Neerlandia. Jaargang 91

[p. 51]

De ontwikkeling van Nederlands Limburg en de analogie met Belgisch Limburg

De Nederlandse economie

Wat het beeld van de economische ontwikkeling in Nederland betreft, dat beeld is weliswaar diffuus, maar de tendens is toch duidelijk. Er is onmiskenbaar een economische heropleving aan de gang. De werkloosheid loopt terug, maar is nog steeds onaanvaardbaar hoog. Het behoeft geen betoog, dat ook Nederland mede profiteert van het internationale economische herstel. De vraag is hoe blijvend dat herstel op de middellange en lange termijn is. Het antwoord op die vraag wordt mede bepaald door de mate waarin de Europese Gemeenschap aan kracht zal winnen en in de toekomst als economische macht zal meetellen.

Het antwoord op die vraag wordt verder bepaald door de ontwikkeling in de V.S. Die ontwikkeling is op dit moment niet zonder zorg: een veel te hoog financieringstekort bij de overheid, een stagnerende economische groei en een sterk dalende dollarkoers op korte termijn.

Kijkend naar het recente verleden, kan men niet om de conclusie heen, dat in het eigen land de soms harde economische saneringsmaatregelen van het vorige en het huidige kabinet hun vruchten hebben afgeworpen. De conclusie dat in Nederland ‘de daadkracht het begint te winnen van het doemdenken’, is zeer op zijn plaats.

Er is in Nederland een einde gekomen aan het enorm oplopen van de werkloosheid, Het overheidsbeleid is meer marktgericht geworden en legt de verantwoordelijkheid primair daar, waar deze thuishoort: de marktsector. Als het erom gaat de werkgelegenheid te bevorderen, dan schept de overheid de randvoorwaarden en stimuleert, maar het bedrijfsleven investeert.

Ook de investeringen in de infrastructuur passen in dit beeld. Zij oefenen een positieve invloed uit op de private investeringen en kunnen hierop een goede aanvulling zijn. Uit een recent onderzoek van de Technische Hogeschool Twente in opdracht van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid blijkt, dat er alleen al bij de Nederlandse gemeenten extra investeringsmogelijkheden zijn van 20 à 30 miljard gulden in de komende 5 tot 10 jaar. En ook bij de provincies is er op dit terrein nog een en ander mogelijk.

Niettemin zullen de investeringen ook in Nederland primair van het bedrijfsleven moeten komen. Hiervan zal het in belangrijke mate afhangen of de economie zich blijvend weet te herstellen.

Een belangwekkend aangrijpingspunt voor verdere economische groei in Nederland is uiteraard de Randstad. Dit hangt samen met de geografische ligging van onze zeehavens en Schiphol, en de functie van dit gebied als financieel-economisch centrum.

Handel en transport, distributie en dienstverlening, automatisering en telecommunicatie tonen een flinke groei. De uitstralingseffecten hiervan gaan thans vooral in zuidelijke en oostelijke richting. Dit manifesteert zich in een brede investeringsactiviteit in met name Gelderland, Noord-Brabant en Limburg. Vooral in de industrie-sector is de rol van de Randstad minder toonaangevend geworden en hebben aangrenzende regio's een vooraanstaande positie verworven. Ook nieuwe economische bedrijvigheid waaiert uit over een veel groter gebied van de Randstadprovincies.

Deze verbetering van de relatieve positie van de periferie, dus ook die van het zuiden, wordt in verband gebracht met de toenemende betekenis van de geografische ligging als vestigingsplaats-factor. Het Planbureau wijst in dit verband op de resultaten van een in opdracht van de Europese Commissie uitgevoerd onderzoek, waarin de ligging ten opzichte van de Europese Gemeenschap is bezien. Hieruit komt het zuiden van Nederland - met name de provincies Noord-Brabant en Limburg - relatief goed tevoorschijn.

In Europees perspectief zal het land met zijn open, op handel en doorvoer gerichte economie, de nieuwe kansen moeten grijpen. Er wordt dan ook gepleit om Nederland, op grond van zijn gunstige geografische ligging en aanwezige ervaring op vervoersgebied, verder te ontwikkelen als Europees distributiecentrum. Ook is steeds meer duidelijk, hoe belangrijk de aanwezigheid van een goed geoutilleerde luchthaven is voor het economisch gebeuren, nationaal en in de regio's. Zij vormen kristallisatiepunten voor bedrijfsvestigingen en dragen bij aan de opwaardering van de economische structuur. Vooral nieuwe soorten bedrijvigheid als gevolg van technologische innovatie, gangmakers van nieuwe groei, blijken goed in het luchthavenmilieu te gedijen. In dit verband zijn aan de bovenregionale luchthavens Rotterdam en Zuid-Limburg belangrijke nieuwe taken toebedacht.

