun uitlatingen, van mening zijn dat in hun land het wereldpolitieke gebeuren bepaald wordt. Hoe ontnuchterend moet dan elke keer weer de werkelijkheid zijn. Immers, in het grote buitenland dat dit land rijk is, heeft men nauwelijks weet van het bestaan ervan. En zelfs wanneer dat wel het geval is, dan koestert men er de wonderlijkste gedachten over; bij gebrek aan juiste informatie blijken die gespeend te zijn van elke werkelijkheidszin. Komt dan ook nog België met een Waalse en Vlaamse gemeenschap binnen het gezichtsveld, dan is de verwarring in veel gevallen compleet. Toegegeven moet worden dat de Nederlanden het buitenstaanders ook wel erg moeilijk maken. Enkele jaren geleden heeft de Stichting ONS ERFDEEL geprobeerd op dit pad wat licht te doen schijnen. Een brochure in zes talen werd uitgebracht, om gerichte informatie te verschaffen over de taalsituatie in de Nederlanden. Wereldwijd is dit initiatief gewaardeerd; grote aantallen van deze boekjes hebben hun weg naar het buitenland gevonden.

Toch was men er zich bij de Stichting Ons Erfdeel van bewust dat in het korte bestek van het boekje vrijwel volledig moest worden voorbijgegaan aan het geschiedkundig aspect. In die leemte is inmiddels voorzien door het op de markt brengen van de nieuwe brochure ‘De Lage Landen, geschiedenis van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden’. Van dit boekje, dat geschreven is door het echtpaar Ernst H. Kossmann en Johanna A. Kossmann-Putto, is behalve een Nederlandse uitgave gelijktijdig een Franse, Duitse en Engelse vertaling verschenen.

Verantwoording

Op de voorstelling van deze brochure te Rekkem op 8 oktober '87 zei E.H. Kossmann dat het uitgangspunt voor het schrijven van dit beknopte historisch overzicht de ‘verwondering’ was. Met verbazing hadden ze naar de geschiedenis van deze twee landen gekeken; ze hadden het ervaren of ze die voor het eerst ontdekten. In dit verband hadden ze zich de vraag gesteld, hoe het toch mogelijk is ‘dat op de geografische plaats waar in de middeleeuwen zo talloos vele ogenschijnlijk losstaande vorstendommetjes, bisdommen, stadjes en dorpen lagen, nu twee eenheidsstaten zijn gevestigd?’ Om die vraag te beantwoorden hadden ze een ander standpunt ingenomen dan de geschiedschrijvers van één of meer generaties geleden innamen. ‘Dezen plaatsten zich in het heden van hun tijd’, aldus de heer Kossmann. In dit verband herinnerde hij zowel aan Pirenne als aan Blok; de eerste had voor België in het verleden gezocht naar de wortels van de natie waartoe hij behoorde en die hij koesterde, de tweede had eenzelfde gedragslijn gevolgd met betrekking tot Nederland. Verzet tegen deze opvatting kon niet uitblijven. Het is de Nederlander Pieter Geyl geweest, die het als zijn hoofdtaak zag de geschiedenis van de Nederlanden te herschrijven. Hij stond op het standpunt ‘dat de historicus moet nagaan waarom alle Nederlands-sprekende gewesten niet tot één natie zijn samengegroeid’.

Prof. Kossmann en zijn vrouw waren van mening dat ze zich van beide opvattingen los moesten maken. Zij zien in de Middeleeuwen geen overheersende natuurlijke groei naar meer eenheid van één of andere vorm van Nederlands-sprekende gewesten. Naar hun mening kan aan de nationale factor pas op het einde van de achttiende en in de negentiende eeuw een scheppende rol toegeschreven worden. De geschiedenis is weliswaar chaotisch maar ook boeiend en indrukwekkend.

Overzicht

In twaalf korte hoofdstukken wordt in grote lijnen een overzicht gegeven van de geschiedenis van onze landen. Allereerst wordt noodzakelijke achtergrondinformatie verstrekt over het ontstaan van de Lage Landen. Vervolgens wordt de beïnvloeding nagegaan in het tijdperk dat Romeinen en Franken hier een voorname rol speelden. Tijdens het daarop volgende feodale tijdperk was er van enige samenhang tussen de verschillende ministaatjes nauwelijks sprake; die begon pas vorm te krijgen onder de hertogen van Bourgondië. Toch was het eerst tijdens het bewind van Keizer Karel V, dat die eenheid een staatkundig karakter ging krijgen. Hoe broos die echter was, bleek tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Die werd in 1648 wel afgesloten door de Vrede van Munster, maar volgens de schrijvers was het in werkelijkheid een vrede die geen vrede bracht, maar één van veranderde accenten in de internationale verhoudingen waarbinnen de rol van Spanje was uitgespeeld. In ‘Revolutie en herstel: 1780-1830’ worden de vijftig jaren onder de loep genomen, tijdens welke gebeurtenissen



