Neerlandia. Jaargang 91

Een Amerikaan leert Nederlands

Van de meer dan 200 plaatsen in de wereld waar de Nederlandse taal aan buitenlanders wordt onderwezen, is Dordt College te Sioux Center in lowa, V.S., er één. Daar doceert Kees Boot, hoogleraar Nederlandse taal en letteren.

Op bezoek in Nederland sprak prof. Boot onderstaande kenschets uit van het soort student dat hij dikwijls onder zijn gehoor aantreft. We volgen de levensloop van een denkbeeldige Jan en leren daarbij ook een en ander kennen over de studie-opzet Neerlandistiek aan een Amerikaanse faculteit in een gebied waar veel Nederlandse emigranten zijn neergestreken.

Laat me eerst even zo'n student aan u voorstellen. We noemen hem John van Leiden, niet omdat we ons van de opdracht met een Jantje van Leiden af willen maken, maar we willen praten over een student met een doodgewone Hollandse naam. John van Leiden dus.

Johns vader en moeder zijn omstreeks 1950 naar de Verenigde Staten geëmigreerd. Ze voelen zich nog echt Dutch, alhoewel er thuis weinig Nederlands gesproken wordt. Ze hebben het ook aardig goed gedaan op de farm. Ze kunnen zelfs samen wel eens met de KLM over de grote plas voor familiebezoek. Dan kunnen ze hun Nederlands weer een beetje ophalen. Als opa en oma 's zomers in de States op bezoek komen, wordt er natuurlijk weer eens Nederlands gekout. Nog even vermeld dat opa en oma zeer degelijke mensen zijn die uit Middelstum, Groningen komen. John leert het Nederlands heel vlug. A chair is een stoul; a towel is een douk, en ga zo maar door. Hij verstaat ook al wat Nederlandse mopjes. Zijn vader vertelde het verhaaltje over de Groninger emigrant die 's avonds aan de railing van de emigrantenboot stond en aangesproken werd door een Amerikaan met: A quiet night tonight, sir! De Groninger boer keek de Amerikaan dromerig aan en zei: Ja, 'k wait oak nait. Onze vriend John heeft dus al vroeg geleerd dat er inderdaad overeenkomsten zijn tussen het Engels en het Nederlands.

John was een goede student op de middelbare school. Zijn ouders wilden dat hij doorleerde. Jan wist eigenlijk nog niet wat hij worden wilde en daarom besloot hij maar naar Dordt College, Sioux Center, lowa te gaan.

John zit nu de eerste avond op zijn studentenkamer; vanuit het raam van zijn kamer overziet hij de golvende maisvelden, en als hij diep ruikt, kan hij van de ‘heerlijke landelijke luchtjes van Dordts Proefboerderij’ genieten. Ja, John voelt zich thuis... 1500 mijl van huis en dezelfde vertrouwde luchtjes. Morgen heeft hij een afspraak met zijn advisor en 's middags wordt John officieel ingeschreven als een freshman - een eerstejaars student - aan Dordt College. Hij heeft al zo'n beetje de catalogus bestudeerd en gezien welke cursussen hij misschien nemen zal. Janneman begint er echt schik in te krijgen. De volgende morgen ontvangt hij al een ansichtkaart van zijn Groningse opa en oma met erop dat hij zich maar goed moest houden en de wijze raad ‘wat Jantje niet leert zal Jantje niet kennen’, en nog veel liefs van opa en oma. Dan naar een grote zaal waar de studenten koeien met gouden hoorns beloofd worden, maar het slot van het liedje is toch dat men in vier jaar tijds 40 cursussen moet volgen, wil men meer dan gewoon Jan Boezeroen worden. En dan nog zo'n pakket met al die verplichte cursussen, een stuk of twaalf, waaronder:

Communicatievaardigheden, meest Engels; Geschiedenis, dat heeft ie al gehad; Natuur- en Wiskunde, daar heeft ie een hekel aan; Literatuur; Sociale Wetenschappen; Vreemde Taal; Theologie en Filosofie, dat eerste had hij ook al gehad en hij wist eigenlijk niet wat dat laatste in feite was.