Hoe kan het Rijk middels het regionaal sociaal-economisch beleid op al deze ontwikkelingen inspelen? Door de schijnwerper slechts te richten op het centrum - de grote steden in het westen van Nederland - en niet op de periferie? Ik meen dat dit een heel slechte zaak zou zijn. Er is al veel overheidsgeld in de regio's geïnvesteerd en dit verstandige beleid begint - met name in het oosten en zuiden - zijn vruchten af te werpen. Als op de terreinen waarop

[p. 52]

al veel is bereikt, de continuïteit van injecties, de politieke wil en de zorg van de centrale overheid zouden gaan ontbreken, dan zal onvermijdelijk een grote kapitaalsvernietiging het gevolg zijn.

En dat niet alléén. Het nationaal beleid, gericht op investeringsbevordering, technologische vernieuwing en scholing, moet een regionaal beleid voeren, dat erop is gericht te voorkomen dat bij de snelle technologische ontwikkelingen nieuwe regionale achterstanden ontstaan.

Vanuit het industriebeleid en de regionaal-economische politiek zullen derhalve initiatieven dienen te worden ontwikkeld ter verdere versterking van de industriële potenties van de betreffende regio's.

Juist door een samenhangende aanpak in het kader van het industrieel en het regionaal beleid is het mogelijk deze potenties verder te ontwikkelen en te benutten ter verbetering van de economische structuur en de werkgelegenheid van deze regio's.

Wat kan de provincie in dat verband doen? De bevoegdheden en mogelijkheden van de provinciebesturen in beide Limburgen vertonen markante verschillen. Het is dus niet adequaat om Hasselt en Maastricht op één noemer te brengen.

In het algemeen kan men stellen dat de inspanningen van de provinciale overheid om de regionale economie te stimuleren, worden gekenmerkt door véél initiatieven, beperkte middelen en nauwelijks bevoegdheden. Ik zeg ‘in het algemeen’, want er is toch, de laatste jaren, in Nederland wel wat veranderd. Tot voor kort konden we alléén spreken van een Rijksbeleid. In het licht van de decentralisatie van Rijkstaken hebben de provincies wat meer ruimte gekregen voor het voeren van een eigen beleid.

Het decentralisatiebeleid, ook op sociaal-economisch terrein, komt helaas nog onvoldoende uit de verf. En dat is buitengewoon te betreuren, want méér provinciale bevoegdheden zouden een efficiënt en effectief beleid ten goede komen. Het zou van zeer verstandig beleid getuigen, als de bevoegdheden inzake produktiemilieu én produktiestructuur in sterke mate bij de provinciale overheid zouden gaan berusten.

De provinciale overheid kan zich immers veel beter dan het Rijk een beeld vormen van de regionale en lokale kenmerken en ontwikkelingsmogelijkheden van het bedrijfsleven. Ik pleit voor belangrijke veranderingen op dit punt.

Wat kan de provincie ondertussen wél? Op deze weg is het pad niet bezaaid met rozen, maar het is - ondanks alle voetangels en klemmen - wel een perspectiefrijke laan.

Op de eerste plaats kan de provincie zorgen voor een gezond, vruchtbaar klimaat voor ondernemers. Een goed produktiemilieu: de fysieke infrastructuur, bedrijfsterreinen, goede onderwijsvoorzieningen, woningmarkt en bestuurlijke voorschriften en procedures. Kortom: voorwaarden die op de vestiging en het functioneren van bedrijven van reële invloed zijn. Op dit vlak kan de provincie veel doen, ondermeer middels de ruimtelijke planning in het streekplan. De relatie ruimtelijke ordening/economische ontwikkeling dient hier en daar te worden herzien: globaal is een ontwikkeling nodig van afremmend en selecterend naar stimulerend en voorwaardenscheppend. Zo zal bijvoorbeeld de planning van bedrijfsterreinen en kantoorlocaties flexibel van aard dienen te zijn. Niet alleen worden de overheden nog met veel leegstand en dus met rentelasten geconfronteerd, maar daarnaastmoet worden ingespeeld op de vraag van het bedrijfsleven naar meer differentiatie en maatwerk in het aanbod.

