Neerlandia. Jaargang 92

[p. 54]

Voeren anders bekeken

Het is voor de Belgen zelf, Vlamingen én Walen, niet altijd duidelijk wat de inzet is van hun eigen Voerperikelen, laat staan voor de ‘buitenlandse’ Nederlanders. Een erg goede typering van de Voerense inzet verscheen in het februari-nummer van het tijdschrift ‘De Nieuwe Maand’. Zij is van de hand van de politicoloog Luc Huyse, en dermate verhelderend dat wij ze onze Neerlandia-lezers niet konden onthouden.

Dat Voeren al jaren vooraan op de Belgische politieke agenda staat, wekt bij velen ergernis of hilariteit. Het is toch godgeklaagd, zeggen ze, dat zo'n ordinair probleem zoveel politieke energie verbruikt. Ze hebben ongelijk. Het Voerdossier is immers een van de elementen in een politieke operatie van uitzonderlijk belang: de machtswisseling, in België, tussen Vlamingen en Franstaligen. Wat bij die transactie allemaal komt kijken, behoort niet tot de orde der kleinigheden. Het zou bijgevolg niemand mogen verbazen dat een regering over dat soort kwesties struikelt.

Het ‘trading places’ in de Belgische machtsruimte is al een hele tijd bezig. De verschuiving van het economische zwaartepunt van het zuiden naar het noorden is in de jaren vijftig begonnen. De Waalse industrie leed toen al aan een verouderd produktieapparaat en aan het betekenisverlies van steenkool en staal. Vlaanderen was nu voor het binnen- en buitenlands kapitaal een aantrekkelijker wingewest. De investeringsstromen werden omgebogen, in noordelijke richting. Macht reist, dat weet men, kapitaal achterna. In de economische sfeer is dat te zien in de versterkte aanwezigheid van de Vlamingen in de wereld van de grootindustrie, de banken en de holdings.

Weliswaar verloopt de ‘vervlaamsing’ van het industriële en financiële establishment vooralsnog in een traag tempo. Sommigen wijten dat aan het mentaal onvermogen van de Vlamingen om zich uit de rol van de underdog los te wrikken. Er zijn betere verklaringen. Zo had Vlaanderen tot ver in de jaren zestig een ondermaats aandeel in de rekrutering van universitair geschoolden. Nu die handicap is weggewerkt en er een grotere werfreserve aan Vlaamse academisch gevormden is aangelegd, zal de bezetting van sleutelposities wel vlotter gaan lopen.

De vraag of de machtswisseling ook op het politieke vlak aan de gang is, lokt zeer tegenstrijdige reacties uit. L'état Belgo-flamand is er al, hoor je in Wallonië zeggen. UCL- en ULB-vorsers leveren voor hun taalgenoten de wetenschappelijke ammunitie waarmee die stelling te bewapenen is. Michel Quiévit is er één van.

In zijn ‘Les causes du déclin Wallon’ (1978) en ‘La Wallonië: L'indispensable autonomie’ (1982, in Parijs uitgegeven in een reeks - Minorités - waarin eerder de Armeniërs, de Corsikanen, de Basken en de Marokkaanse joden ter sprake kwamen) beschrijft hij de opmars van de Vlamingen in de zenuwcentra van de staat: de economische departementen en de parastatalen. Andere auteurs lopen met een telraam rond in het leger (geen 20 procent Nederlandstalige officieren in 1952, bijna 60 procent dertig jaar later), in de diplomatie en in het maatschappelijke middenveld (vakbonden, Caritas...) en noteren een zelfde ontwikkeling. Aan Vlaamse zijde zijn heel andere klanken te horen: Vlaanderen krijgt niet waar het krachtens zijn groei recht op heeft, Vlaanderen abdiceert voortdurend, Vlaanderen zwicht en plooit voor de Franstalige minderheid. Men ziet het: voor de enen gaat de machtsverplaatsing heel ver, voor de anderen absoluut niet ver genoeg. Verschil van mening is er ook over het tempo van de operatie: de Franstaligen zien hun machtsposities erg snel afbrokkelen, de Vlamingen spreken van een tergend-trage ontwikkeling.

Er is in dit land een herverdeling van de macht bezig. Zoveel is zeker. Wie hieraan twijfelt kan, zo nodig, te rade gaan bij tal van Amerikaanse en Canadese, Britse en Nederlandse België-watchers, die met een wetenschappelijk-geijkte meetapparatuur de aanwas van Vlaanderens machtsaandeel in cijfers hebben vastgelegd. Die buitenlandse waarnemers wijzen ons ook op wat in hun ogen daarbij wel het meest moet opvallen: dat zo'n fundamentele ingreep in de binnenlandse machtsverhoudingen een geweldloos verloop kent.

Zonder geweld, maar niet zonder problemen. De machtswisseling is voor vele Franstaligen een schokkend gebeuren. Bijna anderhalve eeuw hegemonie in het Belgisch huishouden heeft bij hen diepe sporen nagelaten. Natuurlijk verzetten zij zich tegen de gedwongen verhuis naar de benedenverdieping. De hevige spanningen tussen Vlamingen en Franstaligen, die hiermee gepaard gaan, zijn daarom noch onverwacht noch uitzonderlijk te noemen. Zo bekeken is de politieke energie die naar het temmen van de communautaire conflicten gaat, niet per se als verspilling te beschouwen. Zeker als de kanteling van de machtsverhoudingen verder een vreedzame evolutie kan hebben, is het verslijten van een generatie van politici en van enkele regeringen een betaalbaar prijskaartje.