Hij vertelde zijn advisor dat hij niet wist wat hij wou maar dat hij al een beetje een vreemde taal kende. Terloops had John al gezien dat zijn advisor met een naamkaartje op zijn revers pronkte: Hello! My name is Gregory Mellema, en dan nog een PHD erachter en wat dat betekende wist hij niet. Hij dacht wel dat het iets belangrijks zou zijn. Het was in elk geval een Hollander, en hij scheen ook nog een echte Jan Klaassen te zijn want hij vroeg hem direct: ‘Doe you spreek Nederlands een beetje?’ Ja, toen was het ijs gebroken; Jan vond dhr. Mellema een kerel zó, en liet zich meteen voor vijf cursussen van het bekende rijtje inschrijven, natuurlijk ook voor Dutch 101: Introduction to Dutch. Het eerste semester begon. De professor Nederlands was ook zó'n kerel, hè. Ja, John kon echt niet zeggen dat hij een Jansalie was, echt wel een beetje Jantje Sekuur, hè. Altijd de puntjes op de i zetten. Ze gebruikten een boek dat ‘Levend Nederlands’ heette. Al met Les 2 op de dertiende bladzijde wou Jan - hij was nu omgedoopt van John tot Jan - zeggen: ‘Dat is mien toal’, maar dat was niet goed genoeg, hij moest zeggen: ‘Dat is mijn taal’. En toen vertelde die professor hem ook nog hoe hij nu precies die tong moest houden om die aa te zeggen. Taal dus en niet tal zoals ongeveer in het woord father. Ja, als jullie hier naar luisteren denken jullie dat dit allemaal Jan Kalebas is; toch is dat niet zo, nee, zo'n cursus Nederlands is niet voor Jan Rap

[p. 139]

en zijn maat bedoeld; de studenten moeten echt jongens van Jan de Wit zijn om niet in die grammaticale janboel verward te raken.

Jan deed het aardig goed gedurende het eerste semester en het tweede semester ging ook vlot. Voor zijn hoofdvak had hij Landbouwkunde gekozen. Zijn cursuspakket voor de volgende 4 jaren bestond uit acht cursussen in Landbouwkunde en twee cursussen van biologie, scheikunde, business of economie.

Met het Nederlands ging het ook nog steeds goed. Hij was nu in Dutch 102. Nog steeds met hetzelfde boek. Nu werd er ook een beetje Nederlands gesproken. Toch moest Jan van zessen klaar zijn. Dat geval met ‘hebben en zijn’ in de voltooide tijd vond hij geweldig lastig:

Kees heeft gisteren de hele dag gefietst.

Kees is ook naar Den Haag gefietst.

Niet zo gemakkelijk, maar na vele bezoeken aan het taalpracticum is hij deze grammaticale moeilijkheid toch boven Jan gekomen. Het volgende jaar vervolgt Jan zijn Nederlands met Dutch 201: Intermediate Dutch. Eén der leerboeken is Shetters ‘Introduction to Dutch’. Hij heeft al gauw door dat hij het niet op z'n janboel boerefluitjes kan doen. Er moet nu meer gelezen worden, ook meer geschreven en gesproken. Jan en alleman worden voortdurend meer vernederlandst. In zijn Dutch 251 Conversatieklas zitten Janneman en de andere jantjes echt op zijn Nederlands een boom op te zetten. Hij heeft nu ook geleerd een beetje met opa en oma te corresponderen. Eén van zijn brieven begint met: Dure opa en oma, en dan schrijft hij dat hij het volgende semester naar Nederland komt, en misschien wel eens een weekeindje naar Middelstum. Ja, dat kwam zo. De professor Nederlands had dia's vertoond over het Dordt College Netherlands Program. ‘Dat is Jan Sigaar,’ dacht Jan en na de nodige financiële maatregelen getroffen te hebben besloot hij zich voor dit programma in te laten schrijven. En wat een keuze:

Art 348: Kunst en Architectuur der Lage Landen; History 348: Geschiedenis der Lage Landen; Business Administration 348: International Marketing; Dutch 200: Grammatica; Dutch 259: Conversatie; Dutch 348: Cultuur der Lage Landen.