Wat de provincie nog meer kan doen, is ervoor te zorgen dat de ondernemers geen onnodige procedurele belemmeringen en bureaucratische vertragingen ervaren. Voor een ondernemer is een snel, een efficiënt en vooral een slagvaardig werkende overheid, voor wie een woord een woord is, van niet te onderschatten betekenis.

Niet het bedrijf moet op dit stuk coördineren, maar de provincie. Zo simpel is dat.

De provincie kan ook instaan voor een toekomstgericht, educatief kader, waardoor de regio ook in dat essentiële opzicht aantrekkelijk blijft. Veel bedrijven vinden nog steeds onvoldoende adequaat geschoolde medewerkers, en dat ondanks de hoge werkloosheid. De stimulansen die de provincie, tesamen met de regionale ontwikkelingsmaatschappijen, kan geven aan de versterking van de regionale produktiestructuur, zullen vooral ook gericht moeten zijn op kansrijke sectoren in de regio. Aansluitend op het beleid van de rijksoverheid en in samenwerking met het betrokken bedrijfsleven kan de provincie daarbij bevorderen, dat door dit bedrijfsleven initiatieven worden ontwikkeld, die leiden tot een versterking van het regionale industriële potentieel.

Van wezenlijk belang is ook dat de provincie haar schaarse financiële middelen doelgericht inzet en wel op een zodanige wijze, dat daarmee zoveel mogelijk structurele zaken van de grond komen en een zo groot mogelijk multiplier-effect wordt bereikt. Dit beleid, gericht op versterking van de regionale produktie- en distributie-structuur zal, gelet op de beperktheid van de middelen, vooral gericht moeten zijn op potentieel sterke sectoren in de regio.

Wanneer de internationale economische verhoudin-

[p. 53]

gen dus niet verslechteren, biedt de huidige situatie in ons land goede mogelijkheden voor economisch herstel én regionale ontwikkeling. Ik denk dat de Nederlandse provincie Limburg veel en zeer terecht geprofiteerd heeft van extra steun en gericht beleid... maar ook hier geldt ‘we kunnen méér doen’, de rol van de provincie is beperkt maar ze kan een effectief tweesnijdend zwaard betekenen.

Toekomst van Nederlands Limburg

Bij het onderzoek naar de ingrediënten van het sociaal-economisch beleid in Nederlands Limburg, zal ik mij noodgedwongen beperken tot het Herstructureringsgebied, dat Zuid- en een deel van Midden-Limburg omvat. In 1965 kondigde de toenmalige minister van Economische Zaken daar de inkrimping van de steenkoolproduktie aan. De steenkoolsector was de - smalle en kwetsbare - kurk waarop een belangrijk deel van de welvaart in deze provincie dobberde. Het was niet alleen een smalle en dus onbetrouwbare kurk, het is bovenal een eenzijdige basis geweest. Maar het was ‘in de goede tijd’ een werkgever van formaat. De hele sector - inclusief aanverwante en toeleverende bedrijven - gaf in totaal 75.000 mensen werk.

Wat aanvankelijk als inkrimpingsproces werd gezien, leidde tot een, achteraf gezien, snelle sluiting: de laatste mijn ging ruim tien jaar geleden dicht.

Een ingrijpende sociaal-economische herstructurering van de regio, die haar weerga in ons land niet kent, stond voor de deur.

Naast de smalle, onzekere mijn-basis waarop de economie van Zuid-Limburg dreef, was er ook sprake van een verouderde, niet adequate infrastructuur op velerlei terrein. Het was daarom, bij het in het zicht komen van de grote structurele problemen waarvoor Limburg stond, duidelijk dat de overheid een energieke en meerzijdige aanpak moest kiezen om de problemen het hoofd te kunnen bieden.

Het beleid van die overheid was in den beginne reactief, het was er aanvankelijk op gericht om in de pas te blijven lopen en de ontwikkelingen bij te blijven... Ze trachtte voor vervallen werkgelegenheid vervangende werkgelegenheid te realiseren, waarbij DSM, DAF en later VOLVO werden ingeschakeld.