hebben plaats gevonden waarvan de gevolgen tot op vandaag merkbaar zijn. De daarop volgende eeuw heeft de consolidatie te zien gegeven van de gevolgen van de in 1830 ontstane breuklijn. Van 1880 tot 1914 maken beide landen een periode van bloei door. In het hoofdstuk dat gewijd is aan de jaren 1914-1945 wordt aandacht besteed aan de dertigjarige Europese burgeroorlog waarin de Lage Landen tegen hun zin betrokken raakten. Het overzicht wordt afgesloten met een hoofdstuk waarin de belangrijkste zaken uit de na-oorlogse jaren de revue passeren.

Marten HEIDA

De Lage Landen (in Nederlandse, Franse, Duitse en Engelse uitgave) kost fl. 18 of 300 BF. Te bestellen bij: Stichting Ons Erfdeel, Murissonstraat 260, B-8530 Rekkem (B.); Rijvoortshoef 265, 4941 VJ Raamsdonksveer (Nl.).

Multatuli in Vlaanderen

Van Philip Vermoortel verscheen onlangs bij Den Gulden Engel het boek ‘Multatuli

[p. 88]

in Vlaanderen’. Als Multatuli-specialist verwierf Vermoortel bekendheid met o.m. het door hem opgestelde ‘Vlamingennummer’ van het Multatuli Genootschap. Multatuli, die zijn Max Havelaar schreef op een kamertje van de Brusselse herberg Au Prince Belge, werd in Vlaanderen weliswaar weinig gelezen, maar liet zich door progressieve intellectuelen (b.v. Julius de Geyter) vaak uitnodigen voor een lezing. Multatuli zag zichzelf een tijdlang als een van de leiders-in-wording van de Vlaamse burgerij. In 1867 schreef hij o.a. ‘Onder ons: de staat België is gecondemneerd. Ik beschouw het geschapene van 31 als niet viable’. In dezelfde periode merkte hij in een van zijn brieven op dat ‘de Vlaamse Beweging (...) voorgeeft taal en letteren te beogen maar inderdaad een staatkundige scheiding van België wil’.

Jaarboek de Franse Nederlanden

Zopas verscheen het 13e Jaarboek (1988) ‘De Franse Nederlanden / Les Pays-Bas Français’, uitgegeven door de Vlaams-Nederlandse Stichting Ons Erfdeel vzw.

Dit Jaarboek wil wetenschappelijk verantwoorde informatie brengen over de verschillende aspecten van Noord-Frankrijk en zijn betrekkingen met Vlaanderen en Nederland. Het Jaarboek telt opnieuw 256 bladzijden en bevat 14 studies en 2 vaste rubrieken.