Met een groepje van ongeveer 18 studenten komen ze in Noordwijk aan Zee aan. Per VW-busje gaan ze heen en weer naar de klaslokalen aan de VU in Amsterdam. Er zijn veel excursies aan de cursussen verbonden.

Onze vriend Jan van Leiden woont hier samen met andere jongens in een zomerhuisje en ze doen hun eigen potje. Nu is Jan van Leiden beslist geen janhen, dus hij wordt belast met het stofzuigen en de afwas. Hij merkte ook direct na aankomst dat het Nederlands hier in Nederland toch weer anders klinkt dan in de klas in Amerika. Eigenlijk heeft Jan een beetje last van taal- en cultuurschok. Jan had het klankonderscheid ei/ui altijd al wat moeilijk gevonden. Op een dag werd Jan naar de winkel gezonden om 10 eieren te kopen. De winkeljuffrouw zag hem met zulke grote koeieogen aan: ze begreep er werkelijk niets van. Ze suggereerde heel voorzichtigjes ‘uien?’. Ja, knikte Jan. Een verkeerde meervoudsvorm dacht hij. De juffrouw draaide zich om, deed iets in een zakje en gaf het aan Jan. Jan pakje het zakje met de ‘uieren’ vlug van de toonbank, betaalde de juffrouw en heel luid zei hij ‘dank u wel, goedemorgen, en doeg,’ en ging naar huis. Thuisgekomen besefte Jan dat het beter was blode Jan dan dode Jan te zijn, ook met de uitspraak. En druk dat hij was. Allerlei oefeningen uit Geurtens ‘Hedendaagse Nederlandse leestekens’, uit Hulstijns ‘Makkelijk Praten’, verschillende krantenknipsels, luisteroefeningen, en noem maar op. Het mooiste was natuurlijk dat hij in Geschiedenis, in Cultuurklas en op straat ‘Jan, Jannetje en hun jongste kind’ van nabij leerde kennen.

En dan die excursies! Als een prins reed hij op een Jan Plezier door de stad Middelburg. En niet te vergeten de vijf dagen in België, alles geregeld door de Orde van den Prince, en bekroond met een rondvaart door de Brugse grachtjes. Hij heeft zelfs geleerd Gent beter uit te spreken met een zachte g: Gent.

Het volgende jaar was Jan weer terug op Dordt. De vriendelijke professor Nederlands bood Jan van Leiden nog meer cursussen Nederlands aan: Dutch 202: Literatuur; Dutch 206: Literatuur en Cultuur; Dutch 252: Conversatie; Dutch 301: Fonologie; Dutch 302: Nederlandse Grammatica.

Jan deelde de professor mee, dat hij eerst cursussen in zijn hoofdvak Landbouwkunde nemen moest. Hij zou wel eens zien. Het was hetzelfde geval met andere studenten, met het gevolg dat zich maar weinig studenten inschreven voor cursussen Nederlands. Nu was Leiden in last.

Toch had de Nederlandse professor gauw de studenten vergeten die hun Nederlandse leesboeken naar Ome Jan gebracht hadden. Het handjevol studenten deed goed zijn best. Zelfs waren er nog een paar die als hoofdvak de Nederlandse taal kozen. Dus bleef onze vriendelijke professor een tevreden roker.

Tenslotte nog een paar heel korte opmerkingen. Ten eerste, ter samenvatting: het waren allemaal Jannen en jantjes. Ten tweede spreek ik de hoop uit dat u zich weer helemaal boven Jan zult voelen. Klaar is Kees.