Snel werd echter duidelijk dat dit aanvankelijk veelbelovende beleid van vervangende werkgelegenheid onvoldoende zoden aan de dijk zette. Bovendien werden de omvangrijke problemen in ons gewest nog eens extra vergroot door de wereldwijde recessie die na de mijnsluitingen volgde.

In 1977 lag de werkloosheid in Zuid-Limburg exact 100% hoger dan de gemiddelde werkloosheid in Nederland. De opstelling van een soort blauwdruk voor een ingrijpende sociaal-economische herstructurering van een samenleving, die werkelijk in al haar voegen kraakte, was derhalve dringend geboden. Hij kwam tot stand in de Perspectievennota Zuid-Limburg. In het plan dat in goede samenwerking tussen Rijk en Provincie tot stand gekomen was, is sprake van een gezamenlijke aanpak van Rijk en Provincie, en werd binnen het beleid van de Rijksoverheid extra aandacht besteed aan Zuid-Limburg en werd gepleit voor een beleid, gericht op een grootscheepse herstructurering van het gebied, met bijzondere aandacht voor de samenhang van de diverse beleidssectoren als economie, onderwijs, ruimtelijke ordening en milieu.

Het plan had tot doel de zogenaamde regionale component in de werkloosheid van dit gewest tot nul te reduceren, dat willen zeggen dat de werkloosheid in het gebied niet hoger mag zijn dan het landelijke gemiddelde.

Vanaf 1978 vonden jaarlijks harde onderhandelingen plaats tussen de Gedeputeerde Staten en het Kabinet over speciale steunmaatregelen in het kader van het zojuist geschetste beleid.

De Rijksoverheid heeft in dat kader sinds 1978 jaarlijks veel extra geld voor Zuid-Limburg beschikbaar gesteld. Zo zijn in de jaren 1982-1985 gemiddeld 130 miljoen gulden per jaar door het Rijk uitgetrokken. Vanaf 1986 is - afhankelijk van de projectvoorstellen - jaarlijks maximaal 90 miljoen gulden beschikbaar. Maar minstens zo relevant is het feit, dat het provinciaal bestuur van Limburg op dit moment daarenboven zelf, dat wil zeggen uit haar eigen begroting, ca. 25 tot 30 miljoen gulden netto per jaar vrijmaakt voor het sociaal-economische beleid.

De uitvoering van dit beleid heeft veel offers en energie gekost, maar het heeft ook zijn vruchten afgeworpen. Dat het heeft gewerkt, blijkt onder meer uit de ontwikkeling van de werkloosheid in het zuiden en midden van de provincie: ze lag in 1985 nog slechts 20% boven het landelijk gemiddelde. In 1978 was dat nog 100%. Van evengroot belang is dat inmiddels in onze provincie een groot aantal projecten werd gerealiseerd, projecten die met recht kunnen worden beschouwd als soliede hoekstenen voor een verdere verbetering van de economische structuur.

Zonder volledigheid te willen pretenderen noem ik: de uitbouw van de Rijksuniversiteit Limburg, die ca. 1990 in totaal 6.000 studenten moet omvatten; de bouw van van het Academisch Ziekenhuis te Maastricht; de komst van de Open Universiteit naar Heerlen, die zich ook in een grote belangstelling van Belgische zijde mag verheugen; de nieuwe lerarenoplei-

[p. 54]

ding in Sittard; de opleiding voor vertalers in Maastricht; de perfect geslaagde operatie spreiding rijksdiensten in het gebied rond Heerlen (in totaal ca. 7.000 plaatsen); de komst in Maastricht en Limburg van een groeiend aantal Europese instituten (het Europees Instituut voor Bestuurskunde, het Europees Centrum voor Werk en Samenleving, Europe Data, IFIAS, European Society for Engineering Education (SEFI), European Centre for Development Policy Management, Eurocontrol, Afcent, en andere.

Verder kan gewezen worden op de uitbouw van het vliegveld, de electrificatie van onze internationale spoorverbindingen, de start van het innovatieve tweeweg kabelexperiment, de in velerlei opzicht geslaagde sanering van de voormalige mijnterreinen en de aanleg van de draf- en renbaan.

Dat zijn voorbeelden uit de overheidssfeer. Soortgelijke voorbeelden zou ik kunnen noemen uit de particuliere sector. In Limburg wordt weer flink geïnvesteerd, ook door buitenlandse bedrijven. Ook het toerisme liet zich niet onbetuigd. De ontwikkeling rond de zogenoemde Maasplassen is daarvan een voorbeeld.