●	In Parijs wordt een handschrift bewaard waarin een verhaal wordt verteld over een groep in Atrecht ingeweken Vlaamse wevers die zich klaar maakt om het kasteel van Neuville te bestormen. M. Goyens en W. van Hoecke onderzoeken de uiteindelijke betekenis van deze Prise de Neuville. Zij besluiten dat deze tekst een waardevolle getuigenis is over integratieproblemen van Vlaamse immigranten in de economische groeipool die Atrecht was in de vroege 13de eeuw.
●	Patrick Oddone schetst de stedelijke ontwikkeling van Duinkerke van 1960 tot 1985, een verhaal van heel wat crisissen. Na de industriële expansie van Duinkerke in de jaren zestig is het levenskader er gedegradeerd. De huidige beleidsopties hebben vooral tot doel het bestaande architecturale landschap te vermenselijken.
●	Door een samenloop van omstandigheden op politiek en religieus gebied werd Kamerijk vanaf het begin van de 15e eeuw muzikaal een van de knooppunten van waaruit zich over geheel West-Europa een nieuwe kunst verspreidde. De kathedraal van Kamerijk speelde daarbij een belangrijke rol. Hier werd de grondslag gelegd van de Nederlandse polyfonie. I. Bossuyt beschrijft de rol van de kathedraal van Kamerijk als muzikaal centrum tijdens de Renaissance.
●	Prof. P. Brachin bespreekt het werk van Louis de Backer, geboren in 1814 te St.-Omaars. De Backer publiceerde over Frans-Vlaanderen, Vlaanderen, de Nederlanden, het Germaans en het Indo-Europees. Hij pleitte voor het gebruik van de term ‘néerlandais’ ter aanduiding van de gemeenschappelijke cultuurtaal van Vlaanderen en Nederland.
●	A. Berteloot geeft een tekst-kritische bespreking van de verschillende verhalen die verschenen over het leven van Sint-Godelieve. Al deze verhalen vinden hun oorsprong in de verdwenen Latijnse Vita van Drogo, een monnik uit Sint-Winoksbergen en tijdgenoot van Godelieve. Drogo schreef dit verhaal een tiental jaar na haar dood, met de bedoeling haar heiligverklaring op gang te brengen. Van de Middelnederlandse legende zijn vijf handschriften bekend.
●	In het begin van deze eeuw werd de grensarbeid bepaald door armoede en werkgelegenheidstekort in het eigen gewest. Nu is grensarbeid een restant uit vroegere tijden. J. Theys beschrijft deze evolutie in zijn artikel over grensarbeid tussen West-Vlaanderen en Noord-Frankrijk in de 20e eeuw.
●	A. Derville beschrijft hoe de mensen in de Franse Nederlanden in de loop van de geschiedenis geprobeerd hebben de waterwegen te beheersen. Deze beheersing heeft drie aspecten: het bouwen van molens, het veroveren van het akkerland en het aanpassen van de waterwegen. Vanaf 800 worden grote grondwerken uitgevoerd om de loop van bepaalde rivieren te veranderen.
●	M. Backhouse beschrijft de bijdrage tot de geschiedenis van de Hervorming in het land van het Vrijleen. De geschiedenis van de Hervorming in deze streek is nauw verbonden met die van het aangrenzend Westkwartier. Het land van het Vrijleen speelde een belangrijke rol in de verspreiding van het calvinisme.
●	Michel Lequeux is een van de belangrijkste 18de-eeuwse Rijselse architecten. Hij is er in zijn korte carrière in geslaagd de bouwkundige vernieuwingen die zijn tijd kenmerken te verwerken en een zeer originele stijl te ontwikkelen. Hij kreeg een aantal grote opdrachten. J.J. Duthoy geeft een overzicht van de loopbaan van deze architect.
●	M.C. Laleman bespreekt in haar artikel een aantal aspecten van actueel stadsonderzoek. Het is haar bedoeling bij te dragen tot de herwaardering van de stad als archief van haar eigen rijke verleden. Zij doet dit o.a. aan de hand van projecten in Noord-Frankrijk. Daar vervult Dowaai sinds 1976 een modelfunctie.
●	De haven van Bonen (Boulogne) heeft vanaf 1815 een sterke ontwikkeling gekend. In 1877 was Bonen de eerste vissershaven van Frankrijk geworden. Later werd deze haven ook zeer belangrijk voor het vervoer van passagiers over het Kanaal. G. Oustric schetst de geschiedenis van deze haven.
●	De katholieke Universiteit Afdeling Kortrijk kwam in 1969 in het bezit van de omvangrijke en uiterst interessante bibliotheek van J.M. Gantois. Het was de bedoeling dit fonds uit te bouwen tot een wetenschappelijke bibliotheek over de Franse Nederlanden. Maar er werd op korte tijd ook een vrij groot archiefbestand bij elkaar gebracht. M. Nuyttens geeft een overzicht van dit archief van de Franse Nederlanden te Kortrijk.
●	Merlimont is op dit ogenblik een van de belangrijkste badsteden van de streek. J.M. Dewailly toont hoe deze kleine wegkwijnende gemeente zich heeft ontwikkeld tot een badplaats.
●	De stadsbibliotheek van Sint-Omaars ontstond in 1794 dankzij de confiscatie van de goederen van de clerus. Deze bibliotheek bezit een groot aantal belangrijke wiegedrukken. M. Le Maner geeft een overzicht van de wiegedrukken die de bibliotheek in haar bezit heeft.
●	Zoals in de vorige jaargangen vindt men in dit nummer weer een Lexicon en een Bibliografie. In het Lexicon inventariseert C. Moeyaert de schrijftaal van de Westhoek in Frankrijk aan de hand van Nederlandse teksten van Jacobus Petilion (Klein Sinten, 1775-1843). In de Bibliografie signaleren M. Nuyttens en D. Verbeke vijfendertig publikaties die in de loop van 1987 over de Franse Nederlanden zijn verschenen.

Redactie-adres: Stichting Ons Erfdeel vzw, Murissonstraat 260, B-8530 Rekkem.

Prijs van het Jaarboek: 1.050 BF, fl. 60,- 175 FF.