Neerlandia. Jaargang 90

[p. 170]

Boeken en brieven

Dutch

Door de Stichting Ons Erfdeel werd een geheel herziene en geactualiseerde versie van de Engelstalige brochure ‘Dutch, the language of twenty million Dutch and Flemisch people’ uitgegeven. Deze brochure telt 64 bladzijden en kost 300 BF.

Besteladres: Stichting Ons Erfdeel, Murissonstraat 260, B-8530 Rekkem.

Boerenmotief in de kunst

Bij Lukassen Verlag, Postfach 1112, D-5042 Erfstadt verschijnt van de hand van Hans-Joachim Raupp het boek ‘Bauernsatiren. Entstehung und Entwickelung des bäuernlichen Genres in der deutschen und niederländischen Kunst ca. 1470-1570’. Het werk telt 300 pp. met 280 afbeeldingen en kost tot einde 1986 98 DM, nadien 129 DM.

Karel van de Woestijne als journalist

Zopas verscheen bij de RUG het eerste deel van het verzameld journalistiek werk van Karel van de Woestijne. Van de Woestijne (1878-1929) is vooral bekend als dichter en auteur van verhalen (o.a. het onvergetelijke ‘De boer die sterft’) en van kunstkritieken en essays in b.v. Dietsche Warande en Belfort en Elseviers Geillustreerd Maandschrift.

23 jaar lang was hij echter ook Brussels correspondent voor de Nieuwe Rotterdamse Courant. In de periode van 1906 tot aan zijn dood schreef hij meer dan tweeduizendbijdragen waarin hij de Nederlanders in lichtte over alles wat zich in België, vooral in Vlaanderen, afspeelde.

Van de Woestijne had deze taak toevertrouwd gekregen door bemiddeling van zijn vriend Emmanuel de Bom, zelf correspondent van NRC tussen 1904 en 1940.

Het is de verdienste van Prof. dr. Ada Deprez deze als tijdsdocument waardevolle artikels te bundelen. De opdracht wordt uitgevoerd door medewerkers van het Cultureel Documentatiecentrum van de Gentse Rijksuniversiteit, waarvan prof. Deprez directeur is.

Het Documentatiecentrum, (zoals ook het Archief van de RUG, o.l.v. prof. dr. K. de Clerck) was tot voor kort ondergebracht in het gerestaureerde complex 't Pand. Door de beslissing van de academische overheid om 't Pand te privatiseren, wordt het Cultureel Documentatiecentrum nu verbannen naar de muffe kelders van de Rozier, een ander universiteitsgebouw.

Voor de studie en het behoud van ons culturele erfgoed moeten wetenschappers zich voortaan dus ingraven als mollen onder de grond. Misschien kan de RUG in de toekomst i.p.v. boekenwurmen maar beter aardwormen in dienst nemen.

‘Verzameld journalistiek werk van Karel van de Woestijne. Eerste deel. Nieuwe Rotterdamse Courant, juli 1906 - juni 1907’, onder redactie van prof. dr. A. Deprez, telt 670 pp., kost 1.000 BF en kan besteld worden bij het Cultureel Documentatiecentrum RUG, Rozier 44, 9000 Gent.

Polyfonie

Van de hand van E. Schreurs verscheen onlangs ‘Het Nederlandse Polyfone Lied’. In dit muziekhistorisch overzicht wordt verslag uitgebracht over de stand van het wetenschappelijk onderzoek. In zeven hoofdstukjes, die samen drie eeuwen omspannen, wordt een balans opgemaakt van alle bronnen, die chronologisch en geografisch gerangschikt worden.

E. Schreurs: Het Nederlandse polyfone lied, Uitgeverij Musica, 1986, 3570 Peer, 93 pp.

Uitdaging aan de Vlaamse meerderheid

‘Uitdaging aan de Vlaamse meerderheid’ noemde Hugo Schiltz, gewezen minister van Financiën en Begroting in de Vlaamse regering en fractieleider in de Vlaamse Raad van de Volksunie, het nieuwe boek waarin hij zijn ideeën uit ‘Macht en Onmacht van de Vlaamse Beweging’ (1982) verder uitwerkt.

In het hoofdstuk ‘Een open venster op de wereld’ wijdt hij ook een paragraaf aan ‘De kwestie Nederland’ (p. 124-125).