Het aantal Amerikaanse en Japanse toeristen in deze streek is een ander voorbeeld. De KLM koos niet voor niets na Amsterdam Limburg als tweede toeristisch concentratiepunt in ons land. Het aantal Golden Tuliphotels neemt in Limburg hand over hand toe. Alleen al in de stad Maastricht zijn er binnenkort drie. Veel is al bereikt, maar het is duidelijk, dat pas op lange termijn het beoogde effect - namelijk een regio, die economisch weer geheel op eigen benen staat - volledig kan worden bereikt.

De provincie Limburg en het Limburgse bedrijfsleven oriënteren zich - gelukkig - in toenemende mate op innovatie en ontwikkelingen en technologisch interessante aandachtsgebieden, waarbij nadrukkelijk over de grenzen van de eigen regio en de landsgrens heen wordt gekeken.

Mede daardoor heeft Limburg zich een kansrijke positie verworven op onder meer de gebieden van de telematica, de veredelingschemie en de medische technologie. Op het terrein van de computerdienstverlening is Heerlen, na Amsterdam, het tweede centrum van Nederland geworden. De totale werkgelegenheid in de telematica-sector bedraagt in Limburg momenteel ruim 9.000 banen. De perspectiefvolle ontwikkelingen op het terrein van de medische technologie zijn mede gebaseerd op de hoogwaardige kennis, die onder andere bij de Rijksuniversiteit Limburg en de Lucas-Stichtingen voor Revalidatie te Hoensbroek aanwezig is, en bij Medtronic Research.

De Rijksuniversiteit geeft, met de Open Universiteit, het Research Instituut voor Kennissystemen, de scholen voor Hoger beroepsonderwijs waaronder de Opleiding voor Vertalers, scholen voor Engels- en Duitstaligen en enkele Europese Instituten, gestalte aan de broodnodige verbetering van de kennis-infrastructuur. De sterke punten van Limburg, de beide Limburgen zo mag ik wel stellen, vloeien onder meer voort uit de centrale ligging van onze provincies ten opzichte van grote afzetgebieden in Europa. Binnen een straal van 200 km bevinden zich zo'n 50 miljoen afnemers. Vanuit Nederland gezien mag Limburg ook daarom werkelijk gelden als wig in Europa... niet als splijtzwam, maar als integratiepunt...

Met opzet heb ik deze slogan nog niet genoemd. En als ik hem nu gebruik, maak ik daarmee de voordelen van de gunstige ligging van Europa duidelijk. Om deze nog beter te kunnen benutten wordt Venlo verder uitgebouwd tot vervoerscentrum waar het het wegtransport betreft en wordt Maastricht Airport volledig vernieuwd. Daarom zal ook een nieuwe Oost-West baan worden aangelegd. De luchthaven zal dan goed geoutilleerd zijn om haar functie als luchtvrachtcentrum te kunnen waarmaken. Zij zal naar verwachting in 1990 aan ca. 1.200 mensen direct werk bieden. Het zijn er nu, exclusief Eurocontrol, overigens al ongeveer 800. Een ander project betreft de realisering van het in januari 1988 in gebruik te nemen Maastrichts Expositie- en Congrescentrum, het MECC, dat aan het congres- en beurstoerisme een belangrijke impuls zal geven. Het verenigt in één complex een groot congrescentrum (in totaal ca. 2.000 plaatsen), een beurscentrum, een handelscentrum met veel beschikbare kantoorruimten, een hotel, een cateringscentrum, shops en andere centrale voorzieningen. Vooral in combinatie met de in Maastricht gevestigde universiteit en internationale instituten, wordt hiervan een grote uitstraling verwacht op andere sectoren van economische bedrijvigheid in de regio.

Samenvattend kan worden vastgesteld, dat het tot nog toe gevoerde beleid inmiddels een significante bijdrage geleverd heeft aan het wegwerken van de, in de jaren zestig en zeventig opgelopen, relatieve achterstand van Limburg. Er is sprake van een gestage daling van de regionale component van werkloosheid.