[p. 55]

Want dat de maatschappelijke kosten van een herverdeling van de macht zeer hoog kunnen oplopen, is in Noord-Ierland op overtuigende wijze aangetoond. In het scenario van de machtswisseling zit als hypothese dat het staatkundig decor blijft wat het nu is, dat België als politieke ruimte voortleeft. Voor sommige Vlamingen is dat helemaal geen probleem. Zij gaan ervan uit dat Vlaanderens toekomst en belangen het best beveiligd zijn als België zijn huidige vorm behoudt. Voor hen zal de politieke en economische kracht van Vlaanderen dit gewest voldoende macht geven om zijn politieke wil aan héél het land op te leggen. Het is een visie die bij een gedeelte van het Vlaams patronaat aan te treffen is. Maar daar niet alleen. Achter de Geensiaanse retoriek à la ‘wat wij zelf doen, doen we beter’ gaat, zij het in geelzwart camouflagepak, een zelfde denken over de toekomst schuil. Dit neo-unitarisme, als men dat zo noemen wil, is niet het produkt van een of andere vaderlandsliefde maar van politiek realisme. Vlaanderen telt ook wel echte federalisten. Er zijn er die een zeer verregaande vorm van ontmanteling van België, ja zelfs separatisme, bepleiten. Hun aanvoelen van Vlaanderens machtspositie in de Belgische staat wortelt nog altijd in het verleden. Tussen beide visies in liggen overigens allerlei varianten.

Aan Franstalige zijde is de waaier aan reacties op de machtsontplooiing van de Vlamingen zo mogelijk nog groter. Er is een groep, waarvan de standplaats hoofdzakelijk in Brussel ligt, die bereid is met het Noorden tot een nieuwe modus vivendi te komen. If you cannot beat them, join them, is hun motto. Zo'n alliantie met de Vlamingen, die het omgaan met de macht nog niet zo goed in de vingers hebben, kan trouwens erg lonend zijn. Voor de Walen daarentegen is het vinden van een gepaste strategie een veel ingewikkelder opgave. Zij kunnen vechten of buigen. Maar tussen ‘fight’ en ‘flight’ ligt 'n derde optie: ‘exit’. De zucht naar autonomie, economisch én politiek, wordt de laatste jaren aangewakkerd door het heftige gevoelen dat de Belgische staat eigenlijk nooit Wallonië-vriendelijk is geweest. De Walen, zegt men nu, waren tweede-rangsburgers in het België van de Franstalige kapitaalburgerij en zullen derderangsburgers zijn in l'état Belgo-flamand. Zo is in het Zuiden ‘le divorce belge’ nu een aantrekkelijker vooruitzicht dan in Vlaanderen. Misschien wil men nog wel onder één dak samenwonen met de Vlamingen - want zowel het staatkundig vrijgezellenbestaan als een hertrouw met Frankrijk heeft vele nadelen -, maar dan het liefst ongehuwd. In dat geval zou de politieke ruimte, waarbinnen Vlaanderen nu meer macht kan doen gelden, in sterke mate krimpen.

Zover zijn we evenwel nog niet. Aan beide zijden van de taalgrens en in Brussel is men nog volop de strategiekeuzen aan het verkennen. Daarbij is niet zonder belang dat de rivaliserende groepen elkaars gewicht niet echt goed kunnen inschatten. Het valt, bijvoorbeeld, op dat zowel Vlamingen als Franstaligen de overzijde als een solied blok en zichzelf als hopeloos verdeeld zien.

Terug naar Voeren nu.

Een zo ingrijpende operatie als de herverkaveling van de politieke macht in België moet wel hevige koorts veroorzaken. Voor elk van de betrokken partijen, de klimmende en de dalende, kan de verleiding groot zijn om strijd te gaan voeren rond thema's die tot de kern van het conflict behoren: het statuut van Brussel, de kostprijs (vooral voor Vlaanderen) van de nationale solidariteit, de toekomst van staal- en havensectoren, etc. Er zijn evenwel ook aanzienlijke risico's aan zo'n ‘plan de campagne’ verbonden. De kans bestaat dat de confrontatie vrij snel uit de hand loopt. Handiger is het gevecht te leveren rond dossiers, die naar omvang en betekenis in de marge van het machtsconflict liggen. De rivalen kunnen dan op zo'n mini-slagveld elkaars kracht, uithoudingsvermogen en compromisbereidheid testen, zonder gevaar voor een noodlottige strijd op leven en dood. Dat is wat in en met Voeren gebeurt. Een schaduwgevecht, want daarover gaat het, biedt het voordeel dat conflicten hun beslag krijgen zonder veel bloedvergieten of oorlogschade. Toch levert het een winnaar en een verliezer op. Het procédé is, zoals men ziet, geen monopolie van primitieve stammen.

Natuurlijk dreigt een gevecht waarvan de afloop de behandeling van explosiever materies sterk beïnvloedt al gauw een veel bitsiger vorm aan te nemen. Wat oorspronkelijk in de rand van de arena tot schermutselingen leidt, verhuist dan naar het centrum. Misschien is rond Voeren zo'n escalatie al een tijdje aan de gang. Toch geloof ik dat beide kampen nog in staat zijn de Voerkwestie zo nodig tot minder gevaarlijke proporties te herleiden. Zo mag men verwachten dat de Waalse socialisten een ontmijningsequipe naar Voeren zullen sturen zodra Happart hinder oplevert voor hun positie in een nationale regering.

Wie Voeren zo bekijkt, moet wel inzien dat het hier niet om een ordinair probleem gaat. Dat dossier is een sleutelelement in wat, zeker vanuit Belfast gezien, een geweldloze revolutie kan zijn.

Prof. Dr. Luc HUYSE

Katholieke Universiteit Leuven