Wij citeren:

‘Wat anderzijds taal en kultuur betreft, zitten we uiteraard in hetzelfde schuitje met Nederland. De gezamenlijke belangenbehartiging op dit vlak is evident, terwijl tegelijk naar een nuchtere aanpak dient gestreefd in een psychologisch en kultuurhistorisch vrij beladen verhouding. Men mag dan in de vurige stede met Franse vlaggen zwaaien, er bestaat geen goede grond om aan deze kant van de taalgrens in hetzelfde euvel te vervallen ten overstaan van onze noorderburen - buren inderdaad, maar na vierhonderd jaar scheiding in een totaal verschillende socio-kulturele omgeving sterk van ons weggegroeid. Zoals reeds in het pre-België ten tijde van de Franse revolutie het verzet tegen Oostenrijk moest ervaren, toen het in 1789 de Hollandse raadspensionaris ging polsen omtrent het mogelijk herstel van een Nederlandse konfederatie - de Zeventien Provinciën - achterna. Nul op het rekwest. Gescheiden door dezelfde taal, is sindsdien gezegd. Maar in feite door nog veel meer. Toch moet men de ogen niet sluiten voor het - zij het dan beperkte - soort lotsverbondenheid, dat ons tegenover de bewoners van dit andere deel der lage landen kenmerkt.

Maar ook hier past slechts de enige zuivere relatie: die van de staatsmacht. Pas via een Vlaamse ambassade in Den Haag kan de weg worden geëffend naar een volwaardige en evenwichtige onderlinge verhouding, die - in afwachting van het daadwerkelijk verenigde Europa, waarvan dit de voorafspiegeling kan zijn - eventueel als een soort embryonaal Nederlands gemenebest in een later stadium vorm kan krijgen’.

‘Uitdaging aan de Vlaamse meerderheid’, door Hugo Schiltz, is een uitgave van Soethoudt, telt 152 pp. en kost 318 BF.

Verkiezingen

Met belangstelling lees ik in Neerlandia 1986, nr. 3 de gewaardeerde rubriek Spiegel van de Nederlanden van Geert Groothoff, waarin hij het heeft over de Nederlandse verkiezingen.

Wat mij in het artikel een beetje tegenvalt, is dat de auteur nalaat een vergelijking te maken tussen de Belgische en de Nederlandse verkiezingsuitslagen. Het is immers opvallend dat de jongste stembusresultaten van de grote partijen in beide landen volkomen parallel lopen - zoals ook de coalitievorming voor en na de verkiezingen -, en van een algemeen-Nederlands tijdschrift als Neerlandia mag men toch verwachten dat van dit fenomeen minstens melding wordt gemaakt.

[p. 171]

Ter staving: zetelwinst socialisten (PvdA + 5, SP + 6);

zetelwinst christen-democraten (CDA + 9, CVP + 8);

zetelverlies liberalen (VVD - 9, PVV - 6).

J.M.

Zuidnederlanders in de Republiek

In Neerlandia van februari 1986, blz. 29, middelste kolom, regels 4 en 5, schrijft Dirk Metsu in zijn artikel ‘Zuidnederlanders in de Republiek’: ‘Bij die jongste publikatie staan wij hier even stil’. Voor dat ‘even’ heeft hij dan wel vier dicht en klein bedrukte bladzijden nodig.

Zijn artikel is geen deskundige bespreking van het boek van Dr. J. Briels, maar een geestdriftige weergave van de inhoud; hij acht die onweersprekelijk juist.

In werkelijkheid geeft het artikel blijk van een verschrikkelijke vooringenomenheid, zoals o.a. blijkt uit de kwalificatie: ‘een strijd tussen dogmatisme en gezond verstand’ (blz. 32, linkerkolom, regels 8 en 9). En: ‘haar wantrouwen in de menselijke rede, haar verwerping van de vrije wil, was een anachronisme geworden’ (blz. 32, middenkolom, regels 7 en 6 van beneden). Dit zijn slagen in het gezicht van alle calvinistische wetenschappers van 1535 tot heden, ja zelfs van de kerkvader (St.) Augustinus.