Het Limburgs werkloosheidspeil mag dan nog van 100% hoger dan het landelijk gemiddelde, gedaald zijn tot 20% er boven, wat, sprekend in Vlaamse termen, een flinke slok op een grote trappist scheelt, niettemin is het huidige peil van de werkloosheid, vooral in de voormalige oostelijke mijnstreek en in Maastricht, helaas nog altijd een hardnekkig én structureel probleem van de eerste orde. Er is door velen met taale volharding gewerkt, intensief gelobbied en

[p. 55]

hard onderhandeld. Het is niet vanzelf gegaan... de resultaten zijn er en de huidige positieve ontwikkeling die zich onmiskenbaar aftekent, vormt voor het provinciaal bestuur een aansporing om met dit beleid zo door te gaan.

De opleving van de nationale en de internationale economie, waarover ik aan het begin van mijn betoog sprak, helpt ons daarbij een handje. Het moet dan ook mogelijk zijn om rond 1990 de herstructurering van onze regionale economie zodanig af te ronden, dat er geen sprake meer is van een achterstandsituatie, maar dat Limburg wederom een belangrijke bijdrage kan gaan leveren aan de ontwikkeling van de nationale economie.

Analogieën van de beide Limburgen

Limburg is één van de boeiendste landstreken die België en Nederland samen rijk zijn. Belgisch-Limburg is in de loop der tijden, in de maalstroom van rijke en turbulente gebeurtenissen geboren uit Frankische gouwen, het graafschap Loon, een significant deel van het Prinsbisdom Luik - een Frans departement van de Nedermaas, een Nederlandse provincie. Het ontstaan van de provincie is - evenals dat bij Nederlands-Limburg het geval is - gekenmerkt door een lange periode van onzekerheid, van twijfel omtrent de preciese configuratie op administratief gebied én qua geografie...

De vestiging van de beide Limburgen in 1839 - de scheiding die in 1989 150 jaar heeft gehouden - kwam als een verrassing - en ze kwam kennelijk niet tegemoet aan de wensen en gevoelens van ingezetenen in Nederlands Limburg. Een van mijn voorgangers schreef in 1843 hierover aan de toenmalige minister van Justitie. Ik citeer:

‘Ware het hertogdom Limburg een gewest van België, zo zoude dat rijk op de rustige stemming der ingezetenen geheel kunnen rekenen. Een hereniging met België zoude schier alle inboorlingen, dan bijzonder ingezetenen van Maastricht, aangenaam zijn...’ Einde citaat.

Dat aspect, die emotionele verbondenheid waarover mijn voorganger ruim 140 jaar geleden sprak, hebben de mensen in beide provincies gemeen... Wij - Limburgers in Nederland- mogen gelden als Zuiderlingen in een land, waar Noord-Brabant zelfs dichter bij het zuiden ligt, dan Zuid-Holland. Een opmerkelijk verschil tussen de beide Limburgen is het feit, dat wij - in Nederlandse verhoudingen - als Zuiderlingen en u - in België - als de mensen uit het oosten te boek staan. Het zou overdreven zijn aan deze termen absolute betekenis toe te kennen, maar ze drukken wel uit hoe de verhouding is van de perifere landsleden tot het centrum van het land.

Laat ik thans een aantal punten schetsen, waarop ik ook duidelijke analogieën zie.

Allereerst is daar de mijnindustrie, de volop actuele, 20ste eeuwse dimensie van het Carboon. Wij hebben in beide provincies grote zorgen over de mijnindustrie. In Nederlands Limburg, omdat we haar niet meer hebben, in Belgisch Limburg, omdat ze er nog is. De smalle kurk van een industriële monocultuur heeft bij ons een onzeker drijfvermogen te zien gegeven. Ze bleek in de loop der jaren een weinig solide ankerpunt voor de continuïteit in regionale economie... Vervangende werkgelegenheden zullen we in beide provincies vooral moeten zoeken en vinden in sectoren waar groei in zit. Het is, denk ik, niet vermetel daarbij uit te gaan van de kansen én de mogelijkheden van de twintigste eeuw.

Ik heb geschetst welke kansen het provinciale bestuur in Nederlands Limburg ziet in die sectoren die groei beloven. Ik weet dat Belgisch Limburg hetzelfde probeert te doen... Laten wij de volharding, de energie en de aandacht concentreren op die punten die veelbelovend zijn, de overige sectoren stimuleren door een beleid dat recht doet aan reële wensen van ondernemers als zij spreken over klimaat, kapitaal en infrastructuur. Op flexibele wijze streven naar veelzijdigheid, daarmee de kwetsbaarheid reduceren én vooral: geef de startende ondernemers een reële kans.