Dat het Calvinisme vóór 1572 in Noord-Nederland niet tot openbaring kwam, is uitsluitend te ‘danken’ aan de r.k. inquisitie. Op het Convent van Wesel (1568) en de synode van Emden (1571) waren beslist niet alleen vluchtelingen uit Zuid-Nederland aanwezig. Reeds vóór de grote uittocht der Zuidelijke Nederlanden in 1585 begon, waren de synoden van Dordrecht 1574 en '78, en die van Middelburg in 1581 gehouden. Op die Synode en die van Dordrecht 1618-'19 werden alleen kerkelijke zaken op kerkelijke wijze behandeld. Het waren juist de, z.g. tolerante, humanisten die de zaken van kerk en staat met elkaar vermengden. Zij verhinderden het houden van algemene synoden zowel tussen 1586 en 1618; als na 1619.

Dat met de Synode van Dordrecht in 1618 een theocratisch staatsbestel in werking trad, is baarlijke onzin. De protestantse kerk had vrijwel niets in te brengen. De wethouders en ambachtsheren - stadsen dorpbestuurders - hadden zelfs het recht te beslissen of in de plaatselijke kerk een bepaalde predikant beroepen (d.w.z. aangesteld) mocht worden!

De heer Metsu gaat er geheel aan voorbij, dat vóór 1618 de steden waar de remonstranten het heft in handen hadden, eigen legertjes hadden gevormd, de z.g. waardgelders, om daarna revolutie te plegen. Zo verdraagzaam waren ze!

Dat Willem van Oranje ‘calvinisten’ steunde, ‘die de hegemonie voor zichzelf opeisten (blz. 31, linkerkolom, regels 7-5 van beneden) is een leugen. Zie bijv. het artikel van Prof. Dr. M. Baelde, hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Gent: ‘Willem van Oranje, een staatsman in de zestiendeeeuwse Nederlanden in Zeeuws Tijdschrift 35, nr. 1, blz. 1 en 2 (1985) (Middelburg). Hij heeft voortdurend onenigheid gehad met de Gentse calvinist Petrus Dathenus. Deze vond ook in de calvinistische kerk heel weinig, beter gezegd: helemaal geen steun: hij legde zijn predikantsambt neer en werd medicus.

Er is nooit een calvinistische inquisitie geweest. Ze is er nu niet, en geen enkele calvinist wenst deze.

De heren Metsu en Briels zijn volkomen vrij hun haat tegen het calvinisme te spuien. Maar in Neerlandia, dat een algemeen Nederlands tijdschrift wil zijn, hoort een artikel als het onderhavige niet thuis. U hebt met de plaatsing daarvan de zaak van de culturele samenwerking tussen Noord en Zuid een slechte dienst bewezen. Juist onder de calvinisten zijn veel warme voorstanders van die samenwerking. Vergelijkt u bijv. de verslaggeving over het Algemeen Nederlands Congres in ‘Trouw’ (Amsterdam, humanistisch) met die in het Nederlands Dagblad (Barneveld, calvinistisch), resp. van 21 en 22 april j.l.

U kunt uw misser nog een beetje goed maken door een wel ter zake kundige om een artikel over dit onderwerp te vragen; bijv. Dr. R.H. Bremmer te Enschede. Hij heeft o.a. de volgende, op oorspronkelijke bronnenstudie berustende boeken geschreven: ‘Gereformeerde Kerk in de storm (1568-1579)’. T. Wever B.V. Franeker (1979) ‘Reformatie en rebellie’. ‘Tien onstuimige jaren utt de 80-jarige oorlog (1572-1581)’.

T. Wever B.V. Franeker (1984) ‘Van opstand tot koninkrijk’. ‘Uit de geboortegeschiedenis van de Geref. kerken in Nederland’, 7300 AP, Apeldoorn, Postbus 642 (populair geschreven).

In de overtuiging, met dit voorstel de goede zaak, waar het ANV en het ANC voor staan, te dienen.

Drs. K. NIEUWENHUIS

Aangezien de kritiek van drs. K. Nieuwenhuis niet alleen de recensie van D. Metsu betreft, maar ook de studie van dr. J. Briels zelf, stuurden wij deze de brief door. Briels schrijft ons:

‘Even een kort bericht om de ontvangst van de kopie van de brief van Drs K. Nieuwenhuis te bevestigen.

Ik vind het een prachtige brief en ben er zeer gelukkig mee. Er wordt precies de historische vooringenomenheid mee aangegeven, die er t.a.v. de 17de eeuwse historiografie nog altijd bestaat (en waarschijnlijk altijd zal blijven bestaan); ik acht mij gelukkig, aan een mogelijke correctie met mijn boek een bijdrage geleverd te hebben. Ook uit dit schrijven blijkt, hoe broodnodig een en ander eens reëel onderzocht dient te worden’.