Ten tweede... laten we maximaal gebruik maken, aan beide zijden van de Maas, van de sociale ‘common sense’, het gemeenschapsgevoel van de Limburgers. Het besef dat zij op elkaar zijn aangewezen is in veler harten geworteld. Ook daarin verschaffen de Limburgen ons een voorsprong. We hebben een jonge, goed geschoolde en internationaal georiënteerde beroepsbevolking, die hard werkt en waarmee men zaken kan doen.

Ten derde... in beide Limburgen is zeer terecht veel werk gemaakt van onderwijs, op alle niveaus en in alle sectoren is een bijna adequaat kader voor beroepsvoorbereidende scholing en -training voorhanden. Dat gevoegd bij het vermogen van de mensen, die uit ervaring weten hoe hard de ‘struggle for live’ kan zijn, geeft onze provincies een voorsprong op die delen van de beide landen, waar nu eerst wordt ontdekt dat mensen in de regio het ook zelf zouden kunnen gaan doen.

Ten vierde... laten we ernaar blijven streven de centrale overheden in beide landen te bewegen ons in deze fase te steunen, door de Limburgers te laten doen wat ze zelf kunnen. ‘Wat de regio zelf doet,

[p. 56]

doet zij beter’, zo zou het adagium voor de centrale overheden moeten luiden. Ik voeg daaraan toe: wat de Limburger zelf doet, doet hij beter. Laat het aan de mensen in de regio zelf over om te vechten voor hun winkel, ze kennen hun zaak, hun land bij uitstek én, als geen ander, de problemen in hun eigen winkel. En tot slot... laten wij elkaar in het oog houden en elkaar steunen bij de ontwikkelingen, die wij aan beide zijden van de Maas proberen te bevorderen. Het is mijn overtuiging dat wij werkelijk iets voor elkaar kunnen betekenen. Zo zou bijvoorbeeld de groeiende stroom van toeristen in Nederlands Limburg mede gericht kunnen worden op de cultuurschatten in uw provincie. Dat zou uw economie ten goede komen. Omgekeerd hebben wij uw steun nodig bij de uitbouw van ons vliegveld, dat overigens ook zijn uitstraling zal hebben naar Belgisch Limburg.

Deze voorbeelden zijn uit te breiden. Hoe betrekkelijk grenzen hier zijn heeft wellicht de Koninklijke Nederlandse Papierfabriek het beste gedemonstreerd.

Ik sprak reeds over 1839 en over de scheiding. Op velerlei wijze heeft zij doorgewerkt, maar nergens heeft zij ons aan beide zijden van de Maas belemmerd om van elkaar te leren.

Een aantal malen in het verleden heeft Belgisch Limburg goed gekeken naar hetgeen wij in Nederlands Limburg realiseerden en trachtten te realiseren... Dat was een goede benadering van zaken. Men heeft geleerd van de fouten aan de overzijde van de Maas... en is niet (onnodig) in vermijdbare fouten vervallen. Het Belgische equivalent had daardoor ook vaak een betere start. De flexibiliteit en het improvisatietalent, die in België hierbij vaak aan de dag worden gelegd, zijn daar mede debet aan...

Ik moge u adviseren om met deze eigenschappen typisch Hollands om te gaan, dat wil dus zeggen er zeer zuinig op te zijn.

In 1839 werd te Londen het verdrag geratificeerd waarin werd vastgelegd wat sedert 1830 dreigde... de scheiding van Nederland en België en het ontstaan van twee Limburgen in het Maasland. Ondanks alles, ondanks alle verschillen in media, in bestuur, in overheden, zijn de bevolkingen van de beide Limburgen er zich steeds van bewust geweest dat zij in de culturele zin des woords een eenheid zijn gebleven. De staatsgrens is gelukkig geen cultuurgrens geworden. De Limburgers behoren tesamen tot het boeiende geheel van de Mosaanse cultuur, een cultuur van meer dan 1000 jaren. Limburgers hebben ook daarom steeds zoveel met elkaar gemeen... meer dan met hun landgenoten in andere aangrenzende provincies. In dat opzicht zal in 1989 dan ook minder sprake zijn van het herdenken van een 150-jarig bestaan van een scheiding, maar meer van het vieren van een 150-jarige lotsverbondenheid.

Dr. J. KREMERS

Commissaris der Koningin, in de provincie Limburg