Nederlands in Brussel?

Vergeet het maar. Daar wordt in de Musea voor Schone Kunsten een grote tentoonstelling van Spaanse kunst, ook betrekking hebbende op Vlaanderen (en niet op Wallonië!) gehouden, waarbij een folder wordt uitgereikt in het Spaans, Frans en Engels, maar niet in het Nederlands. En dat in staatsmusea.

De diavertoning was natuurlijk ook alleen in het Frans. Je mag daar ook al blij zijn als het personeel Nederlands verstaat, maar ze antwoorden meestal in het Frans.

En de officiële folder van de stad Brussel (o.a. uitgegeven door het Vlaamse ToeristenBureau!) heeft weliswaar ook een Nederlandse tekst, maar die is slechts secundair, want die staat altijd op de tweede plaats en de volgorde van bezienswaardigheden wordt bepaald door de volgorde in het Frans.

Stan SMEETS, Weert

[p. 172]

Geboorte van een natie

Kort nadat de vertaling van Yves Cazaux' ‘Naissance des Pays-Bas’ onder bovenstaande titel verschenen was, meende ‘de Tijd’ daarover een zeer onaangename recensie te moeten schrijven. Dit blad was er geen ogenblik verheugd over, dat een vooraanstaande Fransman onze tachtigjarige vrijheidsstrijd verheerlijkte. Integendeel, de redactie vond die strijd en wat wij daarmee - toen wérkelijk vooroplopend, en niet alleen in onze verbeelding - voor de geestelijke vrijheid van Europa hebben bereikt van nul en gener waarde. Nu heeft ‘Neerlandia’ een recensie over deze geschiedkundige beschouwing gebracht. Wèl lovend, maar het terecht betreurend, dat Yves Cazaux niet genoeg aandacht besteedt aan de diep-tragische scheiding Noord-Zuid, welke onze vrijheidsstrijd niet heeft kunnen voorkomen. Zijn verheugenis over wat door onze strijd aan vrijheid gewonnen is, is zo groot, dat hij teveel over die tragiek heenkijkt, hoewel hij er wèl oog voor heeft. Gelukkig echter - en daar moeten wij hem als Fransman, ook in recensies, veel dank voor betonen - vervalt hij niet in de kwaal van de Nederlandse en de Belgische geschiedschrijversvan-vóór-Geyl, die, om redenen-vanstaat oorzaak en gevolg verwisselend, hun lezers de volgende onzin hebben ingepompt: de Noorderlingen zouden vanwege hun oorspronkelijke aard en hun karakter voorbestemd zijn geweest protestant te WORDEN, de Zuiderlingen om dito redenen om katholiek te BLIJVEN.

Helaas benadrukt ‘Neerlandia’ in haar recensie helemaal niet, dat Cazaux zo goed belicht, wat in onze geschiedschrijving op de achtergrond is geraakt; n.l. dat de Spanjaarden tegelijkertijd 2 tegenstanders hadden, de Nederlanders èn de Fransen. Hoe huiverig de Nederlanders er vaak voor waren de Fransen als medestanders te zien, blijkt wel hieruit, dat zij - bang hen als buren te krijgen en bang voor Antwerpen als concurerende haven van Amsterdam - de door Frankrijk bedoelde verdeling van de Zuidelijke Nederlanden zó afhielden. Ik mis in Uw recensie ook waardering voor de aandacht, die Cazaux besteedt aan Geert Grote en de zijnen (de Broeders des Gemenen Levens en hun moderne devotie) en aan Ruusbroec c.s., aan de culturele bloei in de Noordelijke Nederlanden (jammer genoeg nauwelijks de bouwkunst) en aan de twisten tijdens het 12-jarig Bestand tussen Remonstranten en Contra-Remonstranten. Zelden heb ik een geschiedschrijving gelezen, waarin zo'n groot deel van het gehéle volk betrokken is.

G.J.M. KORTMAN,

Een enkel woord over de verstoorde relatie met Zuid-Afrika

Voor het Algemeen Nederlands Verbond vereist het antwoord op de vraag, wat het kan doen aan de onderlinge betrekkingen tussen Nederland, Vlaanderen en Zuid-Afrika, bij voortduring aandacht. Die betrekkingen veranderen, omdat de betekenis - op elk terrein van geest en goed - van de drie landen bij voortduring verandert. Daar schijnt het ANV zich niet altijd van bewust te zijn geweest. Het artikel van professor Couwenberg in Neerlandia van juli 1986 heeft de verdienste dat het de ogen opent voor de ontwikkelingen, en voor de betekenis van die ontwikkelingen voor een nadere plaatsbepaling van het ANV. Wanneer de gedachtenwisselingen hierover tot een duidelijke afsluiting zullen komen, kan het ANV weer een rol spelen; nu staat het aan de kant.

De betrekkingen tussen Nederland en Vlaanderen ontwikkelen zich voorbeeldig. De federale opbouw (of onderverdeling) van België maakt tegenwoordig krachten vrij die vroeger geen goede uitweg vonden. Het Belgisch-Nederlands Cultureel Verdrag is in de uitvoering feitelijk in belangrijke mate een Vlaams-Nederlandse aangelegenheid geworden. De culturele samenwerking en uitwisseling tussen Vlaanderen en Nederland hebben een vervolg van hogere orde gekregen in de Nederlandse Taalunie.

Terwijl het dus tussen Nederland en Vlaanderen bergopwaarts gaat, loopt het tussen Nederland en Zuid-Afrika al jaren bergafwaarts. En naar het schijnt versnelt die neergaande beweging zich. De hoofdoorzaak, en het is misschien ook de enige oorzaak, ligt in de apartheidspolitiek. Die politiek wordt onzedelijk gevonden omdat zij onmenselijk is en geen uitzicht biedt op meer menswaardigheid.

Als wij over geestelijke en gevoelsmatige verbanden tussen Nederland en Zuid-Afrika spreken, moeten wij niet álléén, en niet in de eerste plaats, denken aan de taalverwantschap en de eventuele bloedverwantschap, al vlak ik die twee niet uit. Belang rijker is, althans voor ons, een streven naar gemeenschappelijke oplossing van gezamenlijke problemen. Aangezien tegenwoordig alle problemen van betekenis wereldproblemen zijn geworden, zou toenadering tussen Europa en Afrika, tussen Nederlandstalig West-Europa en het taalverwante Zuid-Afrika wel bijzonder welkom zijn. Maar daar komt niets van, de apartheidspolitiek belet dat.

De apartheidspolitiek fnuikt de uitstraling van het Nederlandse geesteskenmerk in Zuid-Afrika. Juist door de verbinding tussen apartheid en de Afrikaners wijzen allen die door de apartheid worden getroffen het Afrikaans alleen al om gevoelsredenen af; en dan blijft het Engels over dat bovendien veel praktische voordelen biedt.

Als wij in West-Europa gaarne culturele betrekkingen met andere volkeren onderhouden, zal dat - voorzover die betrekkingen worden gekanaliseerd in culturele verdragen - alleen kunnen op de grond van wederzijdse belangstelling voor elkaars geestelijke goederen en voor de dragers van geestelijke goederen. De apartheidspolitiek verhindert de doorstroming van onze geestelijke goederen naar de gekleurde en zwarte meerderheid, terwijl de blanke minderheid niet bijzonder verlangend naar onze geestelijke goederen uitziet, gelet op haar wil om zich, als een mol, onder de grond in te graven.

Het is redelijk, bij de afweging van wèl of geen cultureel verdrag met de Republiek van Suid-Afrika, niet alleen te denken aan waardering daarvoor bij een deel van de blanke minderheid, maar ook aan de afwijzing daarvan door de overgrote meerderheid van de onderdrukte gekleurde meerderheid.

Als het ANV iets wil doen aan Nederlandse culturele uitstraling in het zuidelijke deel van Afrika, zal het aan de meerderheid duidelijk moeten maken dat Nederlandse cultuur precies het omgekeerde is van apartheid; geen opsluiting in eigen opvattingen, maar openheid ten opzichte van iedereen.

De geschiedenis leert, dat gestage ontwikkeling de maatschappij hecht en gezond houdt; vertraagde ontwikkeling en omwenteling breken de maatschappij af.

De blanke minderheid in Zuid-Afrika heeft tientallen jaren de culturele en sociaal-economische ontwikkeling van de meerderheid belemmerd; zij zal de uitbarsting van opgekropte haat niet kunnen voorkomen. Het ANV mag niet staan aan de zijde der onderdrukkers, ook al spreken zij een verwante taal.

Dr. E. NORDLOHNE